факультети «Бинолар ва иншоотлар қурилиши» кафедраси Қурилиш конструкциялари фанидан

Yuk ta’siridagi deformatsiya (modulь deformatsiyasi) 
Betonning deformatsiyasi prizmani siqish yo’li bilan aniqlanadi. 
Agar prizmani bosqichma-bosqich yuklansa va bunda har bir bosqich 
deformatsiyani ikki martadan o’lchansa (yuk qo’yilganda va ma’lum muddatdan 
so’ng), kuchlanish -deformatsiyalanish «

b
-

b
» diagrammasida pog’onali chiziq hosil 
bo’ladi. Yuk qo’yilishi bilan o’lchangan deformatsiya-elastik va u kuchlanishga 
to’g’ri proportsional, yuk ostida ushlab turilgan vaqtda rivojlangan deformatsiya-
plastik deformatsiya bo’ladi.
Elastik deformatsiya namunani tez yuklanganda hosil bo’ladi. Yuklash 
tezligini kamaytirish yoki namunani yuk ostida uzoq vaqt ushlab turish, plastik 
deformatsiyaning o’sishiga sabab bo’ladi. 
To’liq deformatsiya elastik -

e
va plastik -

r1 
deformatsiyaning yig’indisi 

b

e
+

r1
ga teng bo’ladi. Yuklash bosqichlari ortib borganda «

b
-

b
» grafigi egri 
chiziqdan iborat bo’ladi. Ma’lum bosqichdagi kuchlanishni nolgacha tushirilganda 
namunadagi qoldiq plastik deformatsiya hosil bo’ladi, u vaqt o’tishi bilan qisman 
tiklanadi (taxminan 10%). Bu holat elastik qoldiq deformatsiyasi -

er
deyiladi.
SHunday qilib, deformatsiya qiymati kuchlanish miqdoriga va yukning ta’sir 
vaqtiga bog’liq. 
Tajribadan kelib chiqqan xolda kuchlanish va deformatsiya orasidagi 
bog’liqlikni (

b


bu
) Guk qonuniga asosan, betonning elastiklik modulni
E
b
bilan 
belgilash mumkin.
E
b

tg 

0 


b

b
(1.4) 
Elastiklik moduli beton mustahkamligiga bog’liq bo’lib 

b

0,3 

bu
bo’lganda, 
plastik deformatsiya yuqori qiymatga ega bo’ladi. Hisoblashda o’rtacha modulь yoki 
elostaplastik modulь deformatsiyasidan foydalaniladi. Bu tangens burchagidan iborat 
bo’lib, to’la deformatsiya egri chizig’idagi berilgan nuqta bilan kesishgan joydan 
o’tgan 
E
b,re

 tg 

1 


b

b
(1.5) 
to’g’ri chiziqdir. 
Betondagi kuchlanishni elastik va to’liq deformatsiya orqali ifodalansa quyidagi 
kelib chiqadi: 

b

b
E
b

b
E
b,re
bundan
(1.6) 
E
b,re


e

b
E
b


E
b
Bunda 

-beton siqilgandagi elasto-plastik holatini aniqlaydigan koeffitsent. 
Uning qiymati 

1-0,45 bo’ladi, agar qisqa muddatli yuk ta’sirida bo’lganda; 

0.1-
0.15- bo’ladi agar uzoq muddatli yuk ta’siri ostida bo’lsa. Beton cho’zilganda elastik 
plastiklik moduli
E
bt,rl


t
E
b
(1,7) 

---

 Bunda: 

t
- cho’zilganda betonning elastik plastik holatini aniqlovchi 
koeffitsient 

bt


bt,u 
bo’lganda tajriba ma’lumotlariga ko’ra 

t

0,5 ga teng bo’ladi. 
Elastiklik moduli betonning klassi ortishi bilan ortib boradi.
Xulosa qilib aytganda betonning deformatsiyasi, bir tomondan betonning 
tarkibiga, mustahkamligi va zichligiga, to’ldirgich va tsementning elastik-plastik 
xossalariga, ikkinchi tomondan esa kuchlanish holatlariga, yukning qiymati va 
davomiyligiga hamda iqlim sharoitiga bog’liqdir.