Materialshunoslik

Randalash.
Randalash protsessi ko‘ndalang-randalash va 
buylama-randalash stanoklarida keskichlar bilan amalga oshiriladi. 
Randalash keskichlari, odatda, egik bo‘ladi. Ko‘ndalang-randalash 
stanoklarida asosiy harakatni keskich, surish harakatini esa xom ashyo 
bajaradi; bo‘ylama-randalash stanoklarida zagotovka asosiy harakat 
qilsa, keskich surish harakatini bajaradi. 
O‘yish.
Bu protsess o‘yish stanoklarida maxsus keskichlar bilan 
bajariladi. Bunda o‘yish keskichiga asosiy (ilgarilama qaytar)
harakat, zagotovkaga esa surish harakati beriladi. 
Parmalash
. 
Bu 
protsess 
parmalash 
stanoklarida 
turli 
konstruksiyadagi parmalar bilan bajariladi. Bunda bosh harakat ham, 
surish harakati ham parmaga beriladi. Bosh harakat parmaning 
aylanishidan, surish harakati esa uning o‘z o‘qi yo‘nalishida 
ilgarilanma harakatidan iborat bo‘ladi. 
Frezalash.
Bu protsess frezalash stanoklarida ko‘p tig‘li asbob-
freza bilan bajariladi. Bunda frezaning aylanma harakat (bosh harakat) 
bilan zagotovkaning ilgarilanma harakati (surish harakati) qo‘shilishi 
natijasida qirindi kesib olinadi. 
Jilvirlash.
Jilvirlash protsessi maxsus stanoklarda jilvirlash toshi 
bilan bajariladi. Silindrik yuzalar doiraviy jilvirlash stanoklarida, yassi 
yuzalar zsa tekis jilvirlash stanoklarida jilvirlanadi. Silindrik yuzalarni 
jilvirlashda zagotovkaga aylanma harakat berish bilan birga, 
ilgarilanma-qaytar harakat (bo‘ylama surish harakati) ham beriladi,
jilvirlash toshi ham aylanma harakat (bosh harakat) qiladi, ham 
ko‘ndalang yo‘nalishda, xom ashyoning har qaytishida kesish 
chuqurligi qadar surilib ham turadi. 
Sidirish 
(protyashkalash)
.
 
Sidirish 
jarayoni 
sidirish 
stanoklarida tegishli rofildagi protyashkalar-ko‘p tig‘li asboblar 

---

167 
vositasida bajariladi. Sidirishning ichki va sirtqi sidirish turlari 
bo‘ladi. 1-rasm, i da ichki sidirish uchun ishlatiladigan protyajka 
tasvirlangan. Sidirishda bosh harakat (kesish harakati) protyajkaga 
beriladi. Bu sxemada surish harakati bo‘lmaydi va u protyajkaning 
konstruksiyasidan kelib chiqadi, ya’ni protyashkaning yondosh ikki 
tishi balandliklarining ayirmasi surish S
2
bo‘ladi.