55
Eramizning birinchi asrida CHochda (Toshkent viloyati territoriyasida) xam tangalar zarb
qilingan. Bu tangalarda toj kiygan podsho, ikkinchi tomonida sug’d yozuvi bo`lgan o`zita xos
tamg’a tasvirlangan edi.
Bu davr taraqqiyotida Farg’ona vodiysi iqtisodiy rivojlanish girdobiga tortiladi. Vodiyda
Xitoy tangalari tez-tez uchraydi, ayrim viloyatlarida esa rim tangalari ko`zga tashlanadi (O`ratepada
shunday tangalar xazinasi topilgan). Bularning bari xalqaro savdoning keng miqyosda olib
borilganligidan, unga O`zbekistonning ko`pgina viloyatlari tortilganligidan dalolat beradi. Bu esa
Farg’ona viloyatining iqtisodiyoti jadal rivojlanganligidan dalolat beradi. O`zbekiston territoriyasida
maxalliy tangalar bilan bir qatorda chet ellardan keltirilgan tangalar xam uchraydiki, bu O`zbekiston
viloyatlarining xalqaro savdo bilan keng shug’ullanganligini ko`rsatadi.
Jamiyat iqtisodiy va siyosiy rivojlanishining ilgarilanma xarakati er yuzi ayrim mintaqalarida
taraqqiyotni yuqori darajaga erishuviga zamin yaratdi. Dastlabki tanga chaqalarning paydo bo`lishi
mil. av. VII asrda Kichik Osiyoda paydo bo`ldi. Tangalarni zarb etish O`rta dengiz bo`yi
mamlakatlarida tez tarqaldi. Pulni paydo bo`lishi bilan savdo-sotiq rivojlanib uzoq va yaqin
mamlakatlar O`rtasida karvonlar muttasil qatnay boshlagan. SHu tariqa pul taraqqiyot uchun xizmat
qila boshlagan.
Yirik saltanatlar qaror topishi bilan xar bir mamlakatda ko`proq boylik orttirish ishtiyoqi
paydo bo`ldi. Savdo-sotiq ishlarini rivojlanishi karvonlar qatnovi, urush qilmay turib boyliklarni
qo`lga kiritish mumkinligini ko`rsatdi. Natijada o`zga yurtdan kelgan savdogarlardan soliq olish odat
tusiga kirdi.
YUnon shaxarlari tanga zarb qilish tarixida muayyan o`rin tutadi. Mil.av. III asrdan boshlab
bronza o`rniga oltin tangalar zarb qilina boshlagan va uzoq yillar muomalada bo`lgan.
Mil.av.VI asrda eron va O`rta Osiyoning katta qismi Axmoniylar imperiyasi tarkibiga kirgan.
SHu davrda Aleksandr Makedonskiy Axmoniylar imperiyasini barbod qilgan. Uning vafotidan
so`ng sharqiy erlar Salavkiylarga o`tgan. Axmoniylar va makedonskiy tangalari O`rta Osiyo
xududlariga kirib kelgan, biroq bu tangalarning ayrim nusxalari edi.
Salavkaning o`g’li Antiox davridai kumush tangalardan tashqari mis chaqalarni
qo`llanilishi kuzatiladi.
Mil.av. III asrda O`rta Osiyoda pul muomalasi boshlandi. SHu asrning oxirlaridan O`rta
Osiyoning o`z tangalari paydo bo`ldi. Tangalarning old qismida chambarga olingan podshox byusti,
orqa tomonida ot boshi va xukmdor nomi bitilgan tangalar asosan Samarqandda zarb qilingan.
Mil.av. III asr O`rtalarida Salavkiylar xukmronligining sharqiy xududlarida
Grek-Baqtriya
podsholigi yuzaga keladi. Grek-Baqtriya tangalari yuqori doira ichida podshoxning tasviri uning
ichki moxiyatini ochib beradigan tarzda zargarona san`at bilan bajarillgan. Bu davlat tangalari
Surxondaryo viloyatida ko`p uchraydi. Buxoro voxasida yirik kumush tangalari 50 nusxadan iborat
xazina topilgan.
57
sarxadlari sosoniylar taxdidi ostida qolgan edi. SHuning uchun bu ikki sulola O`rtasida raqobatlashish
tabiiy edi. Beshinchi asrning 30-yillaridan to`qnashuvlar sodir bo`ladi.
Sosoniylar davlatning sharqiy viloyatlarini (Seyistondan margiyonagacha bo`lgan xudud)
boshqarganlar. SHu munosabat bilan ular qo`shni o`lka siyosiy, savdo doiralar bilan yaqindan
muomalada bo`lgan. Sosoniylarni mazkur xududlarni boshqargan xukmdorlari
"kushon
xukmdor"lari unvoniga ega bo`lgan. Ammo eftaliylar qudrati oshib. Sosoniylarga qarshi kurashga
kirishishini anglagan Peruz dastlab ularga qarshi urush ochadi, asirga tushib qoladi. Vizantiya
xukmdorlarining yordami bilan ozod qilinadi, keyin yana ikki marta xarbiy yurish uyushtiradi. YAna
asir olinib 30 xachir kumush dirxam evaziga ozod qilinadi.
Eron sosoniylarini kumush tangalari Turkistonga ko`plab keltirilgan. Ularni old tomoniga
shaxanshox tasviri, orqa tomoniga esa ikki soqchi O`rtasida o`tli mexrob tasvirlangan. Ana shunday
dirxamlarga taxlitidan xukmdorlari buxorxudotlar nomida yuritilgan. Amularyo viloyatlari xamda
Buxoro voxasida kumush tangalar zarb qilingan. SHu bois Buxoro tangalari-buxorxudot tangalari
nomini olgan.
Turkistonga Vizantiya tangalari kirib kelib, CHag’oniyon, Sug’d, CHoch va Farg’onada
tanga chiqarishga o`z ta`sirini o`tkazdi. By ta`sir juft tasvirlarning paydo bo`lishida o`z aksini topadi.
Sug’d, CHoch va Xo`jand oralig’ida joylashgan Ustrushon tangalari xam diqqatga sazovordir.
Ularning ayrimlarida Xindiston bilan aloqalarga shama qiluvchi fil tasviri keltirilgan.
Bundan tashqari maxalliy tanga nusxalari xam bo`lgan. By borada "
Xorazm
Dostları ilə paylaş: