Element atomlarida elektronlarning energetikpog`onalar va pogonachalarga taqsimlanishi mavzusini o`qitish metodikasi



Yüklə 1,49 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/36
tarix02.01.2022
ölçüsü1,49 Mb.
#46709
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   36
element atomlarida elektronlarning energetik pogonalar va pogonachalarga taqsimlanishi mavzusini oqitish metodikasi (1)

1-qoida. Berilgan 2 ta holatdan qaysi biri uchun n+c yig`indisi kichik bo’lsa, 

shu holatda turgan elektronlar energiyasi kichik bo’ladi va shu holat oldin to’ladi.  

Masalan 3d va 4s holatlar berilgan bo’lsin: 

4s holat uchun: n+

= 4+0=4, 3d holat uchun, n+



=3+2=5(d holat uchun 1=2 

teng) bo’ladi.  

Demak,  birinchi  navbatda  3d  holat  emas,  4s  holat  oldyn  to’ladi  (chunki  4s 

holat eiyergiyasi, 3d holat energiyasidan kichik).  

2-qoida.  Agar  berilgan  2  holatlar  uchun  n+c  yig`indisi  bir  xil  bo’lsa,  bosh 

kvant soni  kichik bo’lgan holat birinchi  navbatda to’ladi  (bosh  kvant soni kichik 

bo’lgan xolat minimal qiymatga ega bo’ladi). Masalan: 3d va 4s holatlar berilgan 

bo’lsin:  

3 d holat uchun: n+

=3+2=5, 



4  p  xolat  uchun:  n+

=4+1=5.  Birinchi  navbatda  36  xolat  to’ladi,  chunki  bu 



holat uchun pq3 ga teng.  

Atomda elektronlar shAichachalarga to’lganda 3 ta asosiy koimsh bo’ysunadi: 




 

36 


Har qaysi elektron minimal energiyaga  muvofiq keladigan holatni egallashga 

intiladi; 

Elektronlarning joylaShishn Pauli yransipiga zid kelmasligi kerak

Pog`onachadagi  elektronlarning  spin  sonlari  yig`indisi  maksimum  (ko’proq) 

bo’lishi  kerak,  yoki  ayni  pog`onachada  turgan  elektroilar  mumkin  kadar  ko’prok 

orbitallarni band kshyushlari kerak (Xund qoidasi).  

Masalan,  p

3

  holat  berilgan  bo’lsin,  unda  elektronlarni  turlicha  joylashtirish 



mumkin: 

 

  



 

 

 



 

 

Bulardan  faqat  4-chi  holatda  to’g`ri  joylashgan,  ya’ni  bu  holatda  spinlar 



yig`indisi eng katta 3/2 ga teng.  

Demak,  normal  (g`alayonlanmagan)  atomda  elektronlarning  joylanishi 

quyidagi tartibga bo’ysunadi: 

1s<2s<2p<3s<3p<4s<3d<4p<5s<4d<5p<6s<4f<5d<6p<7s<6d<7p. . .  

Elektronlarning  energetikaviy  pog`ona,  pog`onacha  va  orbitallar  bo’ylab 

joylashgan atom strukturasiga ayni elementning elektron konfiguraniyasi (elektron 

formulasi) deyiladi.  

Elektron formulani tuzishda: 

Avval  kimyoviy  element  belgisi  oldidan  berilgan  elemeitning  tartib  nomeri, 

keyin  kimyoviy  belgi  yoziladi  (masalan:  11  Na),  belgidan  keyin  chiziqcha 

qo’yiladi (11 Na-); 

chiziqchadan  keyin  qavat  nomeri  son  bilan  (bosh  kvant  son  n  qiymati) 

ko’rsatiladi; 

undan so`ng orbital kvant soni 

 qiymati - s, p, d, f harflar bilan ko’rsatiladi; 




 

37 


harflarning  o’ngida  yuqori  qismida  ayni  pog`onachadagi  elektronlar  soni 

yoziladi.  

Masalan, natriy atominyng elektron formulasi: 

Pog`onachalarda  joylashgan  elektronlar  soni  uning  yadro  zaryadlar  soniga 

(tartib raqamiga) teng bo’lishi lozim.  

Misolimzda Bu holatga elementning normal holati deyiladi.  

Atomning  pog`onachalarini  to’liq  yoki  yarmigacha  (har  bir  orbitalda  hech 

bo’lmaganda bdertadan elektron bo’ladigan) to’lgan holatiga ancha barqaror holat 

muvofiq keladi.  

Shu  bilan  elektron  ―proskok‖  (elektronning  bir  orbitaldan  qulay  energiyali 

orbitalga sakrashi) yoki ―proval‖ xodisasi tushuntiriladi. Masalan, xrom atomining 

elektron formulasi: 

24Cr-1s

2

2s



2

2p

6



3s

2

3p



6

4s

2



3d

6   


bo`lishi  kerak  edi,  ammo  xrom  atomining 

barqaror xolati: 

24Cr-1s

2

2s



2

2p

6



3s

2

3p



6

4s

1



3d

5

  - ga muvofiq keladi, ya’ni 



 

 

 



 

 

Demak,  elektron  proskok  hodisasi  asosida  xrom  atomida  4s  va  Zd 



pog`onachalar yarim to’lgan konfiguratsiyaga o’tadi, bu ancha barkaror holatdir.  

Mis  atomida  ham  29Cu-1s

2

2s

2



2p

6

3s



2

3p

6



4s

2

3d



9

  holatidan  elektron  "proskok" 

hisobiga 4s pog`onachadan 1ta elektron 3d

9

 holatga o’tadi va 4s-yarim to’lgan, 3d 



esa  to’lik  to’lgan  bo’ladi,  natijada  mis  atomining  barqaror  elektron  formulasi 

ko’yidagi ko’rinishga ega bo’ladi: 29Cu-1s

2

2s

2



2p

6

3s



2

3p

6



4s

1

3d



10

 

Atomning  umumiy  energayasini  ko’paytirish  maqsadida  elektron-larni 



quyiroq pog`onachaga o’tishi "proskok" yoki "proval" hodisasi dav-riy sistemada 

boshqa element atomlarida: 41Nb, 42Mo, 44Ru, 45Rh, 46Pd, 47Ag, 78Pt, 79Au. . . 

kabi elementlarda ham kuzatiladi.  



 

38 


Shuni e’tirof etish lozimki palladiyda tashqi 5s pog`onachadaga 2-la elektron 

ham  4d  pog`onachaga  o’tgan,  ya’ni  tashqi  5-chi  pog`onachasida  elektron 

bo’lmagan yagona elementdir. Platina atomida ham tashqi 6s pog`onachasidagi 2 

ta elektrondan 1tasi 5d pog`onachaga o’tgan, ya’ni tashqaridan ichki d pog`onasida 

9 ta elshroni bo’lgan platina elementi ham davriy sistemada yagona elementdir.  

Ushbu  10-  kimyoviy  elementlarni  elektron  koyafiguratsiyalarini  tu-zishda 

elektron "proskok" holatiga e’tibor berishlaringiz zarur, 24Cr, 29Cu, 41Nb, 42Mo, 

44Ru,  45Rh,  46Pd,  47Ag,  78Pt,  79Au,  Esda  saqlash  lozim,  ya’ni  elementlarni 

elektron  formulalarini  tuzganda  tashqaridan  ichki  qavatdagi  elektronlar  soni 

atomdagi  umu-miy  elektronlar  sonidan  qolgan  hamma  kvant  qavatlardagi 

elektronlarni  ayirib  tashlangandan  keyin  koladigan  songa  tengair.  Masalan, 

marganets atomi uchun: u 4chi davrda (n=4), tartib raqami 25, jami 25 ta elektroni 

bor.  Birinchi  K-qavatda  2,  2-chi  -qavatda  8  ta,  tashqi  M  qavatda  2  ta.  3-chi  M 

qavatda elektronlar soni yuqoridagi qoida bo`yicha : N(e) = 25  – (2+8+2) = 25  – 

12  =13  ta  elektron  bo`ladi.  Qo`yidagi  birinchi-to`rtinchi  davr  elementlarida 

elektronlarning  energetik  kataklarida  joylanishini  va  elektron  formulalarini 

keltiramiz. 



 

39 


 

  


Yüklə 1,49 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin