Мцяллифдян

A. Salxımın quruluşu 

B. Üzüm salxımının strukturu 

(salxımın kütləsinə görə, faizlə) 

Salxımın kütləsi (qramla) 

Daraq 

Gilələrin kütləsi (qramla) 

Qabıq 

Gilələrin sayı 

Toxum 

Darağın kütləsi (qramla) 

Lət 

Gilələrin (kütləyə görə) faizi 

Skelet (daraq və qabığın cəmi) 

Gilələrin kütləsi 

Darağın kütləsi 

Bərk qalıq (daraq, qabıq və 

toxumun cəmi) 

Gilə göstəricisi (100 q gilədə, 

gilələrin sayı) 

Struktur göstəricisi: 

Lətin kütləsi 

Skeletin kütləsi 

V. Gilələrin toplanması (yekunu) 

 

Salxımda qabığın kütləsi 

100 gilədə qabığın orta kütləsi 

Salxımda toxumun kütləsi 

100 gilədə toxumun orta kütləsi 

Salxımda toxumun sayı 

100 gilədə toxumun sayı 

100 toxumun kütləsi 

Yekun göstəricisi: 

100 gilənin orta kütləsi 

Lətin kütləsi 

Qabığın kütləsi 

 

Salxımın  göstərilən  tərkib  elementləri  quruluĢuna,  kimyəvi 

tərkibinə  və  fiziki-mexaniki  xassələrinə  görə  fərqlənir.  Emal 

məhsullarının  keyfiyyətinin  formalaĢmasında  onların  hər  birinin 

müəyyən rolu vardır. 

Salxımın  mexaniki  tərkibi  hər  bir  üzüm  sortunun  tipik  quruluĢ 

göstəricisi  olub,  onun  istifadə  və  texnoloji  vəzifəsini  böyük 

məqsədəuyğunluqla əvvəlcədən müəyyənləĢdirir. Mexaniki tərkibə 

əsasən  xammaldan  maksimum  Ģirə  çıxımını,  alınan  tullantıların 

miqdarını,  salxımın  ayrı-ayrı  hissələrinin  emal  prosesində  iĢtirak 

---

 

~ 69 ~ 

 

edib-etməməsini müəyyənləĢdirmək olur. 

Müəyyən  rayon  Ģəraitində  hər  bir  üzüm  sortu  üçün  salxımın 

mexaniki  tərkibinin  bir  neçə  illik  orta  göstəricisi  götürülür.  Lakin 

bu  göstərici  bir  sıra  amillərdən  asılı  olaraq  əsaslı  Ģəkildə  dəyiĢə 

bilir  (meteoroloji  Ģərait,  salxımın  böyüklüyü,  tənəkdə  onun 

yerləĢməsi,  üzümün  yetiĢkənliyi  və  s.).  Mexaniki  tərkib 

göstəriciləri salxımın kütləsinə görə belə dəyiĢir (faizlə): daraq 1-

8,5 (orta hesabla  3), qabıq  0,9-24,1 (orta  7),  toxum  0,1-8 (orta  3), 

lət, Ģirə ilə 71-95 (orta 87,4). 

Üzüm salxımının quruluĢ elementləri mürəkkəb kimyəvi tərkibə 

malikdir.  Onların  tərkibində  karbohidratlar  (əsasən  monoĢəkərlər) 

və  turĢular  (əsasən  alma  və  Ģərab)  xüsusi  yer  tutur.  ġəkərlər  və 

turĢular  gilənin  Ģirəsində  toplanmaqla,  turĢuların  əsaslı  miqdarına 

daraqda da rast gəlinir. Fenol maddələri salxımın bərk hissələrində, 

daha  dəqiq  desək,  rəngləyici  maddələr  əsasən  qabıqda,  aĢı 

maddələr  isə  daraq  və  toxumda  toplanır.  Pektin  maddələri  həm 

qabıq, həm də daraqda toplanır. Azotlu və mineral maddələr əsasən 

qabıq, daraq və toxumda; yağlar isə toxumda toplanır. Göründüyü 

kimi,  salxımın  hissələrində    müxtəlif  kimyəvi  birləĢmələrin 

paylanması  qeyri-bərabərdir.  Salxımın  bütün  hissələrindən  ən 

vacibi  gilənin  ləti  olub,  üzümün  emalında  ayrılan  Ģirənin  əsas 

kütləsi onun payına düĢür.