I mövzu: Psixologiyanın predmeti, V ə zif ə L


Qavrayış–qavranılan  obyektin  tə



Yüklə 1,57 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/36
tarix21.01.2017
ölçüsü1,57 Mb.
#6073
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   36

 
Qavrayış–qavranılan  obyektin  tə
dqiqin
ə
 
yönəldilmiş,  onun 
sur
ə
tini,  onun  b
ə
nz
ə
rini  yaratmaqdan  ibar
ət  olan  özünə
m
ə
xsus 
ə
m
əliyyatdır.  Qavrayışın  ə

ə
sas  t
ə
rkib  hiss
ə
si  h
ə
r
ə
ki  prosesl
ə
rdir. 
Eksperimentl
ər  gösrtərmişdir  ki,
  sabitl
əşmə
 
şə
ratinid
ə
 
ə
ks
ə
r  hiss
ə
si  
gerçə
kliy
ə
 
uyğun  gə
lm
ə
y
ən    bir  sıra  surə
tl
ər  yaranır.  Sınanılan  adamlar 
sabitl
əçşmə
 
şə
raitind
ə
    hamar  v
ə
 
qabarıq  obyektlə
ri  f
ə
rql
ə
ndir
ə
  bilmirl
ə
r. 
H
ə
qiqi  k
ə
sik  pramida  v
ə
    v
ə
  onun  t
əsviri  eyni  cür  gah  hamar,  gah  da 
qabarıq şə
kild
ə
   
qavranılır. 
 
 
Qavrayış –
 ona  yiyil
ə
nm
ək üçün xüsusi  tə
lim v
ə
 t
əcrübə
 t
ə
l
ə
b ed
ə
n  
perseptiv 
ə
m
əliyyatlar  sistemidir.  Əldə
 
edilmiş  nə
tic
ə
l
ər  göstərmişdir  ki,  
nümayişetdirilmə
 
dayandırıldıqdan  sonra  yoxlanan  adamın  hafizə
sind
əı 
t
əqdim olunmuş  işarə
l
ərin  (sinvolların) orta hesabla 76%
-y
əni, 9,12 işarə
 
hifz  olunur.  Bel
ə
likl
ə,  xatırlanan  materialın    həcmi  qavrayışın  hə
cmind
ə

deyil, hafiz
ənin imkanlarından asılıdır. 
 
 
İxtiyari  qavrayışın  mühüm  forması  olan
 
müşahidə
 
ə
traf  al
ə
md
ə
ki 
cisml
ə
rin  v
ə
 
hadisılə
rin  niyy
ətli  planauyğun  qavranılmasıdır.  Müşahidə
 
zamanı  qavrayış  müstə
qil  f
ə
aliyy
ət  kimi  çıxış  edir.  Obyektin  planlı  və
 
m
ə
qs
ədyönlü şə
kild
ə
 
qavranılması prosesi müşahidə
 
adlanır. Müşahidə
nin 
güzə
ran,  m
əişə
t,  a
di  xarakterli  növlə
ri  tarix
ən  mövcuddur.  Belə
 
müşahidə
l
ə
rm bu v
ə
 ya  dig
ə
r m
ə
qs
ə
dl
ə
rl
ə
 
bağlı olur. Oğlan qızı, qız oğlanı 
müşahidə
 
edir.  Ana  oğlu  üçün  qız  seçir.  Lakin  belə
 
müşahidənin  xüsusi 
planı olmur.
 
 
Bununla bel
ə
 
müşahidə
nin elmi m
əzmun daşıyan  planlı formaları da  
mövcuddur.  Müəlim  şagirdi,  məşqçi  öz  tə
l
ə
b
əsini  müşahidə
  ed
ə
rk
ə

müə
yy
ə
n m
ə
qs
əd güdür. 
 

 
Müşahidə
  diqq
ətin  xüsusi  təşkilini  tə
l
əb  edir.  Müşahidə
 
zamanı 
müşahidəçi  obyektə
  t
ədqiqatçı  mövqeyindən  yanaşır.  Ona  görə
  d
ə
 
müşahidə
  h
əmişə
  t
ə
f
əkkür
l
ə,  müşahidə
 
faktlarının  mə
qs
ədyönlü  şə
kild
ə
 
seçilmə
si il
ə
 
bağlıdır. 
 
 
Müşahidə
  n
ə
tic
ə
l
ərinin  uğurlu  olması  üçün  mühüm  şə
rtl
ə
rd
ə
n  biri 
obyekt  haqqında    irə
lic
ə
d
ən  müə
yy
ə
n  bilikl
ə
r
ə
  sahib  olmaqdan  ibar
ə
tdir. 
Yaxşı  müşahidəçı  yaxşı  mütə
x
ə
ssis  dem
ə
kdir.  M
ə
s
ə
l
ə
n,  aqranom  yeni 
s
əpilmiş  toxumların  cücəörməsini,  bağban  calaqların    tutmasını,  ixtiraçı 
yeni  d
ə
zgah  v
ə
 
ya    qurğunun  necə
 
işlə
m
əsini  müşahidə
  etm
ə
kl
ə
,  onun 
müsbə
t v
ə
 
ya qüsurlu  cə
h
ə
tl
ərini buraxdığı sə
hvl
əri müə
yy
ə
n ed
ə
r
ək onları 
aradan qaldırır. 
 
 
Müşah
id
əçilik
   
insanın  hər  hansı  cism  və
  ya  hadis
əni,  situasiyanı 
qavramaq    prosesind
ə
  az  nz
ə
r
ə
 
çarpan  cə
h
ə
tl
əri  görə
  bilm
ə
k,  duymaq  
qabiliyy
ətidir. Müşahidəçilik qabiliyyəti olan  şə
xsl
ə
r daim h
əssas  olur, “fakt  
ovuna”  çıxırlar.  Belə
  adamlar 
“Evrika”
    tipli  k
əşflə
r  etm
ə
y
ə
    qadir  olur, 
yenilik axtarışına  çıxmaqla  qeyri
-
adi, gözlə
nilm
ə
z hadis
ə
l
ə
ri duya bilirl
ə
r.  
 
Müşahidəçilik  şair,  alim,yazıçı,  hə
kim,b
ə
st
əkar,  müə
llim  v
ə
 
s.  peşə
 
sahibi  olan  insanlar    üçün  çox    zəruri  olan    şə
xsiyy
ə
t  keyfiyy
ətidir.  Böyük 
ru
s  fizioloqu  İ.P.Pavlov  öz    laboratoriyasının    yerləşdiyi  divara  yazmışdır: 
“müşahidəçilik və
 
müşahidəçilik”. 
 
 
Şagirdlə
rd
ə
 
f
ə
al, 
m
ə
qs
ədyönlü 
müşahidəçilik 
qabiliyyə
tinin  
formalaşdırılması  onların  gə
l
ə
c
ə
kd
ə
 
uğurlu  peşə
kar    f
ə
aliyy
ətinin  etibarlı 
şə
rtl
ə
rind
ə
n biridir.  
 
İnsan  nə
  q
ə
d
ə
r  z
ə
ngin  t
əcrübə
y
ə
  malikdirs
ə
,  onun    biliyi  n
ə
  q
ə
d
ə

çoxdursa    qavrayışı  da    bir  o  qə
d
ə
r  z
əngin  olur.  Müəllim  şagirdlə
rin  
f
ə
aliyy
ə
tini  t
əşkil edə
rk
ən müşahidə
nin  h
əmin qanunauyğunluğunu nə
z
ə
r
ə
 
almalıdır.  Təlim  prosesi    şagirdlə
r
in  yalnız  dərs    zamanı  müə
llimin  verdiyi 
m
əlumatları qə
bul etm
əsi prinsipi üzrə
 
qurulmalıdır; təlim prisesi şagirdlə
rin  
f
ə
al  fikri  f
ə
aliyy
ə
tl
ə
ri    kimi      t
əşkil  olunmalıdır.  İnsanın  ətraf    mühitlə
 
qarşılıqlı  fə
aliyy
ə
tind
ə
    m
əkan  qvrayışı  böyük  rol  oynayır.
 
O,  insanın  ə
traf  

mühitə
    b
ə
l
ə
dl
əşmə
sinin    z
əruri  şə
rtidir.  M
əkan  qavrayışı  obyektiv  şə
kild
ə
  
mövcud olan məkanın  inikası olub, obyektlərin formasını, həcmini, onların 
arasındakı  mə
saf
əni,  onların  relyefini  olduqları  yerin  uzaqlığını  və
 
istiqam
ə
tl
ə
rini  q
avramağı  ə
hat
ə
  edir.  Cisml
ərin  formasının  qavranılması, 
ad
ə
t
ən dörmə
, taktil v
ə
 
ginüstüzik analizatorların  kömə
yi il
ə
 h
əyata keçirilir. 
Cismin  forması  ilə
 
tanışlıq  zamanı    daha  çox  ayrılmalı    olan  informativ 
ə
lam
ə
t    onun  konturudur.    Cisml
ərin  böyüklüyünü
n    (h
ə
cminin)  
qavranılması onların gözün torlu qişasından alınan əksin böyüklüyündə
n v
ə
 
müşahidəçinin  gözündə
n  n
ə
  d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
 
uzaq  olmasından  asılıdır.  Gözün 
müxtəlif  uzaqlıqda  olan  cismlə
ri  d
əqiq  şə
kild
ə
 
görmə
y
ə
 
alışması  iki  cür 
mexanizmin; akkomodasiya v
ə
 konvergensiya vasit
ə
sil
ə
 h
ətyata keçirilir. 
 
 
Akkomadasiya    göz  billurunun  ə
yriliyinin  d
əyişmə
sind
ən  asılı  olaraq   
onun    işığı  sındırma  qabiliyyə
tinin    d
əyşmə
sind
ə
n  ibar
ə
tdir.  M
ə
s
ə
l
ə
n  
yaxında  olan  cismlə
r
ə
 
baxdıqda  ə
z
ə
l
ə
 
yığılması  baş  verir  ki,    bunun 
n
ə
tic
ə
sind
ə
 
göz  billurunun    gə
rilm
ə
  d
ə
r
ə
c
əsi  azalır  və
 
onun  forması  daha  
qabarıq olur. 
 
 
İki  qıcıqlandırıcının  torlu  qişada  cismin  əksinin    böyüklüyü  və
 
akkomodasiya  v
ə
  konvergensiya  n
ə
tis
ə
cind
ə
   
göz  ə
z
ə
l
ə
l
ə
rinin  
g
ə
rilm
ə
sinin  birl
əşmə
si  (konbinasiya)  qavra
nılan  cismin  ölçüsü 
bar
ə
d
ə
 
şərti reflektor siqnalıdır. 
 
 
Cisml
ə
rin  d
ə
rinliyi  v
ə
 
uzaqlığının  qavranılması  başlıca  olaraq, 
binekulyar  görmə
  say
ə
sind
ə
  h
əyata    keçirilir.  Uzaq  obyektlə
rin,  m
ə
s
ə
l
ə

göydəki  ulduzların  binokulyar  təsbiti  zamanı  hər  iki  gözün  görmə
  x
ə
ttl
ə
ri 
paralel olur. Bu zaman uzaqdakı cismlə
rin  t
əsvirinin ayrılığında sağ  və
  ya 
sol  gözün  və
  ya  h
ər  iki  gözün  torlu  qişasında    əks  olunmasından    asılı 
olmayaraq  bu  t
ə
svir  biz
ə
  f
əzanın, eyni bir yerində
 
görünür. Demə
li,  h
ə
r  iki 
gözün torlu qişasında y
erl
əşə
n h
əmin simmetrik nöqtə
l
ə

uzlaşan nöqtə
l
ə

adlanır. 
  H
əmin  nöqtə
l
ət  torlu  qişanın  elə
 
nöqtə
l
əridir  ki,    bir  torlu  qişa  o 
birinin üzə
rin
ə
 
qoyularsa onların şaquli və
 
üfiqi oxları üst
-
üstə
 
düşə
r v
ə
 bu 
nöqtə
l
ər uzlaşar. 
 

 
Qavrayış  həmişə
  biz
ə
  obyektiv  al
ə
min  cisml
ə
rinin    adekvat    t
ə
svirini 
verirmi?  Qavrayışda  özünü  göstə
r
ə
n  s
ə
hvl
ə
r
ə

ə
l
əlxüsus,  görmə
 
illuziyalarına 
 v
ə
 
onların baş vermə
sin
ə
 s
ə
b
əb olan şə
rait
ə
 
aid çoxlu faktlar  
t
əsvir edilmişdir. 
 
1. 
Ox illuziyası;
 
2.  D
ə
miryol x
ə
ttl
əri illuziyası;
 
3. 
Şaquli xə
ttl
ərin  şişirdilmiş qiymə
tl
ə
ndirilm
ə
si; 
4. 
Yelpik illuziyası;
 
5.  K
əsişmə
 
illuziyası;
 
Lakin  görmə
 
illuziyalarının    bütün  növləri    üçün  hə
l
ə
 
tutarlı  izahat 
tapılmamamışdır.  Zaman  da  məkan  kimi  materiyanın  mövcudluq 
formalarından  biridir.    Zaman  qavrayışı  gerçə
kliyi  hadis
ə
l
ə
rinin    obyektiv  
müddətinin,  cürə
tinin  v
ə
   
ardıcıllığının    inikasından  ibarə
tdir.  Zaman 
qavrayışında  müxtəlif  analizatorlar  iştirak  edir,  lakin  zaman  fasilə
l
ə
rinin 
daha  d
ə
qiq    f
ə
rql
ə
ndirilm
ə
sin
ə
  genestezik  (h
ə
r
ə
ki)  v
ə
 
eşitmə
 
duyğuları 
imkan verir. 
H
ə
r
ə
k
ət 
qavrayışı–
obyekl
ə
rin 
m
əkanda 
tutduğu 

ziyy
ə
tin 
d
əyişməsinin inikasından ibarə
tdir.  
Laboratoriya  şə
raitind
ə
    zahiri  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ər    ardıcıl  olaraq    bir
-birinin 
ardınca  qoşulan  iki  işıq  mə
nb
əyinin  kömə
yi  il
ə
  t
ədqiq  olunur.    İşıq 
m
ə
nb
ə
l
əri  arasında    müə
yy
ə
n  m
ə
saf
ə
ni    v
ə
 
onların  qoşulması  arasında  
müə
yy
ən  vaxt  intervalını  gözlə
dikd
ə,  birinci  işıq  mə
nb
ə
yind
ə
n  ikinciy
ə
 
doğru  işıq  lə
k
ə
si  h
ə
r
əktini  görmək  mümükündür.  Bu  hadisə
 
“fi
-
fenanen”, 
y
əni  fonemenal,  yalnız  hə
r
ə
k
ət  qavrayışında  mövcud  olan  hadisə
 
adla
ndırmışdır.
 
H
ə
r
ə
k
ət  qavrayışı  eşitmə
 
analizatorlarının  kömə
yi 
il
ə
 
d
ə
 
mümükündür.  Bu  halda  sə
s  m
ə
nb
ə
yi  biz
ə
 
yaxınlaşdıqda,  onun  eşidilə

ucalığı güclənir, uzaqlaşdıqca isə
 z
ə
ifl
ə
yir.  
 
   

IV   
MÖVZU:     
Diqq
ə
t v
ə
 hafiz
ə
 
     Plan: 
1.  Diqq
ə
tin psixoloji s
ə
ciyy
ə
si v
ə
 onun mahiyy
ə
ti 
2.  Diqq
ətin funksiyaları və
 fizioloji mexanizml
ə
ri.Diqq
ətin növlə
ri. 
3.  Diqq
ətin xüsusiyyə
tl
ə
ri. 
4.  Hafiz
ə
nin psixoloji mahiyy
ə
ti v
ə
 insan h
əyatında rolu.
 
5.  Hafiz
ə
 prosesl
ə
ri v
ə
 
növlə
ri. 
6.  Hafiz
ə
nin fizioloji 
əsasları haqqında nə
z
ə
riyy
ə
l
ə
r. 
 
Ə
d
ə
biyyat: 
1. 
Ə.S.Bayramov, Ə.Ə.Əlizadə
. Psixologiya. B., 1989. 
2. 
Ümumi psixologiya. (A.V.Petrovskinin redaktorluğu ilə). B., “Maarif”, 
1982.  
3. 
В.А. Крутецкий. Психология. М., 1974.
 
4.  A.M
ə
mm
ə
dov. Hafiz
ə
 
psixologiyası. B., 1970.
 
5. 
R.İ.Əliyev. Psixologiya, B.,”Nərgiz”, 200

İnsana    müntə
z
əm  olaraq  müxtəlif  qıcıqlandırıcılar  təsir  edir.  İnsan 
şüuru  eyni  vaxtda    hə
min  t
ə
siredici  obyektl
əri  bütövlükdə
  q
ə
bul  etm
ə
k  
iqtidarında deyildir. İnsan ona tə
sir ed
ən çoxsaylı obyektlə
rd
ən onun üçün  
maraqlı  olanlarını,  onun  hə
yat  planlar
ına  və
  t
ə
l
əbatlarına  uyğun  olanlarını 
seçir. Bu proses diqqət adlanır. Belə
likl
ə
,  
Diqq
ə
t psixika
nın şə
xsiyy
ət üçün davamlı və
 situativ 
ə
h
ə
miyy
ə
t
ə
 
malik olan müə
yy
ən  obyekt üzə
rind
ə
 c
ə
ml
ə
nm
ə
sidir. 
İnsana  tə
sir  ed
ən  çoxsaylı  obyektlər  içə
risind
ə
n  f
ə
rql
ə
ndirilm
ə
si, 
diqq
ətin  seçiciliyi adlanır.
 
M
ə
s
ə
l
ən: Müəllim şagirdləri meşə
y
ə
 d
ə
rman bitkil
əri yığmağa aparır. 
Şagirdlə
r  bir-birl
ə
ri  il
ə
 
söhbət  edir,  uçuşan  qumlara  və
  k
ə
p
ə
n
ə
kl
ə
ri 
müşahidə
 
edir, uca ağaclara, yorğan və
  m
ə
n
ə
cikl
ə
r
ə
   
baxır, hə
r
ə
k
ə
t  ed
ə

v
ə
  forma
sını  dəyişə
n    buludlardan    t
əəssürat  alırlar.  Bu  vaxt  müə
llim 
şagirdlə
r
ə
 
ekskursiyanın    konkret  mə
qs
ədi  haqqında  mə
lumat  verir. 

Uşaqların  maraq  dairəsi  kiçilir.  Onlar  artıq  digə
r  obyektl
ə
rl
ə
 
maraqlanmır, 
onlara,  bitkil
ə
r
ə
 
baxır,  onların  arasından  də
rslikd
ə
  t
ə
sviri  olan  d
ə
rman 
bitkil
ərini  axtarırlar.  Bu  vaxt  “Tapdım“   
-dey
ə
 
bir  oğlan  qışqırır.  Hamı 
qaçaraq ona yaxınlarşır, diqqətli  tanınmış də
rman bitkisin
ə, onun kökünə

gövdə
sin
ə
,  yarpaq  v
ə
 
çiçə
kl
ə
rin
ə
 
baxmırlar.  Bu  anda  şagirdlə
rin  maraq 
dair
ə
si (diqq
ə
ti) daha da konkretl
əşir.
 
M
ə
s
ə
l
ə
n:  dil-
ə
d
əbiyyat  müə
llimi  V  sinifd
ə
 
şagirdlə
rl
ə
 
işi  sə
hvl
ə

üzə
rind
ə
 
işlə
 
başladı.  Sonra  lövhə
d
ə
  c
ə
dv
əl  açdı.  Şagirdlə
r  diqq
ə
ti 
d
ə
ft
ə
rl
ə
rd
ən lövhə
y
ə
 
keçdi. “Bu nədir?” refleksi.
 
Bu  nümunə
d
ə
 
şagirdlə
rin  psixi  f
ə
aliyy
ə
tinin  t
əşki
li  nec
ə
  d
əyişir? 
Ə
vv
ə
lc
ə
  psixi  f
ə
aliyy
ət  bütövlükdə
 
ətraf  mühiti,  sonra  bitki  alə
mini,  daha 
sonra is
ə
 konkret olaraq d
ə
rman bitkil
ə
rini 
ə
hat
ə
 edir. 
Diqq
ətin ilkin formasını “bə
l
ə
dl
əşmə
 
refleksi” İ.P.Pavlovun           “bu 
n
ədir?” refleksi təşkil edir ki, b
unun da 
əsasını yeni gözlə
nilm
ə
z, nam
ə
lum 
olan obyektl
ə
r t
əşkil edir.
 
D
ə
rsd
ə
 
hamı  diqqə
tl
ə
 
müə
llimi  dinl
əyir.  Bu  onda  qapı  açılır,  hamı 
qeyri-
iradiolaraq  qapıya  tə
r
əf  çevrilir:  “Bu  nədir?”  Əmə
k  t
ə
limi  d
ə
rsind
ə
 
kabinet  üçün  yeni  quraşdırılmış    cihazın  başına  yığışan  şagirdlə

maraqlanırlar: “Bu nə
 
maşındır?”
 
Diqq
ət  öz  –özlüyündə
  psixi  proses  m
ə
s
ə
l
ən,    qavrayış,  hafizə

t
ə
f
əkkür  və
  ya  t
ə
x
əyyül  deyildir.  Biz  qavrayış,  yaddasaxlama,  tə
f
əkkürlə
 
“məşğul” ola bilə
rik, lakin diqq
ə
tl
ə
 
“məşğul olmaq” mümkün deyildir.
 Diqq
ə

bütün  fə
aliyy
ə
tl
ər  üçün  zə
ruri  olan  psixi  f
ə
aliyy
ə
tdir,  lakin  psixi  proses 
deyildir.  Oynayan  uşaq  üçün,  oxuyan  mə
kt
əbli  üçün,  düşünə
n  h
ə
r  k
ə

üçün, işlə
y
ə
n f
ə
hl
ə
 
üçün, yaradıcı bə
st
əkar üçün, rəssam, yazıçı üçün hə

şeydə

ə
vv
əl  uğurlu  fə
aliyy
ə
tin 
əsasıdır,  yaxşı  inkişaf  etmiş  diqqə
t  deyilir. 
H
ər  bir  müəllim      yaxşı  bilir  ki,  də
rsd
ə
 
şagirdlə
rin  diqq
ətini  xüsusi  təşkil 
etm
ə
d
ə
n,  t
əlim  materiallarını  yüksə
k  s
ə
viyy
ə
d
ə
  m
ə
nims
ə
m
ək  mümkün 
deyildir.  Ən  istedadlı  şagird  belə

ə
g
ə
r  diqq
ə
tsiz  v
ə
 
dalğındırsa,  d
iqq
ə
ti 
yaxşı təşkil edilməmişsə
, t
ə
limd
ə
 
büdrə
m
ə
l
ə
rl
ə
 
rastlaşacaqdır. 
 

Obyektin xarakterind
ən asılı olaraq insan diqqə
tinin iki-xarixi v
ə
 daxili 
forması fə
rql
ə
ndirilir. 
Xarici diqq
ə
t bizi 
ə
hat
ə
 ed
ə
n xarici obyektl
ərin üzə
rin
ə
 
yönə
l
ə
n, daxili 
diqq
ə
t  is
ə
,  in
sanın  öz  fikir  və
 
düşüncə
l
ə
rin
ə
,  hissl
ə
rin
ə
 
yönə
l
ə
n  diqq
ə
tdir. 
Bu bölgü ə
lb
ə
tt
ə, şə
rtidir v
ə
 insanda bunlar t
əcrid olunmuş formada deyildir.
 
Diqq
ət  obyekti  daha  yaxşı  qavramaq  üçün  xarici  təzahürə

uyğunlaşmış hə
r
ə
k
ə
tl
ə
r
ə
 malikdir. Diqq
ət zamanı insan  spesifik poza alır, 
artıq hə
r
ə
k
ə
tl
ər tormozlanır, tə
n
əffüs yavaşıyır. “Cə
bh
ə
 x
ə
b
ə
rl
əri”.
 
T
ə
limin  I  ilind
ə
 
müəllim  şagirdlə
rin  diqq
ətini  özünə
,  t
əlim  materialına 
c
ə
lb etm
ək üçün onları məşq etdirir

“Hamınız mə
n
ə
 
baxın”, “Diqqə
tl
ə
 qulaq 
asın”

və s. kimi sözlərdən istifadə edir. Dolğun və diqqətsiz uşaqlar üçün 
təcrübəli  müəllimlər  belə  formalardan  istifadə  edirlər:  ”Mənim  dediyim 
cümləni təkrar et!”.
 
Bir çox hallarda  şagirdlərdə dalğınlıq halları müşahidə olunur. Şagird 
sakit oturur, müəlimə baxır, lakin diqqəti “uzaqlarda” olur.
 
Diqqətin  fizioloji  mexanizmi.  Diqqətin  fizioloji  mexanizmin,  fizioloji 
əsasını baş beyin yarımkürələri qabağında yaranan sinir prosesləri
-oyanma 
və ləngimə prosesləri təşkil edir. Başqa sözıə, baş beyin qabağında bir sinir 
mərkəzi  oyandıqda  digəri  tormozlanır.  Bu  qarşılıqlı  təsir  İ.P.Pavlov 
tərəfindən  kəşf  edilmiş,  qarşılıqlı  induksiya  qanununa  əsaslanır,  yəni  bir 
mərkəzdə yaranan oyanma digər mərkəzlərdə tarazlanmanın yaranmasına 
səbəb olur. Pavlova görə, əgər beynin daxili proseslərini müşahidə etmək 
mümkün  olsa  idi,  onda  görərdik  ki,  daim  beyində  “işıqlı  bir  ləkə”  hərəkət 
edir- 
bu  oyanma  ocaqlarıdır  ki,  bunlar  da    diqqətin  fizioloji  mexanizmini 
təşkil  edir.  Bu  zaman  yaranan  “kölgə”    isə  ləngimə  mərkəzlərini  göztərir. 
Pavlov    “işıqlı  ləkə”ni  “optimal  oyanma  ocağı”  adlandırmışdır.  Bu  nə 
deməkdir? Hər an beyin qabağında bir neçə oyanma mərkəzi mövcud olur. 
Onlardan  biri  ən  güclü,  əhəmiyyətli,  daha  yaxşı  (optimal)  idrak 
əhəmiyyətinə, psixi prosesin təşkili roluna malik olur. Bu zaman müvəqqəti 
sinir  rabitələrinin  –həm  də  yeni  rabitələrin  yaranması  üçün  zəmin  yaranır, 

qavrayışın 
məhsuldarlığı, 
(artır), 
düşünmə 
qabiliyyəti 
artır, 
yaddasaxlamanın  məhsuldarlığı  yüksəlir.  Beləliklə,  diqqətin  fizioloji 
mexanizmini  baş  beyin  yarımkürələri  qabağında  optimal  oyanma    və 
ləngimənin yaranması  təşkil edir. Hərdən insanın dərin həyati maraqlarına 
uyğun  olaraq  güclü  optimal  oyanma  mərkəzi
-
dominiant  oyanma  mərkəzi 
yaranır. A.Uxtemski (dominatlıq)           məlumdur ki, bəstəkar bethoven, 
ixtiraçı  Edisson,
 
yazıçı  Balzak  sutkalarla  ac  və  yuxusuz  qalaraq  yaradıcı 
fəaliyyətlə  məşğul  ola  bilirlərmiş.  Yeniyetmələr  və  böyük  məktəb  yaşlı 
uşaqlar  texniki  quraşdırma  və  ya  şahmatla  məşğul  olduqda  kənar 
qıcıqlandırıcıların təsirinə əhəmiyyət vermirlər.
 
Yüklə 1,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin