Ызбекистон тарихи фанидан тайёрланган ы=ув-услубий мажмуа «Ызбекистон тарихи» кафедраси профессор-ы=итувчиларингинг йи\илишида мущокама =илинган ва фойдаланиш учун тавсия этилган

"Moneta"-murabbiya  degani  bo`ladi.  Rimliklar  ma`buda  Monetani  benixoya  xurmat 
qilganlar  va  unga  atab    Rimning    eng    baland  joyiga  ibodatxona  solganlar.  Ular  urushlarda  g’olib 
bo`lganlaridan  keyin  o`z  ma`budalariga  atab  katta  qurbonliklar    qilishgan,  xatto  pullarini  YUnon  
Moneta  ibodatxonasida zarb qilishga qaror qilganlar. Ana shundan buyon tanga pullar  moneta  deb  
ataladigan bo`ldi. 
Dastlab qilingan dunyoda tanga pullar faqat sof oltin  va kumushdan zarb  qilingan. Ammo  bu 
metallar sof xolida juda mo`rt bo`lganligidan, undan zarb qilingan pullar tez eyilib siyqalanib ketgan. 
SHuidan  keyin  pullarni  qotishmadan  zarb  qiladigan  bo`lganlar,  Oltin  yoki    kumushga    boshqa  
metallar. mas,: mis  yoki  qalay qorishtirganlar. 

---

 
52 
SHar  bir  mamlakatning  xukmdori  boshqalarnikidan  farq    qiladigan  tanga  pullar  zarb  qilib 
chiqarishga uringanlar. 
Numizmatika fanining asosiy  tushunchalaridan  biri  bo`lgan tanga pul  xillari ana shu tariqa 
paydo bo`lgan. Tanga pullarni odatda betini o`rab turgan doirasi bo`ladi, bu doirada yozuv  yoki surat 
bo`ladi.  Numizmatlar    yozuvni  tanga  pulning  Legendasi  (tangada  uchraydigan  barcha  yozuvlar, 
qisqartirilgan  so`zlar,  aloxida  xarflarning  atamasi)  deb  ataydi.  Suratlarga  kelsak  odatda  podsholar, 
xudolar  surati  zarb qilinadi va bu suratlar davlatning yoki podshoxning muxrini aks ettiradi. 
Qadimgi Gretsiyada tanga pullarga ko`proq xudolar, ma`budalar va muqaddas xayvonlarning 
suratlarini  zarb  qilganlar.Mas,:  Afina  shaxrining  tanga  pullarida  ma`buda  Afina  surati,  Olimpia 
tangalarida Zevs surati zarb qilingan. 
Greklar  ulkan    jaxon    imperiyasiga  asos  solishi  natijasida  O`rta  Osiyo  xam  uning  tarkibiga 
kiritildi.  Natijada  umumiy    oldi-sotdi  savdosida  pul  joriy  etildi.  er.  av.    293-280  yillar  mobaynida 
Baqtriya  davlatining  sharqiy  viloyatlari    noibi    Salavkaning  o`g’li    Antiox    birinchi  marta  pul 
chiqarishga asos soldi. Grek madaniyatining yirik vakillari bo`lmish Salavkiylar tanga  pullarini grek  
namunasi    bo`yicha  zarb  etdilar.  Xususan  grek  tilidagi  yozuvlar  va  podshoxning  aksi  tushirilgan 
tangalar chiqara boshladilar. Bu chiqarilgan pullarning nomlari xam turlicha edi. 
Jumladan,  tilla,  oltindan  qilingan  pullar  stater,  kumush-pullar-tetradraxma,  draxma,  yarim 
draxma deb atalgan. Xatto pullarni og’irligi  grek o`lchov  birligi  bo`yicha, ya`ni   tetradraxmalar  16 
gramm.  draxmalar  4gr.  ni  tashkil  etgan.  Kundalik  savdoda  foydalanish  uchun      mo`ljallangan      mis   
tangalar   xam   chiqarilgan. Grek-Baqtriya podsholigi pullari ko`pchilik xollarda Salavka an`analarini 
davom  ettirgan.  Tanganing     yuza   tomonida    podshoni rasmi, orqa tomonida  esa  grek xudolaridan  
(Appolon, Artemida, Afina, Gerakl, Zevs, Poseydon va boshqalar) birining rasmi ifodalangan. Ammo 
maxalliy    ta`sir  xam  pul  zarb  qilish  ishlarida  sezilarli  bo`lgan.  Jumladan  grek  xudolarining  ba`zi  bir  
xususiyatlari SHarq xudolarining ba`zi jixatlariga o`xshash xolda aks ettirilgan. 
Grek-Baqtriya tangalari  medal (medal tanga  - bironta ulug’ zot, sharafli sana, qimmatchilik 
yoki  qaxat,  ochlik  yillari  munosabati  bilan  zarb  etilgan  tanga.  Medal‟er  –  medal’  yoki  tanga  quyish 
yoki  zarb  etish)    yasash  san`atining  go`zal  namunalari  xisoblanadi.  Kichkina  yumaloq  doiraga 
tushirilgan podsholarning rasmi  bizning  davrimizgacha etib kelgan o`sha xukmdorlarning  yakkayu-
yagona    asl  rasmi  xisoblanadi.  Bu    rasmlar    tarixiy  shaxslarning  qo`lyozma  manbalarida  ifoda 
etilmagan kiyofalari va xis-xayajonlarini aks ettiradi. 
O`rta  Osiyoda    zarb    etilgan    Salavka  tangalari    juda  oz  miqdorda  topilgan  bo`lsa,  Grek-
Baqtriya tangalari esa aksincha ana shu umumiy miqdorning ko`p qismini tashkil etadi. Grek-Baqtriya 
kumush tangalari xazinasi (100 donaga yaqin) Qashqadaryo vodiysining Kitob shaxri atrofidan topilan. 
O`zbekiston territoriyasida XIX asr oxiri XX asr boshlarida kollektsionerlardan sotib   olingan  
Axmoniylarning    qator    dirik-(oltin  tangalari)  va  sikllarini-(kumush  tangalari)    sotib  olinishi 
Axmoniylar davriga mansub tilla va kumush pullarni So`g’d  va  Baqtriyaga kirib kelganligidan dalolat 
beradi. 

---

 
53 
Gerodotni  yozib      qoldirgan    ma`lumotlarga  ko`ra  So`g’d,    Xrazm,  Baqtriya  Axmoniylarga