MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Milli sosial-demokratiya.
- Əhməd bəy Ağaoğlu
- Əli bəy Hüseynzadə
|
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 131
N.Nərimanov və b.) birmənalı şəkildə ruspərəst-qərbpərəst- beynəlmiləçi məfkurəyə əsaslanmış və Azərbaycanın gələcəyini Rusiyadan və ruslardan ayrı təsəvvür etməmişlər. Bu mənada, milli-dini məfkurəyə əsaslananlarla ruspərəst-qərbpərəst- beynəlmiləlçi məfkurəsinə söykənənlərin sosial-demokratiyaya baxışlarında kəskin fərqlər olmuşdur.
Məsələn, milli-dini məfkurəyə əsaslananlardan bir qrupunun sosial-demokratiyaya münasibəti yalnız rəğbət xarakter daşımışdır. Bu ruhda olan aydınlarımızdan Əhməd bəy Ağaoğlu ilk dövrlərdə marksizmi İslam dininə zidd saymamış, hətta 1905-1906-cı illərdə yazdığı bəzi məqalələrində sosializmi təqdir etmiş, onun əsas qayəsinin bəşər övladının mənəvi və maddi səadəti olduğunu bəyan etmişdi [159, 172]. Ancaq sonralar bir neçə məqaləsində Ağaoğlu marksizmi, xüsusilə rus bolşevizmini kəskin şəkildə tənqid etmiş, onun sosializmlə bağlı yazılarına istinad edilərək «sosialist» adlandırılmasını isə səhv hesab etmişdi [10]. Hətta, «Materializmin təntənəsi və əsassızlığı» məqaləsində fəlsəfədə materializm cərəyanının əsassızlığını sübut etməyə çalışan Ağaoğlunun fikrincə, müəyyən bir dövrdə «qalib» durumda olan Marksın materialist təlimi hazırda öz əhəmiyyətini itirmişdir [9]. Ancaq sonrakı dönəmlərdə bu fikrinin ziddinə olaraq Ağaoğlunun yenidən marksist-leninçiləri təqdir etməsi ilə qarşılaşırıq. Fikrimizcə, müasirləşməyin yalnız dini sahədə deyil, eyni zamanda milli məsələdə (türkçülüklə) də uzlaşdırılmasının vacibliyi XX əsrin əvvəllərində müəyyənləşmişdir. Bu sahədə isə ilk uğurlu addım Əli bəy Hüseynzadə tərəfindən atılmışdır. O hesab edirdi ki, yalnız islamlıq və müasirlik deyil, türklükdə müasir ruhlu olmalıdır. Bir sözlə, müsəlman-türk dünyasının |