Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo‘lishidan organizmning tabiiy

 
Sun’iy urug’lantirish 
Urug‘lanish jarayonini eksperimental o‘rganish sun‘iy urug‘llatirish 
usullarini ishlab chiqishga olib keldi. Urug‘lanishda jinsiy hujayralar tashqi 
muhitda yoki ona organizmida tabiiy ravishda qo‘shiladi. Urug‘llanishda esa 
spermalar urg‘ochilik jinsiy yo‘llariga inson tomonidan yuboriladi. Demak, 
urug‘lanish bilan unig‘lantirishni bir-biridan farqlash kerak. 
Sun‘iy urug‘latish dastlab XVII asrda sovuqqonli hayvonlarda-baqa, 
qurbaqa, keyin esa issiqqonli hayvonlarda sinab ko‘rilgan. 
Bu usuldan chorvachilikda keng foydalaniladi. Eng yaxshi zotli erkak 
hayvonlarning spermasi olinib, suniy suyuqliklarda saqlanib, yuzlab, minglab 
urg‘ochi hayvonlar urug‘lantiriladi. Bu usulni chorvachilikda qo‘llashni birinchi 
bo‘lib Mrivanov ishlab chiqqan. 
Sun‘iy urug‘lanish tufayli ko‘plab bola olish ur‘lochi hayvon fiziologik 
holatining yomonlashishiga, zotning buzilishiga olib keldi. Shuning uchun ham 
keyingi paytlarda bu usuldan foydalanish chegaralanilmoqda. 
N.F.Chervinskiy ontogenez qonuniyatlarining chorvachilikdagi 
ahamiyatini aniqlagan. U taraqqiyotning normal va noto‘g‘ri rivojlanishini 
o‘rganishning ahamiyatini ko‘rsatib bergan edi. 
Chervinskiy embrionalizm va infantalizm ro‘y berishining sabablarini 
aniqlagan. Embrionalizm deb organizmning embrional taraqqiyoti davrida 
o‘zgarish sodir bo‘lishini, ya‘ni o‘sishning sekinlashuvi, ba‘zi organlarning (qo‘1, 
oyoq) yaxshi taraqqiy etmasligi tushuniladi. Infantalizmda embrion taraqqiyoti 

---

91 
davrida o‘zgarishlar sodir bo‘lmaydi, ammo postembrional taraqqiyot davrida har 
xil o‘zgarishlar paydo bo‘ladi. Embrionalizm ona organizmining homiladorlik 
paytidagi ovqatlanishiga bog‘liq. 
Chorvachilikda embrionning paydo bo‘lish vaqtini aniqlash, homilador 
hayvonlarga beriladigan ovqatnnig tarkibi va muddatlarini bilish muhim 
ahamiyatga ega. Kuchli ovqat gavda qismlarining yaxshi rivojlanishiga yordam 
bersa, yomon ovqat embrioiming o‘sishini sekinlashtiradi. 
Ovqatning sifat va miqdorini yaxshilash uchun gormonlar, vitaminlar va 
boshqa biologik faol moddalardan foydalanish orqali embrion rivojlanishni 
samarali boshqarish mimkin. Qo‘ylar ustida olib borilgan tajribalar shuni 
ko‘rsatdiki, ularnnig homiladorligi 90 kunga borganda ovqatining sifatini 
yaxshilash zarur. Agar embrion bittadan ko‘p bo‘lsa, bu ishni oldinroq boshlash 
lozim. 
Embrion rivojlanishi uchun harorat muhim ahamiyatga ega. Baqasimon 
baliqlar rivojlanayotgan suvning harorati 7-26
0
S, oq baqa va belugada 7-17
O
S, 
cho‘rtan baliqda 6-21
O
S, ba‘zi amfibiyalarda 8,6-36°S bo‘lishi kerak. 
Sudralib yuruvchilar tuxumining rivojlanishi uchun 22-35°S harorat bo‘lishi 
kerak. Ignatanlilar tuximini normal rivojlanishi uchim 30°S harorat zarur. Agar 
harorat 6-10° S gacha pasayib ketsa, embrion halok bo‘ladi. Toshbaqa tuxumining 
taraqqiyoti uchun harorat kechasi 18-20
0
S, kitnduzi 27-30°S bo‘lishi kerak. 
Timsohlar tuxumnining rivojlanishi uchun 32°S eng qulay bo‘lib, 26°S dan past va 
38°S 
dan 
yuqori haroratda tuxumlar halokatga uchraydi. 
Qushlar embrioni haroratning keskin o‘zgaruvchanligiga chidamaydi. lekin 
ba‘zi qushlar taraqqiyoti past va yuqori harakatda ham o‘taveradi. Jumladan, go‘ng 
qarg‘a 24-34° S, ikki 37,5-38,5° S da rivojlanadi. Imperator pingvini 60-70
O
S 
sovuqda tuxum qo‘yib jo‘ja ochadi. 
Qushlar rivojlanishning boshlanishida diapauza sodir bo‘ladi, ya‘ni 
blastodermik pufakcha davrida rivojlanish sekinlashadi. Bu jarayon muhim 
ahamiyatga ega bo‘lib, qushlar hamma tuxumini 
qo’yib 
bo‘lgandari keyin uning 
ustiga o‘tiradi, ya‘ni bosadi. Yangi qo‘yilgan tuxum unig‘langan bo‘lsa, u 
blastodermik pufakcha davrigacha rivojlangan bo‘ladi. Rivojlanish davom etishi 
uchun tashqariga 
qo’yilgan 
tuxumga 
ooa 
gavdasinnig issiqligi zarur. 
Shuning uchun tashqariga qo‘yilgan tuxumning ustiga qush o‘tirmaguncha 
rivojlanish nihoyatda sekinlashgan bo‘ladi. Bu jarayon diapauza deyiladi.