Maftunaning

Tog` mintaqasi  

Respublikamizdagi    tog`larning  eng  yuqori  qismi  dopim  muzliklarr  bilan 

qoplangan,  pastki  qismi  doimo  jazirama  issiq  qizilqum  va  Qoraqum  bilan 

tutashadi.  Bizdagi  tog`larning  eng  pastkisi-SultonVays  tog`i(dengiz  sathidan  473 

m)eng  ulkani  Hisor  tog`idagi  cho`qqi  (dengiz  sathidan  4688  m)  da 

joylashgan.O`zbekiston 

geografik 

jihatdan 

ekvatorga 

yaqinligi,quyosh 

radiasiyasining  tik  tushishi  respublikamiz  iqlimiga  katta  tasir  qiladi,  shu  sababli 

tog`lardagi  havo  ancha  quruq.Ozbekiston  teretoryasidagi  tog`lar  Tyanshan  va 

Pomir-Oloy  tog`larining  janubi-g`arbiy  tarmoql;ari  bo`lgan  Chatqol,Qurama 

Piskon,Ugam,Turkiston,Zarafshon,Hisor,Boysun,Bobotog`tizmalari 

va 

uning 

tarmoqlari  bo`lgan  Nurato  Oqtog`  Molg`uzar  tog`lari  kiradi.  Bu  tog`lar  tabiiy 

sharoiti  ,o`simliklar  dunyosi    jihatdan  ko`pincha  adirlarni  eslatadi.Gumiq  iqlimli 

tog intaqasining yillik yog`in miqdori 500-600 mm dan 1000-1200 mm.Tog`larda 

havo  namligi  yozda  40-50%  qishda  90-100%.Tog`  mintaqasi  ham  odatda  ikki 

mintaqaga:Pastki va Yuqori mintaqalarga bo`linadi. 

Pastgi  mintaqa.  Bu  yuqori  adir  bilan  tutash  bo`lib,uzoq  vaqt  ko`karib  turadigan 

efemerlarning  ko`pligi  bilan  xarakterlanadi.  Efemerlar  juda  kam  bo`lib,  chala 

buta,buta  daraxtlar  tagida  o`sadi  daraxtar  juda  siyrak.  Bu  joyning  iqlimi  yuqori 

adirdan  biroz  farq  qiladi.Tuprog`i  gumusta  boy  bo`lib,  o`simlimliklarning  o`sishi 

uchun  juda  qulaydir.Bu  mintaqada  katta  xarsang  toshlar  bilan  qoplangan  pastki 

tog`larda  bir  yillik  va  ko`p  yillik  kisirofit  o`tlardan  bug`doyiq,  esparset, 

shuvoq,toshkakra,bozulbong,chalov kabilar ancha ko`p o`sadi. Respublikamizning 

hamma tog`larida ham bir  xildagi  o`simliklar  o`smaydi. Cho`l mintaqasiga yaqin 

joylashgan  tog`larda  (Nurota,  oqtog`,  Bukantog`  kabilarda)  bug`doyiqlar  deyarli 

uchramaydi.  Bu  tog`larning  o`simliklari  to`liq  kserofit  bo`lib,  mezofit  

o`simliklarni  topish  qiyin.  Buning  sababi  bu    tog`larda  o`simlik  turlari  juda  kam, 

ko`pincha  chala  buta  va  butalar,  qisman    juda    siyrak    holda    o`suvchi  bazi 

daraxtlarni uchratish mumkin. o`zbekistonning sharqidagi  tog`lar bulardan tubdan 

farq  qiladi.Bu  yerda  qor  va  muzliklar  uzoq  vaqt  yotadi.  Ham  ancha  ko`p.  Shu 

sababli bu yerda efemerlar va ko`p yillik o`simliklar bilan birga chala buta, buta va 

daraxtlar  ancha  ko`p o`sadi 

   Lola (Tulipa greigli)piyozguldoshlar oilasidan,bo`yi 

 20-40  sm  ga  yetadigan  ko`p  yillik  o`simlik.  Tuxumsimon   

piyozi qizg`ish qo`ng`ir rangli qobiq bilan o`ralgan .  

Barglari 3-4 ta bo`lib,uning ustki tomonida qo`ng`ir rangli 

chiziqlar    bor.  Mart  oyida  ko`karadi.  Aprelda  gullaydi. 

Oddiy    gulqo`rg`onli  bo`lib,6ta  qizil  yoki  sariq  yirik 

gultojibarglardan  iborat.  Tojibarglarning  osti  sarg`ish  qora 

dog`li,  ularning  uzunligi  3-10  sm.  Changchisi  6  ta 

birlashmagan,sariq  yoki  qoramtir.  urug`chisi  sariq  ba`zan 

binafsha  rangli.  Uch  xonali  ko`sakdan  iborat  mevasi  may 

oyida  pishadi.  Uning  ichida  qoramtir-qo`ng`ir  urug`lar 

hosil bo`ladi. urug`idan yahshi unadi. 

---

 

17 

1

7 

BETAGA(festuka  orientalis)  Boshoqdoshlar  oilasidan,  bo`yi  30-100  sm  ga 

yetadigan ko`p yillik o`simlik. Poyasi va barglari tuksiz silliq. Tilchasi juda kalta. 

 Barglari  yassi  bo`zan  bir  oz  buralgan.  ro`vagi  3-8  ta  boshoqchali.  Mart  aprel 

oylarida  ko`karadi.  Popuk  ildizli  ,mayda  gullaydi.  Gullari  ro`vaksimon  to`p  gul 

hosil qiladi. Changchisi 3 ta urug`chisi patsimon,mevasi iyun iyul oylarida pishadi.  

Boshoq  qipiqlari  o`tkir,qiltiqli,tuxumsimon.  Pastki  gul  qipig`i  uzunchoq 

nashtarsimon.. tog`ning pastki qismida , nam joylarda (ariq,soy, daryo yoqalarida) 

ko`p o`sadi. Chorva mollari uchun to`yimli ozuqa.