potensial xaridorlarni haqiqiy xaridorlarga aylantirishdan iborat. Shuningdek, bu
bosqichda sotishni rag‘batlantirish, reklamani tashkil etish va tovarni
taqsimlashning ishonchli kanallarini shakllantirish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Kirish bosqichi xususiyatlari – kam mahsulot chiqadi, yuqori tannarx (texnologiya
hali to‘liq emas), realizatsiya kam. Qilinishi kerak – qiziqtiruvchi marketing
taktikasi (joy, vaqt, narx, rag’batlantirish), tovar kamchiliklarini yo‘qotish (sifatini
oshirish) kerak.
2. O‘sish bosqichi. Agar yangi tovar bozorning talabini qoniqtirsa, u holda
tovarni sotish katta darajada ortadi. Chunki yangi tovarlarni takroran xarid
qilayotgan faol xaridorlarga ko‘p sonli boshqa xaridorlar qo‘shiladi. Bu bosqichda
tovar ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirish hisobiga tovar sifatining
barqarorligiga erishiladi. Bu bosqichda korxona ancha foyda olishga kirishadi, bu
foyda o‘sib boradi va ushbu bosqichning oxiriga kelib eng yuqori ko‘rsatkichga
yetadi. Korxona bu bosqichning uzoqroq
davom etishidan manfaatdor, shuning
uchun ham u butun harakatlarini sotish hajmining o‘sishiga qaratishi kerak bo‘ladi.
Bu yerda marketingning asosiy vazifasi – tovar sifatini oshirish, bozorning yangi
segmentlarini o‘zlashtirish, mazkur tovarni sotishning qamrab olinmagan
kanallarini topish, iste’molchilarni tovarlar xususiyatlarining afzalligi haqida
ishonarli reklama ishlarini tashkil etish kabi tadbirlarni amalga oshirishdan iborat.
O‘sish bosqichi xususiyatlari – ko‘p mahsulot chiqadi (to‘la quvvat), kam tannarx
(texnologiya mukammal egallangan), realizatsiya o‘sadi, sifat oshadi.
3. Yetuklik bosqichi. Bu bosqichda tovar yirik partiyalarda takomillashgan
texnologiyalar bo‘yicha yuqori sifat bilan ishlab chiqariladi.
Bu bosqichda
ko‘pgina ishlab chiqaruvchilarda sotilmay qolgan tovarlarning zaxiralari to‘planib
qoladi, oqibatda tovarlarning sotilishi kamayadi. Natijada raqobat keskinlashadi.
Raqobatchilar tovarlarni ko‘proq past narxlarda sotishga harakat qiladi. Reklama
kuchaytirilib, tovarlarning yaxshilangan variantlarini ishlab chiqarishga mablag‘lar
sarflanadi. Bularning hammasi foydaning kamayishini keltirib chiqaradi. Eng
kuchsiz raqobatchilar kurashdan chetga chiqa boshlaydilar. Tarmoqda faqat
mustahkam o‘rin egallagan raqobatchilargina qoladi. Marketing xizmati tovarning
hayotiylik davrini uzaytirish, sotish hamda foydaning kamayishiga yo‘l qo‘ymaslik
uchun tovar, bozor va marketing kompleksini modifikatsiyalash usullarini izlashi
kerak bo‘ladi. Yetuklik bosqichi – ishlab chiqarish quvvatidan keragidan ortiq
barqaror foydalanish va to‘la ko‘rib chiqilgan texnologiyalar ishlatilishi bilan
bog‘liq. Yetuklik bosqichi xususiyatlari – katta partiyada ishlab chiqarish (to‘la
quvvat), mukammal texnologiya, izlanish va rivojlantirish. Qilinishi kerak –
assortiment (tur, modifikatsiya)ni ko‘paytirish, yangi
bozorlarni kashf qilish
(jumladan, eksport), xaridorlarni yanada ko’proq jalb qilish (yangicha reklama),
yangi segmentlarni topish (iste’molchilar guruhi).
4. Pasayish bosqichi. Qanday holat yuz bermasin, baribir ma’lum vaqtdan
so‘ngra tovarning sotilishi pasaya boradi. Tovar sotilishining pasayishi ba’zan tez
yua bersa, ba’zi hollarda sekinlik bilan bir tekis boradi. Pasayish bosqichi
xususiyatlari - raqobatchilar ko‘p, xaridorlar tajribali, bozorni yangi mahsulotlar
egallaydi, sotish kamayib, foyda qisqaradi. Qilinishi kerak – mahsulotni sekin-asta
yangisi bilan almashtirish kerak. Tovar sotishning pasayib ketishi tovar ishlab
chiqarish
texnologiyasidagi yutuqlar, iste’molchilar talabining o‘zgarishi hamda
mahalliy va xorijiy raqiblar tomonidan raqobat keskinlashuvining vujudga kelishi
kabi sabablar bilan izohlanadi. Sotishning va foydaning kamayishi natijasida bir
qancha firmalar va korxonalar bozordan chiqishga majbur bo‘ladilar. Qolganlari
esa taklif etilayotgan tovarlar assortimentini qisqartirishga, samarasi yuqori
bo‘lmagan savdo kanallari va bozorning kichik
segmentlaridan voz kechishga,
rag‘batlantirish uchun sarflanayotgan mablag‘larni kamaytirishga va narxni
tushurishga majbur bo‘ladilar.
5. Chiqish bosqichi. Ba’zan tovar hayotiylik davrining chiqish bosqichida
ham tovarni tiriltirish va uning hayotiylik davrini davom ettirishga harakat qilib
ko‘rish mumkin. Buning uchun firmaning marketing xizmati reklamani
faollashtirishi,
narxni
o‘zgartirishi,
tovarlarning
o‘rab-joylanishini
takomillashtirishi, sotish tizimini qaytadan tashkil etishni, eng asosiysi esa yangi
bozorlarga kirish va ularni o‘zlashtirish kabi ishlarni
amalga oshirishi kerak
bo‘ladi. Agar bu chora-tadbirlar ham ijobiy natija bermasa, u holda tovar ishlab
chiqarishni to‘xtatishga o‘tish to‘g‘ri yo‘l hisoblanadi. Bunday holat yuz beradigan
bo‘lsa iste’molchilar va sotish kanallari muayyan tovarni ishlab chiqarishning
to‘xtatilish vaqti, kafolat majburiyatlariga rioya etilishi, kafolatlar tugagandan
keyin ta’mirlashni amalga oshirish tartiblari, ishlab chiqarishdan olingan tovarning
qancha vaqt davomida yordamchi qismlar bilan ta’minlashi haqida oldindan
ogohlantirilishi maqsadga muvofiqdir. Bunday harakat firmaga bo‘lgan
ishonch
yo‘qolmasligiga va iste’molchilar firmaning yangi tovarlarini ijobiy qabul
qilishlariga mustahkam zamin yaratadi. Firmanig samarali faoliyat ko‘rsatishida
marketing taktikasini qo‘llash muhim ahamiyat kasb etadi. Lekin bu marketing
taktikasi tovarning turli hayotiylik davri bosqichlarida o‘ziga xos xususiyatga ega
bo‘ladi.
Tovarning hayotiylik davri egri chiziqlari turlari quyidagicha bo’lishi
mumkin: