Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm


  IV. Yaşlılarla qarşılıqlı fə



Yüklə 2,34 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/47
tarix01.01.2017
ölçüsü2,34 Mb.
#4244
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   47

 

 
16 
IV. Yaşlılarla qarşılıqlı fə
aliyy
ət üsullarının inkişafı:
 

 
3  aylıqda 

ətrafdakılara  maraq,  ananı  tanıma,  özü  üçün  yemə

hazırlan
-
dığını duy
ma, emosional kontakt; 

 
4,5  aylıqda 
-   
ünsiyyə
t
ə
  t
əşəbbüs,  nitqi  dinlə
m
ə
,  insan  s
ə
si  g
ə
l
ə

s
ə
mt
ə
 
başı çevirmə


 
6 aylıqda 
-  
yaşlıların baxışlarını izlə
m
ə, qucağa getmək  üçün ə
ll
ə
ri 
uzatma  v
ə
 
ya  geri  çə
km
ə,  ilk  yamsılama  cə
hdl
əri,  ―ə
ll
ə
ri-
ə
ll
əri‖  ―  
jestini anlama; 

 
7  aylıqda 
-  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
ri  v
ə
  s
ə
sl
əri  yamsılama,  arabir  öskürmə
kl
ə
 
diqq
ə
ti  c
ə
lb  etm
ə
y
ə
 
çalışma,  öz  adı  sə
sl
ə
ndikd
ə
  s
ə
s  verm
ə
  c
ə
hdi, 
oynamaq  ist
ə
m
ə
dikd
ə
 
dodaqları büzmə


 
8  aylıqda 
-  ana  onun  burnunu  silm
ə
k  ist
ə
dikd
ə
  onun 
ə
ll
ə
rini  tutma, 
it
ə
l
ə
m
ə
, qada
ğanı başa düşmə
, s
ə
sl
ə
ri t
ə
qlid etm
ə


 
9  aylıqda 

ə
ll
ə
ri  yumaq  ist
ə
m
ə
dikd
ə,  onları  gizlə
tm
ə,  ―gizlənpaç― 
oynamağı sevmə
;        

 
10  aylıqda 

ananın  paltarından  tutma,  ―  hə
l
əlik―,  ―sağ  ol―  jestini 
anlama,  

 
― ata hanı?― sualına baxış və
 ya h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
 cavab verm
ə


 
11  aylıqda 

oyuncaqları  götürüb  yenidə
n  ona  versinl
ə
r  dey
ə
 
onları 
döşə
m
ə
y
ə
 tullama, geyinm
ə
y
ə
 
kömə
k etm
ə


 
12  aylıqda 
-  
işarə
 jestini anlama, etiraz  
ə
lam
əti olaraq başı bulamaq.
 
 
V. Emosional inkişaf:
 

  2-
3 aylıqda 
- t
ə
b
əssüm, anaya emosional bağlılı
q. 

  2-4-
6 aylıqda 
- inild
ə
m
ə, sızıldama, zingildə
m
ə, ağlama, çığırtı; yaşlının 
reaksiyasını qavramaq üçün pauzalarla ağlama;
 

 
8  aylıqda 

yaşlıların  emosional  reaksiyalarına  qarşı  seçici  münasibə

barmağı ə
mm
ənin, yaşlıları görə
rk
ə

ə
ll
ə
rl
ə
 
üzü örtmə
k c
ə
hdinin, v
ərdiş 
almış yırğalanmanın olmaması.
 

 
17 
VI.  Şə
xsi s
ə
s f
əallığının inkişafı
 

  2-
3 aylıqda 

ilk vokalizasiyanın meydana gə
lm
ə
si; 

  2-
4 aylıqda 

onlardan böyüklə
rl
ə
 
ünsiyyə
td
ə
 istifad
ə


  3-
4  aylıqda 
-  inl
ə
m
ə
,  t
əsadüfə
n  t
ə
l
əffüz  edilə
n  s
ə
sl
ərin  repertuarının 
ge
nişlə
nm
əsi:  ―a‖,  ―e‖,  ―yu‖,  ―ya‖,  ―m‖,  ―p‖,  ―b‖,  ―t‖,  ―d‖,  ilk  sə

birl
əşmə
l
ə
rinin - 
―a
-o-
u‖, ―yu
-a-
a‖ təzahürü;
 

  4-
5  aylıqda 

manipulyasiya  zamanı  vokalizasiya,  diqqə
t  m
ə
rk
ə
zind
ə
 
olmaq t
əşəbbüsü;
 

 
8 aylıqda 

―day
-day-
day‖, ―ta
-ta-
ta‖  tipli sə
s birl
əşmə
l
ə
rinin t
ə
l
əffüzü;
 

 
9 aylıqda 

baş verə
nl
ə
r
ə
 
qarşı uşağın münasibə
tini 
ə
ks etdir
ən yalançı, 
uydurma sözlə
rin t
ə
l
əffüzü cə
hdi; 

 
10 aylıqda 
- arzunu s
ə
sl
ə
r vasit
ə
sil
ə
 ifad
ə
 etm
ə
k c
ə
hdi; 

 
12 aylıqda 

yalnız ana tə
r
ə
find
ən anlaşılan qeyri
-
sosial, jarqon sözlə
rin 
-  m
ə
s
ə
l
ən,  ―fu‖,  ―qaqa‖,  ―məhmi‖,  ―apışı‖,  ―oppa‖  və
  s.  t
ə
l
əffüzü,  2
-3 
sözün tə
l
əffüzü və
 
onların əşyavi mə
nsubiyy
ətinin anlaşılması.
 
 Psixodiaqnostika 
t
əcrübə
sind
ə
 
körpəlik 
dövrünün 
diaqnostik 
göstə
ricil
ərinin patologiyasına aşağıdakı xüsusiyyə
tl
ə
r aid edilir: 
  
  I. H
ə
r
əki reaksiyalar üzrə


 
yüngül  də
r
ə
c
ə
d
ə
 
pozğunluq:  ayrı
-
ayrı  reaksiyaların  inkişaf  tempinin 
yavaşıması, bir sıra hə
r
ə
ki     v
ərdişlərin yarımçıq formada olması;
 

  orta  d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
 
pozğunluq
:  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ərin  formalaşması  sisteminin  və
 
ardıcıllığının pozulması, onların lə
ngim
ə
si, b
ə
zil
ərinin olmaması


 
ağır  də
r
ə
c
ə
d
ə
 
pozğunluq:
  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ərin  inkişafdan  qalması,  onların 
kütlə
vi xarakterd
ə
 
olması.
 
 
II. Sensor reaksiyalar üzrə


 
yüngül  də
r
ə
c
ə
d
ə
 
pozğunluq:
 
müşahidə
ni  t
ə
min  etm
ək  üçün    gözün 
h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rinin  norma
l    inkişafdan  qalması,  xarici  alə
m
ə
  ifad
ə
li 

 
18 
maraqların  olmaması,  onların  məhdudluğu,  sıçrayışlı  izlə
m
ə,  baxışları 
zill
ə
m
ə
kd
ə
 
çə
tinlikl
ə
r; 

  orta d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
 
pozğunluq:
 xarici al
ə
min oyektl
ə
rin
ə
 
davamsız  maraq, 
daha kiçik yaş dövrü üçün reaksiyaların xarakterik
 
olması;
 

 
ağır  də
r
ə
c
ə
d
ə
 
pozğunluq:
 
görmə
 
reaksiyaları  zamanı  ə
h
ə
miyy
ə
tsiz 
ifad
əlilik,  qısamüddə
tli    zill
ə
nm
ə
,  xarici  al
ə
min  obyektl
ə
rin
ə
 
qarşı 
marağın olmaması.
 
 
III. Əşyalarla manipulyasiya üzrə
: 

 
yüngül  də
r
ə
c
ə
d
ə
 
pozğunluq:
  norma  il
ə
 
müqayisə
d
ə
  b
ə
zi  h
ə
r
ə
ki 
reaksiyaların 

ngim
əsi, 
onların 
tamamlanmaması, 
əşyalarla 
manipulyasi
ya  üzrə
 b
ə
zi 
ə
m
ə
liyyat vasit
ə
l
ə
rind
ə
 m
ə
hdudluq; 

  orta  d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
 
pozğunluq:
 
özündən  kiçik  yaş  dövrü  üçün  xarakterik 
reaksiyaların  icrası,  hə
r
ə
k
ə
tl
ərin  davamsızlığı,  əşyalara  marağın 
qısamü
dd
ətli  olması,  çə
tin  situasiyalarda 
əşyalara  marağın  yoxa 
çıxması, yeni əşyalara maraq reaksiyalarının zə
ifliyi; 

 
ağır  də
r
ə
c
ə
d
ə
 
pozğunluq:
  praktik  olaraq 
əşyalara  və
  onlarla 
oynamağa marağın sönüklüyü və
 
olmaması.
 
 
IV. Yaşlılarla qarşılıqlı fə
aliyy
ət üsulları üzrə


 
yüngül  də
r
ə
c
ə
d
ə
 
pozğunluq:
 
uşağın  ümumi  psixi  inkişa
f
ının  normal 
xarakterd
ə
 
olması, lakin yaşlılarla və
 
onlarla qarşılıqlı ə
laq
ə
 
üsullarının 
norma il
ə
 
müqayisə
d
ə
 m
əhdudluğu;
 

  orta  d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
 
pozğunluq:
 
özündən  kiçik  yaş  dövrü  üçün  xarakterik 
reaksiya
ların  olması,  ünsiyyə
t  t
ə
l
əbatının  formalaşmaması,  yaşlılara 
yüngül  və
 
davamsız  maraq,  maneəni  aradan  qaldırmaq  cə
hdinin 
olmaması;
 

 
ağır  də
r
ə
c
ə
d
ə
 
pozğunluq:  yaşlılarla  qarşılıqlı  fə
aliyy
ət  üsullarına, 
sosial 
ə
laq
ə
l
ə
r
ə
 
marağın olmaması;
 

 
19 
 
V. Emosional reaksiy
alar üzrə


 
yüngül 

r
ə
c
ə
d
ə
 
pozğunluq:
 
xarici 
stimullara 
emosional 
uyğunlaşmanın natamam xarakterdə
 
olması;
 

 
daha 
ağır 

r
ə
c
ə
d
ə
 
pozğunluq:
 
emosional 
davamsızlıq, 
münasibə
tl
ərin formalaşmasında  aydın hiss edilən pozğunluq və
 
qüsur 
ə
lam
ə
tl
ə
ri. 
 
2.1.3 M
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ə
r  
yaşlı uşaqların psixoloji diaqnostikasının 
keçirilmə
si 
M
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər  yaşlı  uşaqların  (1
-
6  yaş)  psixoloji  müayinəsi  onların 
psixofizioloji  inkişaf  sə
viyy
əsini,  şə
xsiyy
ət  baxımından  inkişafı  gedişini 
öyrə
nm
ə
kd
ən, sosiallaşma prosesini izlə
m
ə
kd
ə
n v
ə
 n
ə
hay
ə
t, m
ə
kt
ə
b t
ə
limin
ə
 
funksional hazırlığının sə
viyy
əsini aşkara çıxarmaqdan ibarə
tdir.  
Psixodiaqnostika  t
əcrübə
sind
ə
  m
ə
k
ə
t
ə
b
ə
q
ə
d
ər  yaş  dövründə
 
uşaqlarla 
aparılan diaqnostik işlər  dörd əsas qrupa ayrılır
 
1. İdrak proseslərinin diaqnostikası;
 
2. Emosional-
iradi sferanın diaqnostikası;
 
3. Nitq
ə
q
ə
d
ərki dövrün və
 
nitq inkişafının diaqnostikası;
 
4. H
ə
r
əki sferanın diaqnostikası. 
 
İndi  isə,  qeyd  olunan  qrupların  hə
r  biri  il
ə
 
ayrı
-
ayrılıqda  diaqnostik  işin 
xüsusiyyə
tl
ə
rini n
ə
z
ə
rd
ən keçirə
k:  
 
I.  İdrak proseslərinin formalaşması xüsusiyyə
tl
ərinin diaqnostikası
 
M
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər  yaşlı  uşaqlarda  idrak  sferasının  formalaşması 
xüsusiyyə
tl
ərinin  diaqnostikası  zamanı  uşağın  psixi  fə
aliyy
ətinin  inikası  kimi 
ayrı
-
ayrı  tapşırıqların  yerinə
  yetirilm
ə
sinin  keyfiyy
ə
t  v
ə
  k
ə
miyy
ət  baxımından 
t
əhlili uşaq psixoloqunun diqqə
t m
ə
rk
ə
zind
ə
 
olmalıdır. Bu sahə
d
ə
 
ə
ld
ə
 edil
ə

n
ə
tic
ə
  n
ə
  q
ə
d
ə

ə
h
ə
miyy
ə
t  k
ə
sb  edirs
ə,  tapşırığın  icrası  üçün  uşağın 

 
20 
f
ə
aliyy
ə
tinin  t
əşkili  də
  bir  o  q
ə
d
ə

ə
h
ə
miyy
ə
t  k
əsb  edir.  İdrak  proseslə
rinin 
diaqnostik göstə
ricil
ə
rinin t
ə
hlilind
ə
 
uşağın verilən tapşırığın icrasına marağı, 
f
əallılığı,  intizamlılığı,  birgə
  f
ə
aliyy
ət  imkanları,  uğursuzluğa  münasibə
ti  v
ə
 
öyrə
nm
ə
y
ə
 qabilliyi kimi amill
ə
r ciddi n
ə
z
ə
r
ə
 
alınmalıdır. 
 
Aşağıda  uşaqların  idrak  sferasının  inkişafını  qiymə
tl
ə
ndirm
ə
y
ə
  imkan 
ver
ən tapşırıqları və
 
onların yerinə
 yetirilm
ə
si normativl
ə
rini qeyd edirik 
 
1.  Kubikl
ə
rl
ə
 
iş metodikası
 
Uşağa  
8sm
3
  
ölçülü  10 kubik  verilir. Ona  bu kubikləri  üst
-
üstə
  qoymaqla  
qüllə
ni  nec
ə
 
qurmaq  lazım  gəldiyi  göstə
rilir.  Bundan  s
onra  uşağa    qüllə
ni 
s
ə
rb
əst  qurmaq  imkanı  verilir.  Daha  sonra  uşağa  qatar  (sıra  ilə
 
qoyulmuş  4 
kubik), körpü (bir kubik digər ikisinin üstündə
 durur), n
ə
rdivan ( 10 kubik h
ə

t
ə
r
ə
fd
ən  sıra  ilə
  5-
5  olmaqla  qarşı
-
qarşıya  düzülür,  hər  bir  sonrakı 
ə
vv
ə
lkind
ə

1kubik  qısadır)  qurmaq  tapşırığı  verilir.  Bu  tapşırığın  yerinə
 
yetirilm
ə
si 
əsasında  uşağın  maksimal  xüsusiyyə
tl
əri  aydınlaşdırılır.  Təcrübə
 
zamanı lazım gə
l
ə
rs
ə, uşağa nümunə
 
göstə
rm
ə
k olar.  
3  yaşdan  yuxarı  uşaqlara  nümunəni  köçürmə
kl
ə
  Koos  kubikl
ə
ri  il
ə
 
sad
ə
 
tapşırıqların  yerinə
  yetirilm
ə
sini  t
ə
klif  etm
ək  olar.  4  yaşdan  yuxarı 
uşaqlara isə
 bir q
ə
d
ər çətin tapşırıqların yerinə
 yetirilm
ə
si t
ə
klif  oluna bil
ə
r.  
Bu  metodika 
əsasında  alınan  nə
tic
ə
l
ər  müvafiq  normativlə
rl
ə
 
müqayisə
 
olunur v
ə
 
uşağın idrak sferasının inkişafı haqqında qə
na
ə

ə
ld
ə
 edilir.  
Normativl
ə
r: 

 
15  aylıqda  –
  bir 
ə
lind
ə
  2  kubik  tutur,  kubikl
ə
rd
ən  qüllə
  tikir;  kubikl
ə
ri 
ağzına aparmır;
 

 
18  aylıqda  –
  3-4  kubikd
ən  qüllə
  tikm
əyi  bacarır;  onları  döşə
m
ə
y
ə
 
atmır;
 

 
2 yaşda –
 8 kubikd
ən qüllə
 
tikir, nü
mun
ə
 
əsasında qatar qurur;
 

 
3  yaşda 
-  9  kubikd
ən  qüllə
 
tikir,  qatar  modelini  qurur,    nümunə
 
əsasında körpü  tikir;
 

 
3,5 yaşda –
 
verilmiş modelə
 
görə
 
körpü tikir, Koos kubiklə
ri 
əsasında 
 

 
21 
nümunə
ni  t
ə
qlid  etm
ə
kl
ə
 
ə
n  sad
ə
 
tapşırıqları  icra  edir,  bu  zaman  eyni 
ölçülü kubikləri seçir;
 

 
4  yaşda  –
 
nümunəni  görmə
kl
ə
 
qapı  modelini  qurur,  Koos  kubiklə
ri 
əsasında  nümunə
ni  t
ə
qlid  etm
ə
kl
ə
 
ə
n  sad
ə
 
tapşırıqları  icra  edir,  bu 
zaman eyni ölçülü kubikləri seçir.
 

 
5  yaşda  –
 
model  üzrə
  n
ə
rdivan  qura  bilir,  kubikl
ə
rd
ə
n  ev  tikir,  Koos 
kubikl
ə
ri il
ə
 bir q
ə
d
ər mürə
kk
əb tapşırıqları nümunə
 
əsasında  yerinə
 
yetirir.  

 
6  yaşda 
-  Koos  kubikl
ə
ri 
əsasında  bəzü  mürə
kk
əb  tapşırıqları  icra 
ed
ə
 bilir. 
2. H
ə
nd
əsi fiqurlarla tapşırıqlar metodikası
 
Bu  metodika  il
ə
 
diaqnostik iş zamanı uşaqlara “Seqen lövhə
l
əri”
  t
ə
qdim 
olunur. İş ə
n sad
ə, asan tapşırıqdan başlanır. Uşağa müstəvi lövhə
 
üzə
rind
ə
 
yerl
əşdirmək üçün dairə
, kvadrat v
ə
 
üçbucaq olmaqla üç hə
nd
ə
si fiqur verilir. 
H
ər  bir  fiqurun  lövhə
d
əki  yeri  fiqura  uyğun  oyuqla  müə
yy
ə
nl
əşir.  Oyuqdan 
h
ə
min fiq
urlar çıxarılır, uşağa verilir və
 t
əklif olunur ki, bu fiqurları öz yerlə
rin
ə
 
qoysunlar.  Əgər  uşaq  sə
hv
ə
  yol  ver
ə
rs
ə
,  onun 
ə
lind
ən  tutub  lövhə
y
ə
 
yaxınladırmaq və
 dem
ək lazımdır ki, görürsə
n, s
ə
n fiquru el
ə
 
qoydun ki, lövhə
 
hamar  olmadı.  Deməli,  o  öz  yerində
 
deyil,  onu  öz  yerinə
  yerl
əşdirmə

lazımdır.
 
Uşaq  təlimatı  başa  düşmə
dikd
ə
  ona  bu  t
əcrübə
ni  2-3  d
ə
f
ə
  t
ə
krar  etm
ə

lazımdır. 
 
Bu  t
əcrübənin  sonunda  fiqurlardan  qurulmuş  bu  lövhə
 
uşağın  gözü 
qarşısında sökülür və
 onun yenid
ən yığılması tə
klif olunur. 
Normativl
ə
r: 

 
15  aylıqda  –
  dair
əni  nümunə
 
göstə
rm
ə
d
ən  lövhə
 
üzə
rind
əki  oyuğa 
özü sə
rb
əst qoymağı bacarır;
 

 
18 aylıqda –
 
―Seqen lövhəsi‖ üzə
rind
ə
 
ə
n sad
ə
 
tapşırığı yerinə
 yetirir, 
2 dig
ər fiquru da qoymağı bacarır;
 

 
22 

 
2  yaşda  –
 
lövhə
 
üzə
rind
ə
ki  3  blokun  h
ə
r  birirn
ə
  fi
qurları  düzgün 
yerl
əşdirir, lakin bu zaman 4 sə
hv
ə
 
yol verir, sonra düzə
ldir; 

 
3 yaşda –
 elementl
ə
rd
ən ayrı
-
ayrı fiqurları yığır;
 

 
4  yaşda  –
 
2  düzbucaqlıdan  və
 
ya  üçbucaqdan  kvadrat,  4  bə
rab
ə

hiss
ə
d
ə
n dair
ə
 
yığır;
 

 
5  yaşda  –―Seqen  lövhəsi‖  üzrə
 
bütün  tapşırıqları  yerinə
  yetirm
ə
yi 
bacarır.
 
3. Fiqurların uyğun yerlə
r
ə
 
düzgün yerləşdirilmə
si: 
H
əyatın  II  ilində
 
uşaqlarda  forma  və
 
ölçünü  qavrama  sə
viyy
əsini  aşkara 
çıxarmaq mə
qs
ə
dil
ə
 
aşağıdakı metodika əsasında təcrübə
 aparmaq olar. 
T
əcrübə
 1. 
Bu  t
əcrübə
d
ə
n  m
ə
qs
ə

2  yaşlı  uşaqların  sensor  etalonları 
m
ə
nims
ə
m
ə
 s
ə
viyy
əsini aşkara çıxarmaqdan ibarətdir (şə
kil 1). 
Bu m
ə
qs
ə
dl
ə
 
kartondan şə
kild
ə
 
göstə
ril
ə
n  
formada yeşik düzəldilir. Yeşiyin üzə
rind
ə
 
deşiklər ölçüdə
 kubik v
ə
 
kürə
 
hazırlanır.
 
 El
ə
 etm
ək lazımdır ki, qutunun
 
üstündə
ki  
fiqurların ölçüləri uyğun deşiklə
r boyda olsun.                         
ġə
kil 3. 
Ə
g
ə
r t
əcrübə
 
zamanı uşaq fiqurları uyğun
 
deşiklə
r
ə
 
düzgün yerləşdirə
  
bilirs
ə
,  v
ə
 
yaxud  yaşlının  nümunə
si 
əsasında 
t
əcrü
b
əni  düzgün  icra  edə
 
bilirs
ə
,  bu  onun  normal  
sensor inkişafını ə
ks etdirir. 
 
 
 
 
T
əcrübə
 2 
Yüklə 2,34 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin