326
Bunday savolga javobni uch yil o`tgach boshqa qembrij maktabi
vakili J.M.Keyns berdi.
XULOSA
X1X asr oxiri - XX asrlarda iqtisodiyotning monopollashuv
jarayoni kuchaydi, bu sharoitda avvalgi "sof raqobat", "sof iqtisodiyot "
qoidalari amaliy hayotga javob bermay qoldi. Monopol sharoitda
nomukammal raqobat qonunlari yuzaga keladi. Bu xodisalar amerikalik
E.Chemberlin va ingliz J.Robinson xonim tomonidan tadqiqi qilindi. Bu
olimlarning tadqiqotlarida monopoliyaning asosiy mohiyati taklif ustidan
nazorat ekanligi ko`rsatiladi. Monopoliya sharoitida "mahsulotning
differensiatsiyasi" ro`y beradi va alohida tovar alohida xaridorga xizmat
qiladi, ma'lum tovarga afzallik beriladi. Bu sharoitda raqobatning
baholanmagan omillari mahsulot sifati va reklamasi, fabrika, firma
markalari, o`ziga xos qadoqlash, rang , shakl va boshqalar ahamiyati
ortadi. "quvvalar ortiqchaligi" fenomeni kuzatiladi, chunki tovar bahosini
sun'iy oshirish yo`li tutiladi, monopol foyda nazariyasi ilgari suriladi.
E.Chemberlin fikricha, monopol sotuvchilar o`rtasida ham raqobat
doimo mavjud, chunki liberal g`oyalarda ham, monopoliyalarda ham sof
raqobat yo`q. Olimning so`nngi asarlarida nomukammal va monopolistik
raqobatlar deyarli tenglashtiriladi va monopoliyalar tabiiy mohiyatga
degan optimistik xulosa chiqariladi (markscha-lenincha qarashlarda ularga
o`lim belgilangan). J.Robinsonning asosiy goyalari yuqoridagilardan ancha
farq qiladi, monopoliya sharoitida ishlab chiqarish omillarining
ekspluatatsiyasi, mayda korxonalarning yutib yuborilishi to`g`risida fikr
yuritiladi. Xaridor monopoliyasi - monopsaniya tushunchasi kiritiladi.
Samaradorlik yoki adolat dilemmasini yechish kerak bo`ladi, deb
yakunlaydi olima.
Dostları ilə paylaş: