Iqtisodiyot nazariyasi

Agrobiznes faoliyatining maqsadi iste'mol bozorini yetarli sifatli qishloq xo'jalik mahsulotlari, sanoatni esa xom ashyo bilan uzluksiz ta'minlash orqali foyda kurishdan iborat.

Agrobiznesning asosiy shakli va birlamchi bo'g'ini fermer dehqon xo'jaliklaridir. Chunki ular bevosita qishloq jaligi mahsulotlarini ishlab chiqaradi. Bu xo'jaliklar o'z yerida yoki ijaraga olingan yerda ish yuritib, unda mulk egasi va shlab chiqaruvchi fermerning o'zi va oila a'zolari hisoblanib ayrim hollarda yollanma mexnatdan foydalanish ham mumkin. Fermer xo'jaligining afzalligi shundan iboratki, undan mulk mehnat bevosita qo'shiladi, bu esa yuqori samarani ta'minlaydi. Fermer xo'jaliklari musxaqil tuzilma bo'lish sababli o'z faoliyatini bozor konyukturasiga tez moslashtira oladi. Unda iqtisodiy manfaat va pirovard natija uchun mas'uliyat bitta faoliyatning ikki tomonini tashkil qiladi. Bularning xammasi fermer xo'jaligining yashovchanligini ta'minlaydi.

Respublikada islohotlarni amalga oshirishning dastlabki bosqichlaridayoq, Prezidentimiz Islom Karimov fermer xo'jaliklari, qishloq xo'jalik ishlab chiqarishini tashkil etishning asosi sifatida faoliyat ko'rsatishi lozimligini ta'kidlab o'tgan edi. Shu sababli respublikamizda qishloq xo'jaligini fermerlashtirish agrar islohotlarning tarkibiy qismi hisoblanadi. Respublikada bu jarayon zarar ko'rib ishlash natijasida og'ir ahvolga tushib qolgan davlat xo'jaliklari tarkibi fermer xo'jaliklaridan iborat shirkatlar uyushmasi aylantirish, mavjud davlat va jamoa xo'jaliklari tarkib ular resurslari hisobidan fermer xo'jaliklari uyushtirish hamda dexqonning o'z mol-mulki negizidan bunday xo'jaliklarni dehqon xo'jaligi tashkil qilish yo'li bilan boradi. Fermer xo'jaligshshng barcha tashkiliy shakllarining umumiy tomoni shundaki, ular ijaraga olingan davlat yerida faoliyat ko'rsatadi. Fermer va dehqon xo'jaliklarini tashkil qilish, rivojlaitirish va ular faoliyatini tartibga solish O'zbekiston Respublikasining «Fermer xo'jaligi to'g'risida»gi "Dehqon xo'jaligi to'g'risida"gi, "Qishloq xo'jaligi kooperativi (shirkat xo'jaliga) to'g'risida"gi qonunlarga hamda qishloq xo'jaligida islohotlarni chuqurlashtirishga qaratilgan boshqa huquqiy bitimlarga va hukumat qarorlariga asoslanadi.

Bu qonuniy aktlarda fermerlarga ajratilgan yerlarni meros qilib qoldirish sharti bilan uzoq muddatli ijaraga olish huquqi mustahkamlab qo'yildi. Shu bilan birga bu xo'jalik uchun yerlarning unumdorligini saqlash va oshirishda davlat tomonidan kafolatlar yaratish yo'li bilan ularni himoyalash tiziml vujudga keltirildi. Shunday qilib fermer xo'jaliklarini rivojlantirishni rag'batlantirish uchun ham huquqiy, ham tashkiliy shart-sharoitlar yaratildi. Natijada Respublika 1999-yilga kelib faqat fermer xo'jaliklari soni 23 000 dan ziyodni tashkil qildi. Ularga biriktirilgan qishloq xo'jalik foydalanishidagi yerlar maydoni 446.5 ming gektarni tashkil qilib, bir xo'jalik ixtiyoridagi yer maydoni 19. 4 gekgarga to'rri keladya 1999 yilda fermer xo'jaliklarida butun qishloq xo'jalik mahsulotlarining 3.9 foizi yetishtirilgan (1-chizma).

Respublikada fermer xo'jaliklari samarali ishlapsh uchun zarur xizmat ko'rsatuvchi infratuzilma — agrofirmalar, mashina-traktor parklari, ta'mirlash ustaxonalari, tayyorlov punktlari, qishloq xo'jaliga mahsulotlarini qayta ishlovchi kichik korxonalar tizimi shakllandi.