Element atomlarida elektronlarning energetikpog`onalar va pogonachalarga taqsimlanishi mavzusini o`qitish metodikasi

 

I-III davr elementlarida elektronlarning energetik pog`onalarda 

taqsimlanishi.  

Atom  elektroneytral  zarracha  bo’lgani  uchun  unda  elektronlar  soni  doim 

protonlar soniga, ya’ni yadro zaryadiga teng bo’lishini ilgari aytib o’tgan edik.  

Elektronlarning  yadro  atrofida  aylanishini  belgilaydigan  kattalik  ularning 

energiyasidir.  Elektron  yadroga  qanchalik  yaqin  bo’lsa,  uning  energiya  zapasi 

---

 

44 

shuncha  kam,  uzoq  bo’lsa  energiya  zapasi  ko’p  bo’ladi.  Shunga  muvofiq  ular 

yadroga kuchli va kuchsiz tortilib turadi.  

Atom  tuzilishning.  planetar  modeliga  muvofiq  Yer,  Venera,  Mars  kabi 

planetalar quyosh atrofida aylangani singari elektronlar ham yadro atrofida maxsus 

orbitalarda  aylanadi.  Elektronlar  harakatlanadigan  orbitalar  elektron  qavatlar  yoki 

energetik pog`onalar deb ataladi.  

Atomda energetik pog`onalar soni elementning qaysi davrda joylashganligiga 

qarab aniqlanadi. Birinchi davr elementlarida elektron pog`ona bitta, ikkinchi davr 

elementlarida ikkita, uchinchi davr elementlarida uchta va hokazo.  

Energetik pog`onalar oddiy kichik sonlar yoki lotin alifbosining bosh harflari 

bilan ifodalanadi: 

Energetik pog`onalar butun 

sonlarda 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

va harflarda 

K 

L 

M 

N 

O 

P 

Q 

 

Har  bir  energetik  pog`onada  bo’lishi  mumkin  bo’lgan  elektronlarning  eng 

ko’p  miqdori  N=2n

2

  formula  bo’yicha  hisoblanadi.  Bunda  n  -  davrning  tartib 

raqami,  u  bosh  kvant  soni  deb  ham  ataladi.  Masalan,  n=1  bo’lganda  birinchi 

energetik  pog`onadagi  elektronlar  soni  N=2·1

2

=2  ga  teng  bo’ladi.  n=2  bo’lganda 

N=2·2

2

=8, n=3 bo’lganda N=2·3

2

=18, n=4 bo’lganda esa N=2·4

2

=32 bo’ladi.  

Birinchi  elektron  pog`onadagi  2  ta  elektron  bir  xil  energiya  zapasiga  ega 

bo’ladi. Ikkinchi va undan keyingi energetik pog`onalardagi elektronlar bir-biridan 

energiya zapasi jihatdan ma’lum darajada farq qilganligi uchun har bir pog`onada 

pog`onachalarni hosil qilib joylashadi.  

Pog`onachalar  lotin  alifbosining  kichik  harflari  bilan  belgilanadi.  Energetik 

pog`onachalarning  soni  bosh  kvant  soni  qiymatiga  bog`liq:  n=1  bo’lganda,  s(es) 

pog`onacha, n=2 bo’lganda s va p (pe) pog`onachalar, n=3 bo’lganda s, p, d (de) 

pog`onachalar, n=4 bo’lganda esa s, p, d, va f (ef) pog`onachalar bo’ladi. Har bir 

pog`onachaning  elektron  sig`imi  (bo’lishi  mumkin  bo’lgan  elektronlarning  eng 

ko’p miqdori) quyidagicha bo’ladi: