Kirish. Elektromexanik tizimlarni haqida

EMTning asosiy elementlari — bevosita elektr energiya oqimining ko'rsatkichlarini o‘zgartirib (boshqarib) motorga uzatuvchi texnik qurilma-

EMTning boshqaruv elementlari — o‘zgaruvchan va o'zgarmas tok o‘zgartkichIarini boshqarish uchun zarur bo'lgan axboratlami ishlab chiqa- ruvchi hamda qabul qiluvchi, qayta ishlovchi va boshqaruv signallarini shakl- lantiruvchi qurilmalar: impuls-fazali boshqaruv tizimi, har xil elektrik va noclektrik oichov o‘zgartkichlari, kuchaytirgichlar, rostlagichlar, mos- lagichiarva hokazo,

Kompensatsion qurilmalar - elektr tarmog'i va unga ulangan asinxron motorlarning quwat koeffitsiyentlarini orttirishga xizmat qiluvchi konden- sator batareyalari va sinxron kompensatorlar.

Simmetriyalovchi qurilmalar — fazalardagi tok va kuchlanishlami bir tekisda taqsinrilashni amalga oshiruvchi induktiv hamda sig'imli yoki faqat sig‘imlardan iborat bo'lgan texnik qurilmalar.
Bu bobda avtomatlashgan elektr yuritma clcmen tlarining vazifaviy xusu- siyatlari, ularning tavsiflari va ishlash asoslari hamda tizimda tutgan o'rni to‘g‘risida ma’lumot beriladi. EMT har bir elemcntining ichki tuzilishini noma’lum deb qarab, ammo uning tashqi xususiyatlari, ya’ni kirish va chiqish ko‘rsatkichIari ma’lum deb qaraladi.
Elektromexanik tizimlarni avtomatlashtirish qo'llaniladigan texnologiyalar haqida ma’lumot.
«EMTning elementlari» atamasi qo‘llanilganda elektromexanik tizim tar- kibiga kiruvehi boshqaruv tizimlari va ma’lum boshqaruv vazifalarini ba- jaruvchi konstruktiv yoki texnik qurilmalar tushuniladi. EMTning har bir elementi bu matematik andoza yoki zveno bo'lmay, balki konstruktiv jihat- dan tugal texnik qurilmadir. Elementlarning ichki tuzilishi, ishlash asos­lari, ichki jarayonlarning kechishi va qurilmalarning texnik jihatdan mu- rakkablik darajasi xilma-xil boiishi mumkin.

1. rasmda EMTning tizim sxemasi tasvirlangan. EMTning tarkibiga kiruvehi elementlar o‘zining bajaradigan vazifalari va tizimdagi tutgan o‘miga

   
   

EMTning elementlari energetik holati nuqtayi nazaridan qaraganda ishchi va boshqaruv e le me nt la rg a bo'linadi.

Ishchi elementlardan o‘tayotgan asosiy elektr energiya oqimi, mexanik energiyaga aylantirilib, ishchi organ (IO)ga uzatiladi, bu qismlar EMTning energetika qismi deb ham yuritiladi.
Elektromexanik tizimning ishchi elementlariga motor (M), boshqariluv­chi o‘zgartkich (B0‘) va ishchi organ (Ю) bilan Mni bog‘lovchi kinema- tik zanjir (KZ)lar kiradi. Motorning kirish elektr zanjirlari ko'rsatkichlari bilan chiqish mexanik ko‘rsatkichlari orasidagi bog'Ianishlar «Elektr yuritma asoslari» kursida mufassal o'rganiladi, Ushbu kursda esa EMT ning ishchi elementlaridan, asosan, boshqariluvchi o‘zgartkich!argina o‘rganiladi.

.
Boshqaruv elementlari EMT tarkibida egallagan o‘rniga qarab ikki gu-

1. EMTning dinamik va statik xususiyatlarini hamda harakat vazifalarini shakllantiruvchi elementlar, bular EMT boshqaruv tizimini tashkil etuv­chi rostlagichlar, o‘lchov o‘zgartkichlar, har xil o‘zgartkichlar va boshqa shunga o‘xshash vazifalami bajaruvchi elementlar.

   
   

2. Ishchi element tarkibiga ajralmas bo‘lak bo lib kiruvehi va elementning matematik ifodasida u bilan yaxlitlikni aks ettiruvchi elementlar, bular masalan, tiristorlarni boshqarishda ishlatiladigan kommutatsion zanjirlar.

   
   

Birinchi guruhga kiruvehi boshqaruv elementlari ushbu kursda mufassal o'rganiladi va bu guruh o‘z navbatida bir necha guruhchalarga bo'linadi,

EMT ko'rsatkichlarini rostlashga xizmat qiluvchi turli xildagi sozlovchi
teskari bog'lanish zanjirlaridagi signatlarni hosil qiluvchi va shakllan­tiruvchi sifatida foydalaniladigan elektrik hamda noelektrik o'lchov
boshqaruv qismlari kirish va chiqish signallarining o'zaro tok turi, darajasi kabi ko‘rsatkichlari bo‘yicha moslashtiruvchi qurilmalar,
Texnik ijrosi nuqtayi nazaridan ushbu guruhlashtirish EMT boshqaruv elementlarining juda xilma-xil bo'lishi mumkinligini taqozo qiladi. Misol uchun, vazifalovchi qurilma uzluksiz va uzlukli-raqamli tezlatkich uzat- kichlar asosida yaratiJishi yoki mantiqiy elementlar asosida dasturiy bloklardan
Rosllagich qurilmalar sifatida operatsion kuchaytirgichlar asosida yara-
0‘zgaruvchan va o'zgarmas tok taxogeneratorlari, selsinlar, induktivli hamda optik aylanuvchi o'lchov o‘zgartkichIar, shuningdek, tok, kuchla­nish, quwat va boshqa elektr kattaliklar o'zgartkichlari ham o'lchov
Fazaviy detektorlar, emmitorli qaytargichlar, quwat kuchaytirgichlar, raqam-uzluksiz va uzluksiz-raqamli o'zgartkichlar moslovchi qurilmalarni
Shunday qilib, rostlagichlar, o'lchov o'zgartkichlari va moslashtiruvchi elementlar vazifasini faqat uzluksiz signallarda ishlovchi qurilmalargina emas balki diskret-raqamli qurilmalar ham bajarishi mumkin. Uzluksiz signal­larda ishlovchi vazifalovchi va rostlagichlar sifatida moslashtirilgan mikro EHMning hisoblash qurilmalari ham ishlatilishi mumkin.
EMTning har qanday elementining matematik andozasi ushbu elc- mentning ko'p qutbli «qora quticha» shartli lasviri orqali ifodalanadi (1.2- a rasm):jc|,jt2,..,jc_rt — kirish - boshqaruv ta’siri, у — chiqish kattaligi, W — energiya manbayining g‘a!ayonli ta’siri, z ~ yuklanishning g'alayonli ta’siri.