Geologiyasi
Yüklə 1,48 Mb.
|
|
13.2.3. Shaxta metodi
Neftni shaxta metodi bilan olish uni yer osti tog’ inshootlari yordamida chiqarib olishga asoslangan. Ma’lumki, yer osti tog’ inshootlari odatda qattiq foydali qazilma konlaridan qattiq ma’danlarni olishda ishlatiladi. Bunday ishlatish metodi bilan neft olish uchun yer osti drenaj inshootlari (odatda quduqlar bilan birgalikda) barpo etiladi, ulardan neft oqib chiqadi, ba’zan neftli tog’ jinslari chiqarib olinib, ularga ishlov beriladi va ulardan (ekstraktsiya qilinib), ya’ni eritib neft ajratib olinadi. Ekstraktsiya bu suyuq yoki qattiq moddalar aralashmalarining turlicha ta’sir qiluvchi erituvchilar yordamida ajralish jarayonidir. Ekstraktsiyaning fizik mohiyati suyuq yoki qattiq fazadagi moddadan ajralayotgan moddaning o’zaro ta’sir doirasida suyuq holatga o’tishida ko’rinadi. Qattiq fazadagi modda ekstraktsiyasi yosh tog’ jinslarini bituminologik tahlil usullaridan biri hisoblanadi. Xloroform va spirtbenzol yordamida bosqichma-bosqich bajariladigan ekstraktsiya xloroformli yoki spirtbenzolli ekstrakt olishda ishlatiladi. Shuningdek, ularni qayta ishlash natijasida jinslardagi organik moddalarning harakatchan komponentlari hamda neytral (A bitumoid) va nordon (S bitumoid) bitumoidlar miqdori aniqlanadi. Neftli tog’ jinslari chiqarib olinadigan har bir shaxta ikki tanadan bosh (u orqali neft ko’tariladi) va yordamchi (u orqali odatda havo tozalanadi) tashkil topgan. Neftli shaxtalarni yong’indan saqlash uchun ular beton bilan mustahkamlanadi. Shuning uchun shaxtalar aylana shaklida bo’lib, diametri 2,2-4,5 metrga teng bo’ladi. Neftli qatlamni drenajlash jarayoni quyidagicha kechadi: 1) neftli qatlam bo’yicha o’tkazilgan shtreklar yordamida; 2) shtreklardan neftli qatlamga o’tkazilgan ariq va quduqlar orqali. Quduqlar ko’pincha quruq bo’sh qatlamning ustki qismida yoki tagida joylashadi; 321
bo’sh jinslarda joylashgan tog’ inshootlaridan turib, neftli qatlamga tik va qiya burg’ilangan yer osti quduqlari orqali; 4) yer osti kameralaridan turib neftli qatlam bo’ylab qazilgan uzun gorizontal quduqlar yordamida. Neftli qatlamni drenajlashning birinchi ikki usuli Frantsiyadagi Peshelbronn konida va sobiq Ittifoqning YAreg konida amalga oshirilgan. Neft qatlamiga nisbatan 30-35 m yuqorida joylashgan tik qiyalangan quduqlar kusti yordamida neft uyumi sizdirilib, shaxta metodi bilan neft olingan. Drenajlash yo’li bilan olingan neft quduqdan kollektor ariqlariga oqiziladi. Bular orqali neft yer osti sig’imlariga oqib boradi, so’ngra ulardan yer yuzasiga nasoslar yordamida chiqarib olinadi. Keyinroq Rossiyada neftchilar shaxtali ishlatish sistemasini yaratdilar. Bunda qatlam yassi qiyalangan (yuqoriga tomon), uzunligi 350 metrgacha bo’lgan quduqlar orqali sizdirilgan. Bunday sharoitda neft qatlam ostida joylashgan kameralarga oqib boradi va keyinroq u yer yuzasiga tortib olinadi. Mazkur sistema tog’ inshootlarini qurish hajmini ancha kamaytirishga, neftning quduqqa oqib kelishini ko’paytirishga va neftni shaxta metodi bilan chiqarib olish samaradorligining yuksalishiga olib keldi. Shaxta metodida quduqlarni burg’ilash uchun gidravlik uzatmali PBS 2G burg’ilash stanoklari ishlatiladi. Quduqlar 76,2-101,2 mm diametrda burg’ilanadi. Uyumni shaxta metodi bilan ishlatishda ventilyatsiyaga alohida e’tibor berish kerak. Neft olinadigan shaxtada ishlaydigan har bir ishchi uchun sarf bo’ladigan havoning normasi ko’mir shaxtasidagidan ikki baravar ortiq bo’lishi kerak. Neft shaxtasida ishlash paytida yong’in va texnika havfsizligi qoidalariga qat’iy rioya qilish lozim. Ozarbayjonda yer yuzasida ochilib yotgan smolalangan qumlarni ishlatishda ochiq tog’ inshootlaridan muvaffaqiyatli foydalanilgan. Bunday qumlar tajriba termik qurilmasida qayta ishlanib, neftli jinsdan neft to’liq ajratib olingan. Nefti tugayotgan konlardan quyidagi geologik sharoitlarda shaxta metodi bilan neft olish mumkin: qatlamlar unchalik katta bo’lmagan chuqurlikda joylashgan bo’lganda, ishlatish quduqlari bilan uyumni ishlatishda quduqning debiti kichik va suvning miqdori kam va sh.o’. sharoitlarda, ayrim paytlarda esa shaxta metodi yangi konlardan foydalanish boshlangan vaqtdan qo’llanilishi mumkin. |