MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cəlil Məmmədquluzadə
|
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
114 114 millətçiliyə meyilliliklərini doğru təhlil etmək lazımdır. Bu mənada, «mollanəsrəddinçilər»i milli-dini dəyərlərə və qərbləşməyə münasibətdə iki qrupa: 1) radikallara (C.Məmmədquluzadə, Ə.Qəmküsar və b.); 2) mötədillərə (Ö.F.Nemanzadə, Ü.Hacıbəyli, M.Ə.Sabir və b.) bölmək olar. Radikal “mollanəsrəddinçi”lərin başında duran Cəlil
niyyətinə və ideologiyasına üz tutmasında M.F.Axundzadə və M.A.Şahtaxtlı mühüm rol oynamışdır. Xüsusilə, Şahtaxtlının onun üzərində mühüm təsiri olmuşdur. Hər halda, C.Məmmədquluzadənun mətbuata gəlişində və qərbyönlü yol tutmasında Şahtaxtlının rolu heç kəsə sirr deyil. Bu mənada, “Şərqi-Rus”un bağlanmasından sonra, onun maddi-texniki bazasında C.Məmmədquluzadənin «Molla Nəsrəddin» jurnalını nəşr etdirməyə başlaması diqqəti çəkir. Belə ki, cəmiyyət daxilindəki bir çox həqiqətləri ifadə edən «Molla Nəsrəddin» jurnalının bütün bunlarla yanaşı, əsas günahkar rolunda İslam dinini görməsi təsadüfi sayıla bilməzdi. «Molla Nəsrəddin» jurnalı C.Məmmədquluzadə demək olduğu üçün burada əsas və həlledici söz sahibi də o, idi. Xüsusilə, 1900-1917-ci illərdə İslam dini əsaslı istənilən birliyə qarşı çıxan C.Məmmədquluzadə açıq şəkildə olmasa da, dolaysıyla müsəlman xalqlarının inkişafına əsas əngəl kimi İslamı göstərmiş, «İslam birliyi»ndən çıxış edən mühafizəkar (Ə.Axundoğlu və b.) və mütərəqqi islamçıları (Ə.Ağaoğlu, Ə.Hüseynzadə və b.) birmənalı şəkildə tənqid etmişdir. Özəlliklə, bu dövrdə «panislamizm»in ideoloqu sayılan Ə.Ağaoğlunun «İslam millətçiliyi» nəzəriyyəsini qəbul etməyən C.Məmmədquluzadə hesab edirdi ki, bu təlim fəhlə və kəndlilərin mənafeyinə ziddir. Onun fikrincə, Ə.Ağaoğlu
|