Asosiy tushuncha va iboralar
Marjinalizm; eng yuqori (chegaraviy) naf; noyoblik; ekonomiks;
subyektiv-psixologik; iqtisodiy liberalizm; robinzonada usuli; subyektiv;
spekulatsiya.
Nazorat va mulohaza uchun savollar
1.XIX asrning oxiri va XX asrning boshlarida vujudga kelgan
iqtisodiy ta'limotlarga xos xususiyatlar nimadan iborat?
2.XIX asrning 70-yillarida shakllangan qaysi nazariy maktablarni
bilasiz?
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
293
3.Bu davrda yangicha ilmiy tahlilni maydonga tashlagan olimlar
kimlar?
4.Avstriya maktabining asoschilari kimlar?
5.Marjinalizmning iqtisodiyot fanida tutgan o`rni haqida aytib
bering.
6.K.Menger, Ye.Byom-Baverk va V.Fizerning asosiy asarlari
qaysilar?
7.U.Jevonsning iqtisodiy mavzudagi asosiy asarlarini aytib bering.
8.L.Valrasning iqtisodiy g`oyasiga qanday tushunchalar asos qilib
olingan? Miqdor iste'molining kamayuvchi funksiyasini izohlab bering.
9.Bozorning iqtisodiy muvozanati nimani anglatadi?
10.L.Valras qonunini izohlab bering.
Tekin pishloq qopqonda bo`ladi.
O`git.
HOZIRGI ZAMON IQTISODIY
TA'LIMOTLARINING ASOSIY YO`NALISHLARI
Hozirgi davr iqtisodiy ta'limotlarining asosiy xususiyatlari
Birinchi navbatda "hozirgi zamon" tushunchasiga aniqlik kiritish
kerak. Ba'zi iqtisodchilarning fikricha, XIX asr oxirlarida vujudga kelgan
iqtisodiy g`oya, ta'limot va konsepsiyalar hozirgi zamonniki, deb tan
olinadi.
Bu izohda mantiq bor, albatta, chunki o`sha davrda yuzaga kelgan
iqtisodiy g`oyalar keyingi iqtisodiy qarashlar uchun tayanch, asos rolini
o`ynaydi. Ammo, bu izohning cheklanganligini ham aytish kerak, negaki
XX asrning o`rtalari, ayniqsa ikkinchi Jahon urushidan keyin iqtisodiy
ta'limotlar bir qancha yangi qarash, g`oya, konsepsiya va nazariyalar bilan
boyidi, ularni ham albatta "hozirgi zamon" iqtisodiy g`oyalariga kiritish
tabiiydir, ammo ularning evolutsiyasi ro`y bergan.
Shu yerda shuni alohida ta'kidlab o`tish kerakki, iqtisodiy
ta'limotlarning paydo bo`lishi, shakllanishi va rivoji doimo tarixan
dialektik ravishda ro`y bermoqda. Tarixning guvohlik berishicha, ma'lum
davrda yuzaga kelgan u yoki bu ta'limot vaqt va sharoit taqozosi bilan
doim evolutsiyada, rivojlanishda bo`ladi. Masalan, XVIII asrning ikkinchi
yarmida to`la shakllangan klassik iqtisodiy maktab bozor iqtisodiyotining
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
294
asosiy xususiyatlarini ta'riflab bergan, ammo bu maktabning asosiy
qoidalari, umumiy yo`nalishi saqlangan holda, ularning amalda namoyon
bo`lishi turli davr va davlatlarda nihoyatda xilma-xildir.
XX asrning 50-60- yillari, ayniqsa, keyingi paytlarda jahondagi bir
qancha avvaldan rivojlangan mamlakatlar (AQSH, Buyuk Britaniya, GFR,
Fransiya, Italiya, Kanada va boshqa Yevropa Ittifoqi davlatlari...) qatoriga
yangi-yangi davlatlar kelib qo`shilmoqda, ayniqsa Yaponiya, Turkiya va
yangi industrial mamlakatlar (YAIM) "to`rt ajdaho": Koreya Respublikasi,
Tayvan', Singapur va Gonkong (Syangan) hamda shular rivojiga
yaqinlashayotgan Malayziya, Filippin, Tailand kabi davlatlar soni ortib
bormoqda.
Ilgarilari dam-badam bo`lib turadigan inqirozlar soni va ko`lami
keskin kamaydi. Ammo, yo`qolgan emas, bu nisbiyyutuqlar bir tomondan
ilmiy texnika inqilobi natijalaridan omilkorlik bilan foydalanilganligi va
ikkinchidan aholi ijtimoiy talablarini to`laroq qondirish bilan bog`liq
bo`lgan
ta'limotlar
qo`llanilayotganligidir,
oqibatda
ko`pchilik
mamlakatlarda iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlik hukm surmoqda. Ammo
kapitalizm yo`lini tanlab olgan, bozor iqtisodiyotidan foydalanayotgan
yuzlab qoloq davlatlar borligini ham inkor etish mumkin emas. Demak,
iqtisodiy rivojlanishning yana boshqa omillari ham bo`lsa kerakki
(iqtisodiy konsepsiya, siyosat...), ulardan samarali foydalanayotgan
davlatlar (ularning soni 20-25 ta) jahon iqtisodiyotida yutuqlarga
erishmoqdalar. Shu tajribani o`rganish va amaliyotda foydalanish hayotiy
zaruriyatga aylandi.
Ko`rinib turibdiki, hozirgi zamon iqtisodiy ta'limotlari tobora
chuqurlashib, nazariy masalalar hayot bilan chambarchas bog`liq bo`lib
bormoqda.
Xuddi shuningdek, iqtisodiyot fani uchun iqtisodiy jarayonlarni
matematik modellashtirish, programmalashtirish va modellashtirish,
elektron-hisob mashinalar, kompyuterlar, informatika va kibernetikadan
foydalanish asosida keng shakllantirish iqtisodiy siyosat masalalariga
tobora yaqinlashib bormoqda va hozirgi davr ishlab chiqarishni boshqarish
tizimlarida ularning ahamiyati keskin o`sib bormoqda, shunga oid iqtisodiy
tadqiqot va ta'limotlar ham ko`payib bormoqda.
Biz yuqorida keltirgan iqtisodiy ta'limotlar doimo rivojlanishda
bo`lib, ularning hech biri sof holda biror bir mamlakatda qo`llanilmaydi.
Amaliyotda bu mavjud iqtisodiy ta'limotlar, ularning turli oqimlari,
maktablarning qorishmalari qo`llaniladi.
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
295
Hozirgi zamon iqtisodiy ta'limotlarining asosan uch yo`nalishini
ajratish mumkin:
1. Neoklassik (yangi klassik).
2. Ijtimoiy-institutsional.
3. Keynschilik.
Dostları ilə paylaş: |