MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

         

Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)

 

46 

46 

mənasında və dar mənada – yalnız siyasi məqsədlər güdmək, 

«xristian  dünyasına  qarşı  qüdrətli  vahid  «ümumdünya 

müsəlman  dövləti»  yaratmaq,  ümumdünya  müsəlmanlarını 

vahid  siyasi  mərkəzdə  (xilafətdə)  birləşdirmək  mənasında, 

yəni  dini-siyasi  ideologiya  və  hərəkat  mənasında  anlamaq 

olar» [159, 143].  Doğrudan da, islamçılığın dini-əxlaqi təlim 

kimi konsepsiyasını yaradan C.Əfqani öz xələflərinə demişdir 

ki, nəhəng bir vücud olan İslam dini ağır «xəstə»dir [30, 332], 

belə  bir  vəziyyətdə  olan  müsəlman  dünyasının  xilası  ilkin 

İslamı  mənimsəmək  və  əməl  etməklə  yanaşı,  milli  mədəniy-

yətlərinə sahib çıxmaları, həmçinin milli varlıqlarını qoruyub 

saxlamalarıdır.  Çünki  milliyyət  din  üzərində  deyil,  dil  və 

mədəniyyət  birliyi  üzərində  qurulur.  Bu  mənada,  milli 

diriliyin təməlini milli mədəniyyətin ünsürləri təşkil edir [154, 

51-52].  

Əfqani  və  onun  ardıcıllarının  –  müsəlman  burjua 

ziyalılarının,  İslamın  müasirləşdirilməsi  tərəfdarlarının 

«İttihadi-İslam»ı  daha  çox  antiimperialist,  ümumdemokratik 

məzmun  ifadə  etmişdir  deyən  Q.Mustafayev  bununla  yanaşı 

yazırdı ki, sovet müəlliflərinin əsərlərində  «İttihadi-İslam» və 

«panislamizm»  anlayışları  ikinci  –  dini-siyasi  ideologiya 

mənasında işlənmişdir və işlənməkdədir.  Buna  əsas səbəb də 

«İttihadi-İslam»ın  milli-dini  birlik  mahiyyətinin  sosial-de-

mokrat, sosializm əqidəsi ilə ziddiyyət təşkil etməsi olub [159, 

144].  Deməli,  SSRİ  dövrünün  müəllifləri  «İttihadi-İslam» 

məsələsində  mütərəqqi  ruhlu  islamçılarla  mühafizəkarları 

qəsdən  bir-birindən  ayırmamış  və  bununla  da,  bütövlükdə 

islamçılığı  mürtəce  bir  dini-siyasi  ideologiya  kimi  qələmə 

vermişlər.  

---