G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u



Yüklə 0,68 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/8
tarix05.05.2017
ölçüsü0,68 Mb.
#16749
1   2   3   4   5   6   7   8

Oadm 
və 
voxsulluq. 
İnsan  həyatı  çox  şaxəli,  müxtə- 
lif istiqamətlidir,  insanm yoxsulluğu da  belədir.  Pekin Plat- 
fo rm a sm m   A  fəsHnin,  47-68-ci  maddələri  "Q adm   və  yox- 
sulluq"  adlanu'.  İn san   yoxsulluğu  indeksinin  təhlilinə  əsa- 
sən,  belə  nəticə  ahnn'  ki,  əhalinin  bir  hissəsi  yoxsulluğun 
ağu’  təzahürləri  ilə  üzbəüz qalmışdu'.  İnsanm   kifayət  qədər 
q id a  alm am ası, nıüxtəlif xəstəhklərə qarşı tibbi  müdaxİIəyə 
ehtiyacı,  əsasən  də  əhalinin  q a ç q m   və  məcburi  köçkün  tə- 
bəqəsinin  çadu'  həyatı,  a d a m la rm   vaxtm dan  q a b a q   ağır

xəstəlik  ta p m a ğ ı və  bir çox h a lla rd a  ölümli  ilə nəticəbnir.
A z ə rb a y c a n d a   İnsan  İnkişafı  H a q q m d a   2000-ci  il 
h e s a b a tm d a   ekspertlərin  fikrinə  görə  əhalinin  70%-i  yox- 
SLilİLiq h əd d in d ə n  aşağı yaşayır.  Y oxsuiluğun m e y d a n a  gəl- 
məsi  səbəbləri:

bir sistem dən digər sistemə keçid; - yeni  b a z a r iqti- 
sadiyyatı;  -  hərbi  m ünaqişə  və  əhaUnin  bir  hissəsinin  qaç- 
qın,  köçkün  vəziyyəti;  -  işsizlik,  iqtisadi  əlaqələrin  dağü- 
ması;  -  sosial m üdafıə  sisteminin  zəifliyi.
Bu  illər  ərzində  neft  sənayesi  inkişafına  böyük  sər- 
mayələr  q o y u lu şu   a rtsa   d a   insanlarm   yoxsulluq  səviyyəsi 
eynilə  q a lm a q d a d ır.  Beynəlxalq  B a n k m   təşkilatçıhğı  ilə 
re sp u b lik ad a  "Y oxsulluğun  azaldılması  h a q q m d a "   Dövlət 
p ro q ra m ı  hazırlanm ışdır.  R espubU kanm   bütün əsas  iqtisa- 
di və sosial s e k to rla rm d a k ı işçi q r u p la r öz təkHf və yardım - 
lan  ilə  bu  P r o q r a m d a   iştirak  edirlər.  Y oxsulluğu  a r a d a n  
qaldn'm ağm   ən  m ü h ü m   göstəricisi  məşğulluq  sahələrinin 
artn'ilması, işsizliyin a r a d a n  qaldn'ilması məsələsidir. 
2 0 0 1

ci  ilin  rəsmi  statistik asm a  görə  ölkədə 4694400  nəfər  insan 
əmək  qabiliyyəth  idi.  A şağıda verilmiş cədvəldə  həm in  ildə 
re s p u b h k a d a   m əşğulluq  və  işsizüyin  göstəriciləri  ilə  tam ş 
olaq:
H esab lam a
M in   nəfərlə
Faizlə
Cinsi  bölgü
Q ad ın lar Kişilər
Q adıııiar
Kişilər
MəşğLil  əhali
1770
1945
48
52
Q eydiyyata  a lın a n  
işsizlər
26
22
54
46
Iq tisad i  fəal  əhali
1796
1967
48
52
Işsizliyin  səviyyəsi
1,5
1,1
D iq q ətə  ç a td ıra q   ki,  işsizhk  səviyyəsi  yalmz,  iş  aİ 
m aq  üçün  m əşğulluq  idarələrinə rəsmi  müraciət etm iş şəxs 
lərin  sayı  ilə  verilmişdir.  Bir çox zavod  və  fabriklərin,  iqti

sadi  s tr u k tu r la n n   dəyişməsi,  müvəqqəti  işləməməsi  nəticə- 
sində  həmin  müəssisələrin işsiz qaİmış işçiləri,  işsizliyə görə 
m üavinət  alm ayanlar,  q a ç q m h q   və  məcburi  köçkünlül<  nə- 
ticəsində adı siyahıya düşməyənlər bu statistik m əlum atlar- 
d a   qeydiyyatda  yoxdurlar.
R e s p u b lik a d a   1999-cu 
i l d ə  
qəbul 
edihTiiş 
yeni 
"Əmək  Məcəlləsinə"  əsasən  əsHndə  əmək  və  məşğulluq 
h a q q m d a   "cinsi" əlamətə görə ayn-seçkiliyə yol  verilməmə- 
hdir.  Ə m ə k  h aq q ı səviyyəsinin yaşayış tələbatmı tam   təmin 
etməməsi,  yeni  açılmış özəl sektorlarda  d a h a   çox gənc qız- 
lara,  əsasən  isə  kişi  işçi  qüvvəsinə  üstünlük  verilməsi,  əya- 
lətlərdə  -  kənddə iş yerlərinin  azhğı,  müstəqil  q a d m   fermer 
və  biznesmenlərin az olması, kredit və ssuda götürmə sahə- 
lərində q a d m la ra  qarşı ayrı-seçkilik  haUarı d a   m övcuddur.
Göstərilən  neqativ  h a lla n n   getdikcə  dövlətin  "Yox- 
sulluğun  azaldılması  P ro q ra m ı" n d a   d a   öz  əksini  tapması 
sa b a h a   optim ist  y an a şm a  d o ğ urur.  P F P -n m   bu  sahədə 
m əqbul  saydığı  prioritetlər  tədricən  dəstək  tələb  edəri  tələ- 
batlar kimi  dövlət və qeyri döviət stru k tu rları tərəfmdən,  o 
cümlədən  beynəlxalq  təşkilatlarm   köməyi  ilə  düzəhııəyə 
d o ğ ru   yönəlmişdir.  R e s p u b h k a d a   qəbul  edilən  q a n u n   və 
q ə ra rla rd a n   əsas  m əqsəd  q a d m la rm   əmək  prosesinə  d a h a  
fəal  daxil  olmasıdır.  B un u n   üçün  davamlı  əmək  rejiminin 
tətbiqi,  evdar  q a d m la r  (b u ra   əhl  və  qocaları  d a   aid  etmək 
ohır)  üçün  müəyyən  ödənişh  ev  təsərrüfatında  zəhmət  üsu- 
lunun  yaradılm ası (bişirmə,  tikmə və s.), məişət tipli yeni iş 
yerlərinin  açılması,  m üasir  peşələrin  öyrədilnıəsi  üçün 
pulsuz  kurslar  açılması  kimi  hallar  prioritet  götürülür. 
YoxsuIIuq  problem inin  müəyyən  qədər a ra d a n   galdırılma- 
sı  üçün  beynəlxalq  təşk ilatlan n   köməyinə  ehtiyac  vardır. 
R esp u b lik an m   qoşulduğu  47  Beynəlxalq  Sazişdən  l3-ü 
q ad ın larm   əmək və  məşğuUuğu  problemlərinə aiddir.

Q a d ın la rın   qanuııvericiUk  o r q a n la n n ın   işində  və 
qərar  qəbul  olunması  prosesində  iştirakı.  Siyasi  qərarların 
q ə b u lu n d a   m övcud  o lan   bərabərlik  prinsipləri  elə  bir 
qüvvədir ki,  onsuz dövlət siyasətinin  fo rm a la şm asın d a real 
bərabərliyin  əldə  edilməsi  m ü m k ü n   deyildir  (  P F R ,  181-ci 
m addə). 
Önəmli  faktdır  ki,  A z ərb ay ca n m   müstəqillik 
a k tm ı  1991-ci  ildə  o  dövr  Ali  Sovetin  sədri  vəzifəsini 
d a ş ıy a n   -  q a d m   (  E lm ira   Q a f a r o v a   )  im zalam ışd ır. 
A z ə rb a y c a n d a   qanunvericilik  sahəsində  q a d m la rm   təmsil 
o lu n m a  səviyyəsi  belə  idi:
r I  1  ^
S a y ı
F a i z l ə
l  t  i  ə r
O a d ı n l a r
K i ş i b r
O a d ı n la r
K işilər
1985
179
271
40
60
1990
15
335
4
96
1995
15
109
12
88
2000
13
111
11
89
Sovet  dövrünün  süni  b ərab ər  h ü q u q lu ğ a   əsaslanan 
p la n la şd ırm a   siyasəti  nəticəsində  p a rla m e n td ə   q a d m la r 
40%-lə  təmsil  o lu n u rd u sa,  bu  gün  Milli  Məclisdə  13  q a d m  
təmsil o lu n u r (10,6%).  Milli Məclisin sədrinin müavinlərin- 
dən biri və p a rla m e n td ə  fəaliyyət göstərən 
11
  kom issiyadan 
1-nin  sədri  və  2-nin  sədr  müavini  q ad m d ır.  M ərkəzi  Seçki 
Komissiyası sədrinin  I  müavini  qadm dır.
2001-ci  ilin y a n v a rm d a n   A zərb ay ca n   A v ro p a   Şura- 
sm m   üzvüdür.  R e sp u b lik a m   A v ro p a   P arlam en ti  nüm a- 
yəndələri  tərkibində 
2
  nəfər  qadm   millət  vəkili  təmsil  edir. 
Q a d m   Problem ləri  üzrə  Dövlət  K om itəsinin  sədr  müavini 
M .Ö m ə ro v a   2001-ci  ildə  A v ro p a   Ş u ra sm m   Kişilər  və 
Q a d m la r   A r a s m d a   Bərabərlik  K om issiyasm m   Büro  üzvü 
seçilm işdir.  E yni  z a m a n d a ,  2001-ci  ilin  d e k a b ı r m d a  
A z ə rb a y c a n d a   "O m b u d sm an "  (xalq  müvəkkili)  h a q q m d a  
q a n u n  qəbul o lu n m u ş  və  E.Süleym anova  respublikanm  ilk

O m b u d sm a n ı  seçilmişdir.
İcra  H akim iyyəti  a p a ra tla rm d a   qadm   məsələsi  ilə 
məşğul  o lan   şöbələrin  yaradılm ası  h a q q m d a   A zərbaycan 
R espublikası  N azirlər  K abinetinin  24  aprel  2000-ci  i 
tarixli  xüsusi  qərarı m ü h ü m  əhəmiyyətə malikdir.
1999-cu  ildə  keçirilən  bəiədiyyə  seçkilərində  486 
q a d m   bələdiyyə üzvü seçilmişdir.  R espublikada  rayon  icra 
başçısm m   cəmi  3-ü  (  3,6%-i  )  və  22  rayon  icra  başçısmm 
müavini  q ad m lard ır.  R a y o n   İcra  Hakimiyyətində  işləyən 
577  şöbə m üdirindən  55  nəfəri,  yəni  9,5%-i  qadm dır.
T əhsil 
və 
səhiyyə 
sistem ində 
ç a h ş a n la r m  
əksəriyyətini  q a d m l a r   təşkil  elsə  də,  82  təhsil  şöbə 
m ü d irin d ə n   y aln ız  7-si  (8,5%),  4028  o r t a   m ə k tə b  
d ire k to ru n d a n  isə 669-u (18,9%) qadındır. Təhsil N azirinin 
m üavinlərindən  biri  də  q ad h m d ır.  R espublikada  fəaliyyət 
göstərən  82  səhiyyə  şöbəsinin  yalnız 
8
-nə  (
10
%)  q a d m  
rəhbərlik edir. Səhiyyə sahəsində yüksək vəzifələrdə ç^Iışan 
88
  nəfərİn  5-i  qadındır.  A zərbaycan  Respublikası  Dövlət 
T e s t-İm ta h a n   K om issiyasm m   sədri  də  qadındır.
M əhkəm ə  hakim iyyəti  orqanları  rəhbərlərinin  2-si 
q ad m ,  3-ü kişidir,  o  cüm lədən  bu  sahədə  işləyənlərin  15%- 
ni  q a d m la r  təşkil  edir.  Son  dövrlər  artıq  q a d m   polislər  də 
form alaşm ışdır.  Ü m um ilikdə  nazirliklərdə 
6
,
2
%,  idarəçi- 
likdə  30% q ad ın   təmsil  olunur.
Xarici  İşlər  Nazirliyi  sistemində  səfırlərin  a ra sm d a  
q a d ın la n n   sayı 
10
%,  üm um ilikdə  diplom atik  k o rp u sd a   isə 
1 1
%-ə yaxm   təşkil edir.
Təhsil  və  qadınların  peşə  hazırlığı.  A zərbaycanm  
təhsil  sistemi  tarixən  h u m a n is t  m ahiyətdə,  maarifçilik 
ənənələrinə  və  bəşəri  dəyərlərə  sadiq  olm uşdur.  Təhsilin 
in k iş a f ın d a  
q a d m l a r m  
xüsusi 
yeri 
vardır. 
Pekin 
P l a tf o r m a s ın m   69-88-ci  m a d d ə lə rin ə   u y ğ u n   o ia r a q  
A z ə r b a y c a n   R e s p u b lik a s ın ın   təhsil  sistem in d ə  p lan , 
--------------------------------------   69  --------------------------------------

p ro q ra m ,  peşə  hazırlığı  və  işlə  təminin  həyata  keçiril- 
məsində  q ad n ılarm   iştirakm a q an u n i  im k an  yaranm ışdır.
1992-ci  ildə,  müstəqilliyin  ük  ilindən  qəbul  edihııiş 
'T ə h sil  h a q q m d a   Q a n u n " a   və  1995-ci  ildə  qəbul  olunm uş 
K onstitusiyaya  əsasən,  cinsindən  asıh  o lm a y a ra q   bütün 
u şa q la ra  
6
  y a ş m d a n   etibarən 
11
  illik  icbari  təhsilalma 
h ü q u q u   veriHr.  Təhsil  Q a n u n u n u n   yeni  islahatlarla  bağh 
dəyişiliklər  edihniş  layihəsi  hazu'lanmışdır.  İcbari  təhsil 
pulsuzdur.  Dövlət tədris müəssisələrində pulsuz təhsillə ya- 
naşı,  pullu  təhsil də nəzərdə tutulur.  Özəl təhsil sahələrində
isə  təhsil  haqqı  ödənişlidir.
Təhsil  sistemində  islahatlar  aparılm ası  üçün  1998-ci 
ildə y arad ılan  D övlət K om issiyasm m  rəyi göstərir ki, icbari 
təhsil  sistemində  gender  tarazlığı  pozulm am ışdn'.  Təbii  ki, 
m a d d i  vəziyyətin  mənfı  təzahürlərinin  göstərdiyi  hallar 
m övcuddur.  Bu  hal  h ər  iki  cinsdən  o lan   u şa q larm   təhsil 
a lm a sm a   çətinlik  yaradn-.  Belə  ki,  k ita b   alm ağa,  geyimə 
vəsait olmadığı üçün  bir çox valideyn uşağmı təhsillə təmin
edə  bilmir.
K eçm iş  S o v etlə r  İ t t i f a q m d a   q a d m l a r m   məşğul 
olduğu  bir  sahə  də  m ək təb əq ə d ər  tərbiyə  ocaqları  idi. 
B
li
 
tipli  iş  yeri  q a d m a   ikitərəfli  sərf edirdi:  o  həm   uşağm ı  bu 
tərbiyə  müəssisəsinə  verir,  həm   də  özünün  işlə  təminatı 
ödənilirdi.  Bu  tipli  tərbiyə  sistemi  -  körpələr  evi,  uşaq 
b ax çaları  və  s.  iqtisadi  s tr u k tu r u n   yeniləşməsi  ilə  öz 
form asm ı  dəyişdi.  Belə  tərbiyə  ocaqları  ya  müəssisələrin 
daxilində.  ya  d a   sərbəst  fo rm a d a,  yəni  ödənişli  o la ra q  
yaradıldı.  K ö h n ə  sistemin  dağılması  nəticəsində  minlərlə 
q a d m   işsiz qaldı.  Bu h a lla r texniki  peşə m əktəbləri  üçün  də 
x arakterikdir.  R e s p u b lik a d a   ödənişli  kollec,  gim naziya  və 
litseylər  fəaliyyət  göstərir.  Belə  vəziyyət  alternativ  təhsil 
sistemində  güclü  rə q a b ə t  y a ra ts a   da,  digər  cəhətdən,  az 
təm in a tlı  ailələrin  u ş a q l a r m m   yaxşı  təhsil  a l m a s m d a

məhdudiyyətləi'  yaradır.
1998-ci  ilin  əvvəlində q a d ın la n n   təhsil səviyyəsi belə 
idi;  24%  ali;  33,7%  o r t a   ixtisas;  33,9%  üm um i  o rta 
təhsillilər  idi.  üm umi  o rta  təhsiH  olm ayanlar  8,4%  təşkil 
edirdi.  1999-cu  il  siyahıyaalm asm m   nəticəsinə görə  15  yaş- 
dan  yuxarı  əhalinin  sav ad h h q   səviyyəsi  q a d m la r  arasm da 
98%,  kişilər  üçün  isə  100%-dir.  2000-2001-ci  tədris  ilinin
ə w ə lin ə   dövlət  o r t a   ixtisas  məktəbləri  şagirdlərinin  tədris 
müəssisələrinin  sahə  ixtisaslaşması  üzrə  bölgüsünə  görə 
28400  q a d m   cinsi  və  12800  kişi  cinsi  təşkil  edir  və  yaxud 
69% q a d m ,  31% kişidir.
R əq əm lə r  də  göstərir  ki,  A zərb ay can   q a d m m m  
üm um i təhsil  səviyyəsi yüksəkdir.  L akin m üharibə faktoru, 
o n u n   nəticələri  resp u b lik ad a  təhsilin  səviyyəsinə  də  mənfı 
təsir  göstərmişdir.  A zərbaycanm   işğal  olunm uş  ərazilərin- 
də  12000  yerlik  242  uşaq  bağçası  və  körpələr  evi;  117000 
şagirdin təhsil aldığı 616 ümumtəhsil məktəbi, 
21000
 yerlik 
4  kollec,  34  m ək təb d ən k ə n ar  müəssisə  və  ali  məktəblərin 
fılialları  itirilmişdir. 
20000
-dən  çox  müəllim,  o  cümlədən, 
q a d m   müəlUmə  qaçqm dır.  Beynəlxalq  h u m a n ita r  təşkilat- 
larm   köməyi  ilə  çadır  düşərgələrində,  yığma  evlərdə  mü- 
vəqqəti  m əktəblər  yaradılmış,  qismən  də  olsa  çətinlik  d əf 
o lu n m u ş s a   da,  təhsil  prosesi  t a m   həJl  edilm əm işdir.

___   ___  
»
Y U N I S E F -in   dəstəyi  ilə  çadırda  m əskunlaşmış  3-6  yaşlı 
uşaqlar  üçün  yarı  funksional  mərkəzlər  açılmışdır,  eyni 
z a m a n d a ,  onlara  psixoloji  köm ək göstərilir.
Dövlət Statistika K om itəsinin  1998-ci il m əlum atm a 
görə  təhsil  sahəsində  çalışan  q a d m   və  kişilərin  nisbəti 
66,9%  və  33,1%  təşkil  etsə  də,  göstərdiyimiz  kimi,  inzibati 
idarəetm ə  sahəsində  əksinə,  yenə  kişilər  üstünlük  təşkil 
edir.  R əhbərlik səviyyəsində təhsildə kişilər 6/1  nisbəti  kimi 
üstünlük  əldə  etmişdir.  AU  m əktəblərə  qəbul  h ər  10000 
nəfərə  148  təlabədən  (1990)  112  tələbəyə  (1999)  enmişdi.

Tələbələrin  təxminən  41%-ni  qadınlar,  59%-ni  isə  kişilər 
təşkil  edir.
A lim   q a d m l a r m   d a   vəziyyəti  k eçid   d ö v rü n d ə  
mürəkicəbləşmişdir.  1998-ci  ilin  m ə lu m a tm a   əsasən  elmi- 
tə d q iq a t sahəsində məşğul  o lan larm  40,8%-i q a d m ,  59,2%-
1
kişi idi. 
2000
-ci ilin axn-ma elm sahələri üzrə a s p ira n tla n n  
35
%
0
-i  q a d m ,  elmlər  namizədlərinin  44%-i  q a d m ,  56%o-i 
kişi,  elmlər  d o k to r la rm m   7%-i  qadm du'.  Elm ə  a y n la n  
x ə rc b rin   azaldüm ası  həm  kişilərin,  həm   də  q a d m la rm   bu 
sahədən  u z a q la şm a sm a   gətirib  çıxanr.  Bu  sahənin  yüksək 
intelektual  potensiala  və  təhsilə  m alik  o lan   in s a n la n   öz 
həyatı  tələbatlarm ı,  aldıqları  əmək  h a q q ı  m üqabilində, 
b a z a r  iqtisadiyyatm a  uyğunlaşdıra  bilmirlər.  H ö k u m ə tin  
bu  sahəyə  ayn'dığı  maliyyə  vəsaiti  islahatlar  a p a rm a ğ a , 
yeni  elnıi  m ərkəzlər  y a ra tm a ğ a   İm kan  verm ir.  DÖvlət 
tərəfin d ən   m aliyyələşən  elmi  tə d q iq a tla r ,  o  cüm lədən 
g e n d e r,  q a d m   məsələsi  və  q a d m   p r o b le m lə r in in   də 
a ra ş d ırd m a s ı  p rio rite t  sahələrə  daxildir.  R e s p u b lik a d a  
g e n d e r  a s s im e tr iy a s m m   tədqiqi  ilə  ə la q ə d a r   Q a d m  
Problem ləri  üzrə  Dövlət  K om itəsində  Elmi  A ra ş d ırm a  
M ərkəzi  y a ra d ılm a s m a   zəruri  ehtiyac  v ard ır.  Təhsilin 
b ü tü n   p illələrin d ə  u y ğ u n   tə h s ila lm a   i m k a n l a r m a   yol 
açılması  d a   vacib  amillərdəndir.
Qadm 
və 
səhiyyə.  İnsanlarm   sa ğ lam h ğ m m   q o ru n - 
m ası ə tr a f  m ühitin  mühafizəsi,  işlə təm in  olunm ası,  tərbiyə 
və təhsil alması, q id a  ilə təmin olunm ası, o n a  tibbi və sosial 
y a rd ım   göstərilməsi  ilə  şərtiənir.  M əlum  
SQvet 
dövrünün 
səhiyyə 
s is te m in in  
d ağ ılm ası, 
m ü a lic ə - p r o fila k tik a  
sahələrinin  lazmıi  avadanlıq,  d ərm an   p re p a ra tla rı,  m üasir 
texnika  və  eh tiy atlaıia  təchiz  o lu n m a m a sı  və  m üharibə 
amih də öz təsirini  göstərir.  Beləliklə, səhiyyənin real vəziy- 
yətini  görürük. 
2 0 0 1
-ci ilin  son  m ə lu m a tla rm a   görə ölkədə 
16400  q a d m .  10600  kişi  həkim  vardn',  yəni  61%>-i  q ad m , 
-------------------------------------- 72  ---- -------------------------- ----------

39%-i  kişi.  Statistika  göstərir  ki,  səhiyyə sistemi  q a d m la n n  
peşə  kimi  seçdiyi  əsas sahələrdən  biridir.
Ölkədəki  iqtisadi  və  sosial  dəyişikliklər,  həmçinin 
m-üharibə  amili  q a d m la rm   səhhətinə,  əsəb  sisteminə  əsash 
mənfı  təsir  göstərmişdir.  Təsadüfı  deyildir  ki,  2000-ci  il 
m ə lu m a tm a  görə 2430 nəfər q a d m d a  X X  əsrin bəlası hesab 
o lu n a n   bədxassəli  şiş  xəstəliyi  qeydə  ahnmışdı.  Bu  da 
həm in xəstəliyə düçar  olmuş  insanlarm   51%-ni  təşkil edir.
I995-Cİ  ildən  ölkədə  başlanan  özəlləşmə  prosesi 
tibbi  xidməti  də  əhatə  etdi.  Ödənişli  müalicə,  tibbi  xidmət 
yoxsulluq  vəziyyətində  olan  əhali  üçün  heç  də  m ünasib 
deyildi.  O n la r imkansızhq  u c b a tm d a n  yaxşı qidalanm adıq- 
la n n d a n ,  xəstəliyə  tutulduqhu'i  ilk  a n la rd a n   b u   xəstəHyə 
qeyri-ciddi yanaşır,  müalicə etdirə bilmir,  so n ra  d a  ağır fə- 
sadlarla üzləşirdilər və bir-çox hallarda bu, ölümlə nəticələ- 
nirdi.
R e s p u b l i k a d a   q a d m l a r   tərəfin d ən   kontras-eptiv 
ü su llard an   çox az  istifadə  o lu n d u ğ u   üçün,  hamiləHyin  qar- 
şısı  ad ətən   ya  abortla,  ya  da  bəzi  h allard a  türkəçarə 
vasitələrlə  ahnırdı.  2000-ci  ildə  17500-ə  qədər  a b o r t  halı 
qeyd  o h m m u şd u .  D oğuş  zam anı  a n a   və  u şa q   Ölümünün 
vəziyyəti  belədir:  1995>ci  ildə  a n a   ölümü  37  nəfər  idisə, 
I996-CI 
ildə  -  44;  1997-ci  ildə  -  31;  1998-ci ildə  - 41;  1999- 
cu  ildə  “  43;  2000-ci  ildə  38  nəfər  olm uşdur.  1996-cı  ilə 
nisbətən 
2000
-ci ildə 
6
 nəfərin azalması u ğ u r olm asa d a  hər 
h ald a  müəyyən  irəliləyişdir.  U ş a q   ölümü  isə  1995-ci  ildə 26 
nəfər;  1997-ci  ildə  -  21;  I998-ci  ildə  -  18;  I999-cu  ildə  -  17 
və 2000-ci ildə  14 nəfər olm uşdur.  G etdikcə azalan  nəfərlər 
az d a   olsa yenə müsbət  haldu'.
Hamiləlik dövründə və d o ğ u şd an  sonrakı dövr üçün 
işləyən  q a d m la ra   126  təqvim  günü  (doğuşdan  əvvəl  70  və 
d o ğ u ş d a n   so n ra  56  təqvim  günü)  m üddətində  ödənişli 
məzuniyyət  verihr.  İki  və  ya  d a h a   çox  uşaq  d o g u la n d a

m əzuniyyət  180  tə q v im   günü  (70+110),  d o ğ u ş   çətin 
o ld u q d a  isə  156  (70+86)  təqvim   günü  m üddətinə  verilir. 
A n a la rm   və  uşaqlarm   mühafızəsi  üçün,  habelə  təhsil  və 
yaradıcılıqla  əlaqədar  A zərb ay can   R espublikası  KLonstitu- 
siyası sosial məzuniyyətləri təsbit edir.  Həkimlərə, o rta  tibb 
işçiləri  və əczaçılara  30  təqvim  günü  məzuniyyət  veriUr.
İlkin  uşaq h q   dövrünün  insanm   so n ra k ı  inkişafm da 
xüsusi  yeri  vardır.  B u n a  görə  ham iləhk  və  körpəlik  dövrü- 
nün  mühafızəsi dövlətin və səhiyyə sisteminin əsas prioritet 
məqsədi  olmalıdu'.  Sovet  dövründən  q aln u ş  q a d m   məslə- 
hətxanaları,  d o ğ u m   evləri  və  u şa q   p o h k lin ik a la n   köhnəl- 
dikləri üçün  təmirə ehtiyacları vardır. Ə k sə r yerlərdə isə ye- 
nilərinin tikintisi vacib məsələlərdən biridir.  Bakı şəhərində
I999-gu  ildə  bütün  m üasir  a v a d a n h q la rla   təchiz  edilmiş, 
ödənişli  ilk  özəl  M a m a h q   və  G inekologiya  Mərkəzi  açıl- 
mışdu'.
Ə halinin  yerdəyişməsi,  işsizhk,  n a r k o m a n iy a   və 
əxlaqsızlıq  h a lla rm m   təsiri  in sa n la rm   b ir  sıra  xəstəhklərə, 
eləcə  də  QİSÇ-ə  y o lu x m a sm a   səbəb  olur.  2000-ci  iHn 
m ə lu m a tm a   görə 270  q a d m  və 240  kişi siflisə yoiuxm uşdu.
1999-cu  ildə  7  a z ə rb a y c a n h d a  və  17  əcnəbidə  (Bakıda  işlə- 
yən  və  təhsil  alan)  Q İSÇ   a ş k a r edilmişdi.  Son  illər  QİSÇ-ə 
qarşı  A zərbaycan  D övlət  M ərk əzin d ə  60  nəfər  azərbay- 
c a n h   və 
20
  nəfər  əcnəbi  şəxs  b u   xəstəliklə  qeydiyyatdan 
keçmişdir.  O n u   d a   əlavə  edək  ki,  bəzən  a n o n im   müalicə 
haUarı  da  m övcuddur.  Bu  d a   fa k td ır  ki,  A zərbaycanda 
ta rix ə n   belə  xəstəUklərin  gizlədilm əsi  ənənəsi  və  ya 
türkəçarə  ilə  müalicəsi  m övcud  olm uşdur.
Digər m ühüm  bir faktı göstərək ki, səhiyyə sistemin- 
də də  q a d m la r çoxluiq  təşkil edir və  b u   fərq  gender  tarazlı- 
ğm m   m ütənasib  olm adığm ı  göstərir.  Ü m um iyyətlə  isə  sə- 
hiyyə  sahəsində  də  xüsusi  islahatlara  ehtiyac  olduğu  üçün 
b u n a   beynəlxalq  təşkilatlarm   dəstəyi  gərəkdir.  M üharibə

fəsadlan  ilə əlaqədar olan  psixoterapevtik məsJəhətxanala- 
rın  bütün  şəhər-rayon-kənd  yerlərində  yaranm ası  zərurət- 
dir.  Beynəlxalq  təşk ilatlan n   köməyi  nəticəsində  respubli- 
kaya  gətirilən  d ə rm a n   ləvazimatı  d a   köməkçi  vasitə  kimi 
insan sağlam lığm m   q o r u n m a s m d a   bir vasitədir.  İçməli su- 
yun  təmizlənməsi  və  ə tr a f  m ühitin  təmizliyi  də  vacib  amil- 
dir.  Ə hali  arasın d a q a d m  səhətinin q o ru n m a sm m   vacibliyi 
h a q d a   m ütəm adi  o la ra q   televiziya  verilişləri  apanlm ası, 
sem inarlar keçirilməsi m ü h ü m  əhəmiyyət kəsb  edir.
Q ad ın lar və iqtisadiyyat.  Iqtisadi  yüksəHş insanın,  o 
cümlədən  q ad n ım   rifah h a h m n   inkişafı  üçün başhca amil- 
dir.  A z ərb ay ca n d a  q a d m la r  və  kişilər iqtisadiyyat sahəsin- 
də,  qazanc  əldə  etmək,  öz  həyatı  tələbatlarmı  ödəmək  mə- 
sələsində  qeyri-bərabər  im k an larla  üzləşirlər.  Belə  ki,  qey- 
ri-rəsmi m ə lu m a tla ra  görə,  b ir m ilyondan  çox insan  işsizh-
yə görə resp u b h k a h ü d u d larm ı tərk etmişdir.  B unun nəticə-
t
sində  iqtisadi  tənəzzül  q a d m la ra  kişilərdən  d a h a  çox  zərbə 
vurm uş,  məsuliyyət  o n la n n   üzərinə  yüklənmişdir.  X ırda 
küçə  ticarəti  ilə  məşğul  olan,  im kanh  ailələrdə  işçi  qüvvəsi 
kimi  çahşan  və  dövlət  büdcəsindən  mahyyələşən  təşkilat- 
la r d a   işləyən  q a d m l a r m   h ə y a t  səviyyəsi  q ən a əlb əx ş 
deyildir.
2000
-ci  ildə  fəaliyyət  növləri  üzrə  m uzdla  işləyən- 
lərin saymı  ümum ilikdə gender bölgüsü ilə götürsək 556045 
nəfəri  q a d m   və  661742  nəfəri  kişi  idi.  Bu  d a   paralel  olaraq 
46%  və  54%  edir.  2000-ci  ildə  istehsalatda  sahələr  üzrə 
zərər çəkənlərin ümum ilikdə 4-ü q a d m ,  173-ü kişi; ölənlərin 
sayı  isə  37  nəfər  idi  ki,  o n la rm   d a   hamısı  kişi  olmuşdur. 
Q a d m la n n   d a h a   çoxu  h u m a n ita r  meylli  sahələrdə  işləyir. 
Bu  isə  ölkədə  gender  disbalansı  yaradır.  İqtisadiyyatın 
b a n k  sistemi, vergi, ağır sənaye,  balıqçıhq, tikinti və s. kimi 
sahələrində  q a d m la r çox az  təmsil olunurlar.
Iqtisadiyyatda  q a d m m   ro lu n u   a rtırm aq   üçün  mey- 
--------------------------------------   75  --------------------------------------

vəçilik,  baram açılıq,  tərəvəzçilik,  bahqçılıq,  tütünçülük, 
pam bıqçılıq,  xalçaçılıq  kimi  xüsusi q ad ın   əməyi  tələb  olu- 
nan  sahələrə diqqəti yönəltm ək  zəruridir.
Yüklə 0,68 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin