Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti nodira nishonova

Аrgumentlаsh vа ishonch-e’tiqodning shаkllаnishi. Mantiq ilmida isbotlash va dalillash tushunchalari uzaro farklanadi. Dalillash deb, biror fikr, muloxazani yoki muloxazalar tizimini vokelikka bevosita murojaat kilish yo‘li bilan (tuzatish,tajriba ekspriment va xokazo asosida) yoki chinligi avvaldan tasdiqlangan boshqa mulohazalar yordamida asoslab berishga aytiladi. Dalillash bevosta yoki vositali bo‘ladi. Bevosita dalillash xissiy bilishga ya’ni kurish tajriba ekspriment orqali amalga oshiriladi. Vositali dalillash esa, chinligi avvaldan tasdiqlangan boshqa muloxazalarga asoslanadi va xulosa chikarish kurinishida namoen bo‘ladi. Dalillashning birinchi usuli empirik,ikkinchi usuli nazariy bilimlarga asoslanadi. Nazariy va empirik bilimlarning chegarasi nisbiy bo‘lganligi kabi, dalillashning yukoridagi ikki usulga ajratilishi ham nisbiydir.
Dalillashning xususiy kurinishi mantiqiy isbotlashdir. Mantiqiy isbotlash deb, biror fikr, muloxazaning chinligini, chinligi avvaldan tasdiqlangan boshqa muloxazalar orqali asoslashga aytiladi. Isbotlashdan maqsad-biror fikrning chinligini aniklash bulsa dalillashdan maqsad ham fikrning chinligini aniklash, uning aham iyatini va muayyan faoliyat uchun kullash mumkinligini asoslashdir. Isbotlash jarayonida kullanadigan chin muloxazalar (asoslar)berilgan fikrning chinligini tasdiqlash uchun xizmat kilsa, dalillash, bundan tashkari dalillanaetgan fikrning boshqa shu kabi fikirlardan afzalrok ekanligini asoslash uchun ham xizmat kiladi. Dalillash uchun keltirilgan argumentlar (asoslar) isbotlash uchun keltirilgan argumentlarga nisbatan rang-barang bo‘ladi. Dalillash shakllari bilan isbotlash shakllari bir-biriga aynan mos tushmaydi.
Isbotlash xulosa chikarish kurinishida amlga oshadi. Dalillash ko‘prok suxbat (dialog) ko‘rinishida bo‘lib, uning ishtirokchilarida Har biri o‘z fikrining chinligini isbotlashga, rakibining fikrini rad etishga va tinglovchilarning uzini ham fikr kilishga,uz fikrlariga ishontirishga Harakat kiladi.
Dalillash jarayonida ritsipientlarga (lot-kabul kiluvchi) tinglovchilarga biror fikrning to‘g‘ri yoki xatoligi asoslab beriladi va ularda shu fikrga nisbatan ishonch tuygusi shakillantiradi. Dalillovchi shaxsning suz sa’natini kay darajada egallaganligi, ya’ni notiqlik mahorati tinglovchilarda ishonch-e’tiqodning shakillanishida muhim rol o‘ynaydi.
Faktlar va boshqa dalillarga tayanib yuritiladigan fikr yuksak ishontirish kuchiga ega bo‘ladi, kishilarda ishonch - e’tiqodni shakllantiradi. Bilishning maqsadi ilmiy asosga ega bo‘lgan e’tikodni yaratishdan iborat. Dalillash va isbotlash ishonch-e’tikodni shakllantirish vositasidir.
Ishonch-etikod bu kishilarning xulk-atvari va xatti-Harakatini belgilab beradigan qarashlari va tasavvurlaridir.