Jo u r n a L of innovations in scientific and educational research international

uahosoxoh
 
Hcxandap 
KU3U
2 5 9
4 3.
OZBEKISTONDA MELIORATIV TADBIRLAR AMALGA OSHIRISH
Mo'minova Sevara
2 6 2
4 4 .
>KHHOHTMHJIHKHHHr 
CABAB 
BA 
IUAPT-WAPOHTJIAPHHH 
yPFAHHIIIHHHr AXAMHflTH. ABTQMQEHJI 
BOCHTA/IAJIAPHHH 
yFHP^AIU )KHHOHTHHH CO^HP 3THJIHUIHFA CABAB BYJIYBMH 
OMHJL/IAP
Kyn.vjM ypamoe JJanuep A
aum
S
ou
 vrAU
2 6 5
4 5 .
NOQONUNIY 
QUROLLANGAN 
TUZILMALARINI 
CHEGARA 
OLDI
2 7 4
8

---

JOURNAL OF INNOVATIONS IN SCIENTIFIC AND EDUCATIONAL RESEARCH
VOLUM E-6, ISSU E-4 (3 0 -A P R IL )
O'ZBEKISTONDA MELIORATIV TADBIRLAR AMALGA OSHIRISH
h ttp s ://d o i.o r g /1 0 .5 2 8 1 /z e n o d o .7 8 7 9 1 8 3
 
M o'minova Sevara
Qishloq xo'jaligi taraqqiyoti- davlatimiz rivoji,
Har bir ishda k o ’rinsin
 
- yurtimning baxt iqboli.
M ehnatsevar odam lar izlanishdan toymasin,
Yurtimiz kelajagi har dam yorqin porlasin.
A nnotatsiya: 
Ushbu m aqolada O’zbekistonning tabiiy sharoitlari o'rganiladi va
m eliorativ holatlarni yaxshilash usullari qo'llaniladi. O’zbekistonda m eliorativ tadbirlar
am alga oshirilishi keng yoritiladi.
Kalit 
so'zlar: 
Meliorativ tadbirlar, m eliorativ geografiya, m eliorativ
usullar,agroiqlimiy rayon
M amlakatimizdagi 
islohotlar 
dadil 
odim larining 
sababi jahon tajribasiga 
tayangan holda o'z taraq q iy ot va rivojlanish yo'lim izni belgilab olganligimizda va bu 
yo’ldan og'ishm ay,izchil bosqichm a - bosqich borayotganligim izdadir. O 'zbekiston 
taraqiyoti yuksalishida har bir sohaning o'z o'rni bor desak xato bo'lm aydi. Har b ir 
sohadagi o’zgarishlar va yangiliklar o’zaro davlatimiz rivoji bilan bog'liq.
Ma'lumki, 
geografiya fani 
mazmuni kengayib, m ukam m allashib borm oqda. 
Geografiyaning tarm oqlari ham juda ko'p va keng tarqalgan. Bundan birini m isol qilib 
keltiradigan bo'Isak, M eliorativ geografiya va m eliorativ tad birlarni am alga 
oshirilishi.Bu tarm oqning asosiy vazifasi shundan iboratki, yerlarni tubdan yaxshilash 
jarayonlaridir, Yer bizning tabiiy boyligimiz, yerlarim izni yaxshilash, yerlardan oqilona 
va sam arali foydalanish barcham izning vazifam iz hisoblanadi.
M elioratsiya so’zi yunoncha so'zdan olingan bo'lib, "yaxshilash" m a’nosini beradi. 
M elioratsiya o'zi aslida qadim dan shakllanib kelgan.
M elioratsiya qishloq xo'jaligida katta aham iaytga ega bo'lsa-da, iqtisodiyotda 
ham o'z o'rni bor. Paxtachilik yakkahokim ligi davrida yerlard an faqat paxta ekishda 
foydalanishgan. Paxtachilik tarm og'I shu darajada uyg’unlashib ketganki, har bir 
odam ning tom orqasida ham paxtalar, uylarning tom ida ham paxta ekilgan.M ana bu 
tarm oqning ixtisoslashuvi va uni insonlar hayotiga ham uzviy uyg’unlashuvi 
hisoblanadi.
O’zbekistonda m eliorativ geografiya rivojlanib kelm oqda. O’zbekistonning tabiiy 
sharoiti dehqonchilik uchun, chorvachilik uchun va o'zaro m eliorativ tad birlar uchun 
ham mda qulay m akon hisoblanadi. M am lakatning tabiiy sharoiylarini o'rgangan 
holda, qayerda qanday m eliorativ tad birlar amalga oshirilishi belgilanadi.M eliorativ 
tad birlar- 
yerning holatini yaxshilash uchun 
yerlarni sug'orish, ekinlarni ekish,

---

I
sho'rlarni yuvish, nihol o’tkazish, eroziya jarayonlarini b a rta ra f etish,tuproqning 
unum dorligini oshirish, ekinlarni suvga bo'lgan talabini qondirish, yer resu rslarid an 
to 'g ’ri foydalanish kabi barcha ishlar kiradi.
M elioratsiyani tashkil qilgan barcha m eliorativ tad birlar am alga oshirilishi 
natijasida bunda ham bir necha tarm oq lar m ustaqil bo'lib yuzaga chiqm oqda. M asalan, 
yer m elioratsiyasi, suv va sug'orish m elioratsiyasi, sho'r y erlar m elioratsiyasi, tuproq 
m elioratsiyasi, O'sim liklar m elioratsiyasi, iqlim iy m elioratsiya 
kabi tarm oq lar 
m ustaqil bo'lib yuzaga chiqm oqda, Biz O’zbekistonning tabiiy sharoitlarini o'rgangan 
holda m eliorativ holatni yaxshilashning b ir qancha usullarini qo'llaymiz.M asalan, 
m eliorativ holatni yaxshilash uchun texnik, fizik, kimyoviy, madaniy, sun'iy, 
tabiiy,kartografik, aerokosm ik va boshqa tu rlari bor.Endi biz texn ik usulni qo'llashda 
yerni holatiga qarab barcha texnik vositalardan foydalanib, ularni am alga tatbiq 
etishim iz asosiy rol o'ynaydi.Bu asosan y erlarn i qazish, tuprog’ini olish va hokazo 
ishlarni ekskavator yordam ida bajarilishi texnik usulga m isol bo'la oladi, Fizik usuldan 
esa ko'proq dajachilik ishlaridan foydalaniladi.Bu qanday b o ’lishi mumkin, quyosh 
nurlarining yer yuziga ta ’siri va tuproqqning tarkibiga ta ’sir etishi ham da fotosintez 
jarayonlari bilan bog'liq.Fizik nurash bunda asosiy omilni tashkil etadi.Endi kimyoviy 
usuldan foydalanganda yerni asosiy qism ini tashkil etgan tuproqqa har xil kimyoviy 
m oddalar va o'g'itlar solish yo’li bilan amalga oshiriladi.M ana shu yo'llar orqali yerning 
holati yaxshilanadi.Tuproq unum dorligini amalga oshirishda ko’proq biologik usul 
qo'llaniladi.Bu usulda tu proqqa tarkibida bo'ladigan har xil m ikroorganizm lar, hayvon 
qoldiqlarining chirishi natijasida chirindi ya’ni gum usni hosil bo'lishi tuproqning 
unum dorligini oshiradi.M adaniy usul haqida gapiradigan bo'lsak, bu usuldan 
m adaniylashgan o’sim liklar va insonlar muhim aham iyat kasb etadi.M adaniy 
o'sim liklar inson tom onidan oziq-ovqat m ahsulotlari, sanoat uchun xom ashyo olish, 
chorva 
m ollari 
uchun 
ozuqa 
tayyorlash, 
tu rarjo y ham da 
a tro f muhitni 
ko’kalam zorlashtirish va boshqa m aqsadlarda yetishtiriladigan o'sim liklar, bularning 
tu rlari shakllari va navlari har xil bo'lib, ular y o w o y i tu rlarini xonakilashtirish orqali 
yaratilgan.M isol uchun m evali o'sim liklarni k iritsak bo'ladi.Eng asosiy usul 
hisoblanadigan kartografik usuldan ham foydalanam iz.Bunda yerning holati yaxshi, 
o'rtacha yaxshi va yom on holatlarini bir-biriga taqqoslab, guruhlarga bo'lgan holda 
kartaga joylashtirib tasvirlashim iz mumkin.Misol uchun, Farg'ona vodiysida 4ta 
agroiqlim iy rayon shakllangan. Ular Shimoliy, Sharqiy, Janubiy va g'arbiy rayonlar. 
Vodiyning shim oli-sharqi, janu bi-sharqi qism lari m eliorativ jihatdan yaxshi y erlar 
hisoblanadi. Aksincha, shim oli-g’arbiy va g'arbiy 
qism lari nisbatan yaxshi emas. 
Hozirgi paytda m eliorativ geografiya 
va yerlarni m eliorativ holatini yaxshilash 
borasida juda ko'p izlanishlar olib borilyapti.Bu tarm oq um um an hayotim izga singib 
borgan va eng yetakchi sohalardandir.Bu m a’lum otlar oxirida b ir narsani ta'kidlash 
kerakki, har b ir inson o'zining yerlarini har doim, har xil usullar qo'llab, uni yaxshilab 
parvarish qilishi ekinlardan to ’g’ri foydalanishi, sug’orish ishlarini tartibin i bilishi, 
oddiy issiqxonadan to'laqonli ravishda qanday foydalanishni bilishi joiz.
JOURNAL OF INNOVATIONS IN SCIENTIFIC AND EDUCATIONAL RESEARCH
VOLUM E-6, ISSU E-4 (3 0 -A P R IL )
263