Fяxrяddиn mustafayev

Homeokinez
– orqanizmin dəyişilmiş xarici mühit şəraitində həyat 
fəaliyyətini davam etdirməsi üçün olduqca vacib və həyati əhəmiyyətli 
funksiyaların-enerjinin ayrılması, lokomator fəallıq (hərəkətetmə)– daimi 
saxlanmasından ibarət olub, bəzən homeostazın dəyişildiyi, yaxud ondan asılı 
olmayan şəraitdə baş verir. Orqanizmin homeostazının və homeokinezin 
dayanıqlı davamiyyəti və saxlanması üçün ən vacib şərtlərdən biri maddələr 
mübadiləsidir. 
Maddələr mübadiləsi
(metabolizm) – xarici ətraf mühitdən orqanizmə 
müxtəlif maddələrin daxil olması və əmələ gələn parçalanma aralıq 
məhsullarının orqanizmdən xaric edilməsindən ibarət olmaqla, bu zaman 
yaranan potensial enerji ayrılaraq kimyəvi, mexaniki, istilik və elektrik 
enerjisinə çevrilir. Həmin sərbəst enerji növləri orqanizmdə əzələ işinin həyata 
keçirilməsi, genetik sabitliyin, bədən temperaturunun daimi dinamik saxlanması, 
hüceyrənin quruluş və funksiyalarının, onun böyümə və inkişafının təmin 
olunması üçün istifadə olunur. Metabolizm iki bir-biri ilə həm dialektik vəhdətdə 
olan, həm də əks istiqamətdə gedən prosesdən-assimilyasiya-anabolizm və 
dissimilyasiya-katabolizm ibarətdir. 
Anabolizm 
– xarici mühitdən orqanizmə daxil olan ən bəsit maddələrin 
hüceyrələr tərəfindən mənimsənilməsi və onlardan daha mürəkkəb birləşmələrin 
hasil olunmasıdır. 

---

99 
Katabolizm 
– hüceyrələrdə sintez olunan mürəkkəb maddələrin son məh-
sullara qədər parçalanması, çevrilməsi, mübadilənin son məhsullarının isə 
onlardan ifrazat orqanları vasitəsilə xaric olunmasıdır. Metabolizm bütün sonrakı 
proseslərin-böyümə, inkişaf, çoxalma, qidalanma, tənəffüs, həyat fəaliyyəti 
məhsullarının xaric edilməsi, hərəkət, xarici mühitin dəyişilməsinə verilən 
müvafiq cavab reaksiyası-həyata keçirilməsi üçün əsaslı zəmin yaradır. Bu 
proseslər zamanı yaranan aralıq və son məhsullar hüceyrə tərəfindən istifadə 
olunmayaraq böyrəklər, mədə-bağırsaq sisteminin selikli qişası, ağız suyu, 
mədəaltı və digər vəzilərin sekretləri, dəri və tənəffüs orqanları vasitəsilə 
hüceyrələrdən xaric olunur. Tənəffüs zamanı karbon qazı, tərlə isə– su, sidik 
cövhəri və mineral duzlar orqanizmdən ixrac edilir. Lakin hücyrədən aralıq və 
son metabolizm məhsullarının ixrac olunması, yəni ifrazat funksiyası başlıca 
olaraq, böyrəklərin vasitəsilə həyata keçirilir. Bu proseslər böyrəyin əsas aparıcı 
funksional vahidləri sayılan 
nefronların
vasitəsi ilə icra olunur. Qaramalın bir 
böyrəyində 4, qoyunda-1, donuzda isə-1,5 milyon nefron vardır. Qeyd 
olunanlardan belə nəticəyə gəlmək olur ki, həm insan, həm də heyvan və 
quşların orqanizmində baş verən bütün fizioloji, biokimyəvi və digər həyat üçün 
vacib olan proseslərin hamısı məhz hüceyrələrdə baş verir və onlar ən aparıcı, 
mərkəzi funksional vahid sayılır. Buna görə də hüceyrənin quruluşuna və 
funksional fəaliyyətinə daha önəmli yer verilməsi, geniş və ətraflı şərh olunması 
daha məqsədəuyğundur. İrsiyyətin sitoloji əsasları da məhz hüceyrə və onun 
komponentləri, xüsusilə nüvə ilə əlaqədardır. 
Dünyanın məşhur bioloq, morfoloq, sitoloq, histoloq, genetik və fi-
zioloqları elmi cəhətdən bir araya gələrək birmənalı surətdə hazırda hüceyrənin 
tərifinin aşağıdakı kimi şərh olunmasını daha məqsədəuyğun hesab edirlər.