MahirəNərimanqızı

məd  Səid  Ordubadi  də  bu  dövrdə  milli  və  dini  məsələyə 

münasibətdə, daha çox İslamı və İslam birliyini tənqid etmiş, 

türklüyə  isə  müəyyən  qədər  meyil  göstərmişdir  [173,  5]. 

Ancaq  1910-1920-ci  illərdə  o,  millilikdən  də  tamamilə 

uzaqlaşaraq  «Molla  Nəsrəddin»  və  başqa  qəzet-jurnallara 

göndərdiyi  məqalələrdə  İslamla  yanaşı,  milli  birliyi  də  sərt 

şəkildə tənqid etməyə başlamışdır [173, 45].  

Çar Rusiyası və Sovet Rusiyası dövründə M.A.Şahtaxtlı, 

Ə.Qəmküsar,  C.Məmmədquluzadəni,  ümumiyyətlə  əksər 

«mollanəsrəddinçi»ləri    ona  görə  qəbul  edirdilər  ki,  onlar  bir 

tərəfdən  İslama,  digər  tərəfdən  «Osmanlı  ləhscəsi»  əsasında  

ortaq  türk  dilinin  hədəflənməsinə  yönəlmiş  ideyaya  qarşı 

çıxmışlar.  Hər  halda  rus  ideoloqları  nə  olursa-  olsun  «İslam 

birliyi»ni  parçalamaq,  ortaq  türk  dilinin  və  mədəniyyətinin 

yaranmamasına  çalışırdılar.  Bu  işdə    «şərqi-rus»çular  və 

«mollanəsrəddin»çilər  (burada  həmin  mətbu  orqanlarının  əsas 

ideya müəllifləri nəzərdə tutulur) heç də onların xeyrinə olan az 

iş görmürdülər. Başqa sözlə, Hüseynzadə və Ağaoğludan fərqli 

olaraq  üzünü  Türk-İslam-Şərq  mədəniyyətinə  deyil,  Rus-

Avropa-Qərb 

mədəniyyətinə  tutan  «şərqi-rus»çular  və 

«mollanəsrəddin»çilər rus ideoloqlarına lazım idilər. Fikrimizcə, 

məhz  bunun  nəticəsidir  ki,  çar  Rusiyası  hakimiyyəti  milli 

---