Fяxrяddиn mustafayev

adekvat
(orqanizmin uyğunlaşdığı və 
ona mənfi təsir göstərməyən) və 
qeyri- adekvat
(orqanizmə güclü neqativ təsir 
göstərən və fizioloji proseslərin normal ahəngini pozan) qıcıq amilləri 
analizatorların (dəri, görmə, eşitmə, dad, qoxu bilmə, vestibulyar)
reseptorları 
tərəfindən qəbul edilərək 
afferent
(mərkəzəqaçan-hissi) sinirlərlə mərkəzi sinir 
sisteminə ötürülür, orada ona qarşı analiz və sintez hazırlanır və 
efferent
II FƏSĠL

---

96 
(mərkəzdən qaçan-hərəki) sinirlərlə icraçı-işçi orqana göndərilərək müvafiq 
cavab reaksiyası yaranır. 
Analizator
termini ilk dəfə İ.M.Seçenov tərəfindən 
elmə daxil olmaqla funksional cəhətdən bir-biri ilə qırılmaz surətdə bağlı olan və 
3 əsas hissədən-periferik, keçirici (aralıq, nəqledici) və mərkəzi (baş, onurğa 
beyni və qabıq maddədən)-ibarət olan mürəkkəb quruluşlu xüsusi sistemdir. 
Periferik hissə qıcıqları qəbul edən eksteroreseptorlar (xarici), 
interoreseptorlar 
(daxili) və 
proprioreseptorlardan
(skelet əzələləri, bağlar, vətərlər və oynaqların 
reseptorları) ibarət olmaqla təkamül prosesi zamanı onlar həmin qıcıqlandırıcı 
amillərə adaptasiya olunur. 
Aralıq
(keçirici hissə) periferik hissədən qəbul edilən 
impulsları əvvəlcə mərkəzi sinir sisteminə, oradan isə müvafiq işçi orqanlara 
ötürür. 
Mərkəzi hissə
baş və onurğa beyin hüceyrələrindən ibarət olub, 
reseptorlardan daxil olan impulsları analiz və sintez edərək müvafiq cavab 
reaksiyası hazırlayır, beyin qabığında isə sinir oyanmaları yeni keyfiyyət kəsb 
edərək hiss etmə prosesini təmin edir. 
Bu proseslərin hamısı genetik müstəvi