Fяxrяddиn mustafayev

Akrosentrik 
xromosomlar – çiyinlərindən biri digərindən çox qısa olan və 
aydın seçilməyən xromosomlar; 
– 
Telosentrik
xromosomların çiyinlərindən biri ya tamamilə görünmür, ya 
da olduqca çətin müşahidə edilir. 
Xromosomların kimyəvi müayinəsi göstərir ki, onlarda iki əsas komponent 
– dezoksiribonuklein turşusu (DNT) və histon tipli zülallar, yaxud protaminlər 
(cinsiyyət hüceyrələrində) mövcuddur. Xromosomların hər birində xromonem 
adlanan bir tel vardır, xromonemin özü isə bir DNT molekulundan ibarətdir. 
Kariotip, onun növ xüsusiyyətləri. 
Heyvan və bitki hüceyrələrinin xromo-
som müayinəsi nəticəsində irsiyyət və dəyişkənliyin bir sıra ümumi qanu-
nauyğunluqları elmi əsaslarla ətraflı öyrənilmiş və müəyyən edilmişdir ki, bir 
növə mənsub olan müxtəlif toxumaların hüceyrələrində xromosomların sayı eyni 
olur. Məsələn, siçanların sümük iliyi, dalaq, limfa düyünləri, qara ciyər, böyrək, 
qalxanabənzər vəzi, bağırsaq epitelisi, peyer yığımı və s. hüceyrələrində eyni 
forma və ölçülü 40 xromosom vardır. Xromosomlar xarici quruluşuna və 
funksiyasına görə bir birindən fərqlənməklə irsi xüsusiyyətləri hüceyrələrin bir 
generasiyasından digərinə keçir və valideynlərdən gələcək nəslə verilməsini 
təmin edir. Somatik hüceyrələrdə xromosomlar cüt və xromosom yığımı diploid 
(2n) olur. Formasına və böyüklüyünə görə eyni olan xromosom cütlüyü 
homoloji xromosomlar
adlanır. 

---

110 
 
Şəkil 6.
Xromosomların formaları:
 
A-metasentrik; B-submetasentrik; C-akrosentrik; D-telosentrik 
I-mikro şəkillər; II-sxematik görünüşü (R.Əliyev, C.Nəcəfov və b., 2008
) 
 
Erkək və dişi fərdlərdə xromosom yığımları yalnız bir cüt xromosoma – 
X
(iks) və 
Y
(iqrek) – görə bir birindən fərqlənir. Cinsiyyətə görə fərqlənən həmin 
xromosomlar cinsi xromosom, yaxud