|
əxlaqı-Türk mədəniyyəti yalnız Avropa ölkələrində deyil,
Osmanlı, çar Rusiyası imperiyalarında da mənfi bir anlayış
kimi təqdim olunurdu. Özəlliklə, türklərin böyük imperiyası
olan Osmanlıda Türk əxlaqının aşağlayıcı bir duruma gətiril-
məsi təsadüfi deyildi. Belə ki, Osmanlının qeyri-türk əhalisi
Türk mədəniyyətinə, Türk əxlaqına, Türk törələrinə yuxarıdan
aşağı baxır, vəhşi adətlər kimi qələmə verir, hətta türklərin
arasında irəli getmək fikrində olanları özləri kimi düşünməyə
vadar edirdilər. Bununla da, «yeni türklər», yaxud da «gənc
türklər» bir çox məsələlərə mütərəqqi ruhlu türklük və
islamlıqdan daha çox Qərb ideyaları ilə baxmağa başladılar.
Yeni türklər nicat yolunu daha çox Qərbdə axtarmağa
başladılar. Bütün bunlar, ilk növbədə türklüyü yenidən «kəşf»
edən avropalıların “əməyi”nin və əməllərinin nəticəsi idi.
Rusiya türklərinin əxlaq və tarix şüur baxımından milli
şüur səviyyəsi Osmanlı türklərindən çox da fərqlənmirdi.
Çünki çar Rusiyasında da türklük Osmanlı da olduğu kimi,
gerilik, vəhişilik kimi təqdim olunur, çıxış yolunu yalnız
Rusiya və Avropa (ümumilikdə Xristian mədəniyyəti)
mədəniyyəti ilə bağlı olunması vurğulanrıdı. Çar Rusiyasının
| 
