Kompyuterning mantiqiy ishlash prinsipi

---

1268
www.
kokanduni.uz 
KOMPYUTERNING MANTIQIY ISHLASH PRINSIPI 
 
Abdullajonov Dav
ronjon Shokirjon o‘g‘li
 
Qo‘
qon Universiteti 
o‘qituvchisi
, 
Tursunaliyeva Mohinurxon SHerqo’ziyevna

Qo
ʼ
qon universiteti 
Maktabgacha ta’lim yo‘nalishi talabasi
 
Annotatsiya:
Mantiq ilmining alohida fan sifatida shakillanishi miloddan avvalgi IV 
asrda yashab 
o’tgan buyuk yunon oli
mi Arastu bilan b
og’liq.U birinchi bo’lib mantiq ilmi 
o’rganadigan masalalar d
oirasini aniqlagan. Olim birinchi martda mantiqiy tafakkur 
shakllarini uning mazmunidan ajratib mantiq va mat
ematikani uyg’unlashtirishga harakat 
qildi va dalillar nazariyasiga asos soldi. Formal 
mantiq: statik voqealikka oid bo’lib, tafakkur 
strukturasini fikrning aniq mazmuni va taraqqiyotidan chetlashgan holda, nisbatan mustaqil 
ravishda o’ranadi.Uning diqqat markazida muhokamani to’g’ri qurish bilan bog’
liq qoida va 
mantiqiy amallar yotadi. Matematik mantiq: tafakkurni matematik usullar yordamida tadqiq 
etadi. U hozirgi zamon matematikasing muhim yo’nalishlaridan biri hisoblanadi.
Kalit so’zlar:
mantiq, kompyuter, diskret qurilmalar, argument, konyunktor, dizyunktor, 
inventor. 
Mantiq (logika) atamasi qadimgi yunoncha loyikos 
–“fikrlash ilmi” atamasiga mo
s keladi 
va “so’z”, “mulohaza”, “ nutq”,”aql” degan ma’nolarni anglatib, bilish jarayoni bilan uzviy 
bog’liqdir. Mantiqni o’rganish obyektini tafakkur tash
kil etadi. 
Mantiq tafakkurning namoyon b
o’lishi shakllari va taraqqiyotini, shu jumladan, fikrlar 
o’rtasidagi aloqadorlikni ko’rsatadigan qonun
-
qoidalar yig’indisini o’rganadi. Hozirda 
mantiqning formal mantiq, 
dialektik mantiq va matematik mantiq kabi yo’
nalishlari mavjud. 
Formal mantiq-statik 
voqealikga oid bo’lib, tafakkur strukturasini fikrning aniq m
azmuni va 
taraqqiyotini chetlashgan holda, to’g’ri qurish bilan bog’liq qoida va mantiqiy amallar yotadi. 
Dia
lektik mantiq dinamik voqealikga oid bo’lib,ta
fakkurni uning mazmuni va shakli yaxlitligi 
hamda rivojlanishi orqali o’rganadi. Matematik mantiq taf
akkurni matematik usullari 
yordamida tadqiq etadi. U hozirgi zamon matematikasining muhim yo’nalishlaridan bi
ri 
hisoblanadi. Mantiq algebrasining asoschisi Jorj Bul hisoblanadi va Klod SHennonning 
tadqiqotlari mantiq algebrasini hisoblash texnikasida qo’ll
ash imkonini bergan.Mantiq 
algebrasi matematikaning bir bo’limi hisoblanadi, avtomatik qurilmalarni loyiha
lashtirishda, 
axborot va kommunikatsiya texnologiyalarining apparatli va dasturiy vositalarini ishlab 
chiqishda muhim o’rin tutadi. Ma’lumki, har qanday axborot diskret ko’rinishida, ya’ni alohida 
qiymatlarining fiksirlangan to’plami ko’rinishida taqdim e
tilishi mumkin. Diskret qayta 
ishlovchi qurilma ikkilik signallarni qayta ishlagaanidan keyin birov mantiqiy amalning 
qiymatini chiqarsa ,u mantiq
iy element deb ataladi. Bunday qiymatlari ya’ni signallarni qayta 
ishlovchi qurilmalarga esa diskret qurilmalar deyiladi. Mantiqiy elementlar kompyuterning 
tarkibiy qismi bo’li
b, i
kkilik o’zgar
uvchilar ustida muayyan mantiqiy amallarni bajarish uchun 
mo’
ljallangan elementlar hisoblanadi. Zamonaviy raqamli texnologiyalarning barcha 
hisoblash qurilmalari (kompyuter, mobil qurilmalar) mantiqiy elementlarga asoslangan. 
Kompyuterning har qanday mantiqiy amali asosiy mantiqiy elementlar yordamida bajariladi. 
Ha
r biri mantiqiy element bir yoki bir necha mantiqiy amallarning bajarilishini ta’milaydi. 
Quyidagi eng sodda va keng tarqalgan mantiqiy elementlar bilan tanishamiz. 
Elementlarnin
g o’
zi oddiy elektr sxemalardan tuziladi. Bunda sxemaning kirish qismiga 
kelgan signallarga argument deyilsa, chiqishdagi signallar esa argumentning funksiyasi 
bo’ladi. Sxemaning ma’lum qismida signalning mavjud bo’lishi bir (1) ni, 
mavjud emasligi esa 
(0) ni ifodalaydi.