MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
44 44 bir çox səbəblərə görə “İslam birliyi” ideyasını dövlətin rəsmi ideyası kimi qəbul etsələr də, faktiki olaraq millilikdən – panərəbizmdən, panfarsizmdən çıxış edirlər. Ona görə də bu ölkələrdə isə din ideyasının millilikdən üstünlüyü nisbi xarakter daşıyır. XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda milli ideya kimi dinə münasibətdə hər iki hal özünü büruzə vermişdir. Əgər nəzərə alsaq ki, islamçılıq bir ideoloji təlim kimi XIX əsrin sonlarında bütün İslam-Türk dünyasında geniş yayılmışdı, artıq bütün əksər türklər kimi VII-VIII əsrlərdən etibarən İslam dininə tapınan Azərbaycan türklərinin də həyatında onun əhəmiyyəti başa düşüləndir. Başqa sözlə, islamçılıq həm Azərbaycan xalqının VII əsrdən bəri tapındığı bir dinin əxlaqi-mənəvi təzahürü kimi, həm də yeni dövrlə çulğalaşmaq istəyən bir fikir cərəyanı olaraq Azərbaycan türk mütəfəkkirləri üçün doğma olmuşdur. Xüsusilə, İslam dininə tapınan bütün türklər kimi Azərbaycan türklərinin zaman- zaman milli kimliklərini «müsəlman» olaraq görmələri, milli və dini keyfiyyətlərini son dərəcədə bir-biri ilə çulğalaşdırmaları islamçılığın Azərbaycanda yer tapmasında mühüm rol oynamışdır. Bu baxımdan Milli Azadlıq Hərəkatının inkişafında yeni bir dönəmə daxil olan Azərbaycan türklərinin, onların aydınlarının əksəriyyətinin də, ilk olaraq “İslam birliyi” ideyasına müraciət etmələri təbii idi. Bu mənada M.Ə.Rəsulzadə doğru yazırdı ki, Azərbaycan türkləri arasında başlanğıcda milli oyanış dini çərçivədə olmuş, dinin elmə zidd olmaması kimi mülahizələr irəli sürülmüş, bu mənada, XIX əsrdə Qafqaz türkləri milli varlıq kimi özünü hələ göstərə bilməmiş, daha çox ümmətçilik mənasında din və məzhəbçiliyə meyil etmişdir [189, 42].
|