Mehman ağayev

Patoloji anatomiya.  Xəstəliyin  histomorfoloji dəyişiklikləri au-
topsiya materialında, böyrək biopsiyası zamanı  və eksperimentdə 
yaxşı öyrənilmişdir. 
XİN-in inkişafı və davam etmə müddətindən asılı olaraq makros-
kopik böyrəklərin ölçüləri kiçilir, səthi  hamarlığını itirir. Fibroz kap-
sula böyrəklə bitişdiyi üçün çox çətinliklə ayrılır. Kəsikdə qabıq qa-

---

 
222
tın nazikləşməsi, məməciklərin avazıması  və atrofiyası, papillyar 
nekroz əlamətləri, hətta ağır hallarda məməciyin zirvəsinin ayrılması 
və kasacıqda sərbəst şəkildə yerləşməsi qeyd olunur. Bəzən nekroza 
uğramış məməciyin yerində kistoz törəmə tapılır. Həmçinin kənarları 
düzgün olmayan, yeyilmiş, çox qısa və sekvestrləşmiş  məməciklər 
də aşkar edilir. XİN-in başlanğıc mərhələsi və yüngül formalarında 
böyrək toxuması zolaqlı olur, yəni tünd rəngli atrofiya olmuş sahə-
ləri normal rəngli sağlam toxumalar əvəz edir. İnterstisial toxuma 
ödemli, boşalmış, infiltrasiyalanmış olur ki, bu da kanalcıqların sıxıl-
masına və kanalcıqdaxili təzyiqin artmasına səbəb olur. 
Mikroskopik  ən erkən histomorfoloji dəyişikliklər daxili beyin 
maddədə  və  məməcikdə  aşkar edilir. Yaranma səbəbindən asılı ol-
mayaraq interstisial toxumanın limfositar və makrofaqal infiltrasiya-
sı qeyd olunur. İltihabi proses əsasən peritubulyar sahədə və damar 
ətrafında olmaqla həm proksimal və həm də distal kanalcıqların dist-
rofiyası ilə müşayiət olunur. Bununla belə yığıcı borucuqlar az dərə-
cədə distrofiyaya və atrofiyaya uğrayırlar. Kanalcıq mənfəzində ağır 
asidozu  əks edən  şüanı ikiqat sındıran xüsusi sarı  və yaşıl rəngli 
kristallar aşkar edilir. Yumaqcıqlar prosesin başlanğıcında dəyişik-
liklərə uğramır, amma sonrakı dövrlərdə kanalcıqlarda baş verən də-
yişikliklərin təsirindən hialinoz və skleroz müşahidə olunur. Nəticə-
də getdikcə daha çox miqdarda  nefronun tələf olması və onun birləş-
dirici toxuma ilə  əvəz olunması  və böyrəklərin ikincili büzüşməsi 
baş verir. Yukstamedulyar nefronlarda daha ağır zədələnmə baş ve-
rir, çünki onların kanalcıqlarının Henle ilgəkləri daha uzun olub be-
yin maddəsinə daha dərinə daxil olur, hətta iltihabın ilk başladığı 
məməciklərə qədər çata bildiyi üçün baş verir. 
Klinika. XİN kliniki olaraq uzun müddət simptomsuz davam edir 
və yaxud minimal əlamətlər ilə xarakterizə olunduğu üçün xəstəliyin 
başlanğıcını təyin etmək çətin olur. Analgetik nefropatiya əksər hal-
da «ikincili» hər hansı xəstəliyin müalicəsi üçün fenasetin və b. anal-
getiklərin qəbulundan sonra baş verdiyi üçün uzun müddət yenə «bi-
rinci» xəstəliyin  əlamətləri özünü göstərməkdə davam edir, yaxud 

---

 
223
xəstəliyin əlamətlərini dəyişdirir, maskalayır. Odur ki, xəstəliyin er-
kən diaqnozu çox zaman mümkün olmur. Ancaq XBÇ inkişaf etdik-
də böyrək xəstəliyi haqda fikir yaranır. 
Subyektiv olaraq xəstələrdə ümumi zəiflik, halsızlıq, tez yorulma, 
iş qabiliyyətinin, iştahanın aşağı düşməsi müşahidə olunur. Tədricən 
susuzluq, bel nahiyəsində  ağrı, ağızda quruluq, sidik ifrazı aktının 
tezləşməsi, sidiyin miqdarının artması müşahidə olunur. 
Erkən obyektiv əlamətlərdən poliuriya nikturiya, hipostenuriya, 
polidipsiya və pollakuriya ilə birgə qeyd olunmalıdır. Sonra sidik 
sindromu, proteinuriya, hematuriya, leykosituriya və bəzən silindru-
riya müşahidə olunur. Sidikdə müşahidə olunan dəyişikliklər xəstəli-
yin başlanğıcında minimal və qeyri-sabit olur. Proteinuriya gün ər-
zində adətən 1 q-ı keçmir, az halda 2 q-a çatır, amma heç vaxt 3 q-
dan artıq olmur. Bütün əlamətlər tədricən inkişaf edir. Poliuriyanın 
inkişaf dərəcəsindən asılı olaraq dehidratasiya simptomları aşkarlanır 
və susuzluq, ağızda quruluq, selikli qişaların, dərinin quruması, arıq-
lama müşahidə olunur. Elektrolit mübadiləsi pozğunluqları hiponat-
riemiya, hipokaliemiya, hipoxloremiya, hipokalsiemiya, hipomagni-
yemiya, asidoz və b. müşahidə  olunduğundan korreksiya tələb edən 
müvafiq kliniki əlamətlər baş qaldırır. 
XİN-nin gedişi zamanı 1/3 xəstələrdə böyrək sancısı qeyd olunur, 
bəzən həmçinin makrohematuriya baş verir. Adətən qeyd olunan əla-
mətlər papilyar nekroz nəticəsində baş verir. Papilyar nekrozun kli-
niki əlamətləri birdən-birə kəskin başlayır, böyrək sancısı ilə yanaşı 
qızdırma, oliquriya, leykosituriya, hiperazotemiya, asidoz müşahidə 
olunur.  Əksər hallarda bir neçə gün davam edən  əlamətlər tədricən 
azalır və keçir, amma az  halda kliniki əlamətlər proqress edərək xəs-
tə XBÇ-dən tələf olur. 
XİN-nin erkən və çox rast gələn  əlamətlərindən anemiyanı qeyd 
etmək lazımdır. Fenasetin XİN həmçinin qanda met – və sulfhemoq-
lobin əmələ gəldiyi üçün dərinin rəngi sarımtıl - avazımış olur. EÇS-
nin artması xarakterik olub müxtəlif dərəcədə müşahidə olunur. 

---

 
224
Xəstəliyin davamiyyəti artdıqca o proqress edir və XBÇ-nin kli-
niki-laborator əlamətləri inkişaf edir. Əksər xəstələrdə başlanğıcdan 
3-4 il sonra total XBÇ inkişaf edir. XİN zamanı  bəzi xəstələrdə   
«duzitirən böyrək» sindromu inkişaf edir. Bu zaman müşahidə olu-
nan böyrəklərin konsentrasiyaedici funksiyasının enməsi, poliuriya, 
polidipsiya, kanalcıq asidozu nefrogen diabet də adlandırılır. Bədən-
dən artıq miqdarda elektrolitlərin və suyun itirilməsi arterial hipoten-
ziyaya, hətta kollapsa səbəb olur. 
Gedişi. XİN sidik yollarının infeksiyası və pielonefrit ilə ağırlaşa-
raq qızdırma, dizuriya, leykosituriya, intoksikasiya ilə müşayiət olu-
na bilər. Bu ağırlaşma təxminən 1/3 xəstələrdə baş verə bilir və xəs-
təliyin gedişini ağırlaşdırır, proqnozu pisləşdirir, 1-2 il ərzində  ağır 
XBÇ ilə nəticələnir. 
Diaqnostika. XİN diaqnozu ilk növbədə anamnezdə fenasetin və 
başqa analgetiklərin uzun müddətli qəbulu qeyd olunur. Bu fonda si-
dik sindromunun proteinuriya, hematuriya, leykosituriya, poliuriya, 
hipostenuriyanın baş verməsi və həmçinin polidipsiyanın olması xəs-
təliyin əsas əlamətlərindən sayılır. Böyrək sancısından sonra sidikdə  
nekroza uğramış böyrək məməcikləri hissəciklərinin görünməsi 
diaqnozun inandırıcılığını bir qədər də artırır. Normo – və ya  hipox-
rom anemiya, EÇS-nin artması, mülayim arterial hipertenziya müşa-
hidə olunur. Ekskretor uroqrafiya zamanı papillyar nekroz üçün xa-
rakter olan əlamətlər aşkar edilir. 
Diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün punksion biopsiyanın həlledici 
əhəmiyyəti vardır. Bu zaman məməciyin nekrozu, ara toxumada ilti-
habi infiltrat, ödem, kanalcıqların epitelisində distrofiya, atrofiya ki-
mi dəyişikliklərin tapılması diaqnoza kömək edir. 
Müalicə. İlk növbədə xəstəliyi yaradan dərman preparatlarının ve-
rilməsi qəti kəsilməlidir. Başqa vasitələrin hamısı simptomatik xa-
rakter daşıyır. Xəstələrə askorbin turşusu, B
6
, B
12
, anabolik hormon-
lar, hipotenziv, antianemik preparatlar təyin edilir. Sürətli proqress 
edən gedişli XİN zamanı prednizalon 40-50 q/gün təyin edilir. 

---

 
225
Pəhriz təyin etdikdə böyrək funksiyası pozğunluğu dərəcəsi nəzərə 
alınır, xörək duzu və suyun miqdarı məhdudlaşdırılmır, əksinə bunla-
rın artıq itirildiyi müşahidə edildikdə əlavə olaraq bədənə yeridilir. 
XBC inkişaf etdikdə onun müalicəsi ümumi prinsiplər əsasında apa-
rılır. İkincili infeksiyalar prosesə qoşulduqda antibiotiklər təyin  olunur. 
Profilaktika. XİN-nin qarşısını almaq üçün analgetik və s. Prepa-
ratların uzun müddət və yüksək dozada qəbulu nəzarət olunmalıdır. 
Xəstəlikdən sağalma olmadığı üçün məntiqi olaraq xəstəliyə tutul-
mamaq lazımdır.