Mehman ağayev

Sidiyin  kimyəvi  xassələri 
Sidiyin reaksiyası.  Sidiyin reaksiyası pH-4,5-8,4 arasında tərəd-
düd edərək zəif-turş, yaxud zəif-qələvi olur. Sağlam adamlarda, adə-
tən adi qida rejimində sidiyin pH 6,0 olur. Sidiyin reaksiyası  həm 
qidanın təsirindən (məsələn,  ət yeməkləri sidiyin reaksiyasını turş 
mühitə meyl etməyə, meyvə-tərəvəz isə  qələvi mühitə doğru 
dəyişməyə  səbəb olur), dərman maddələrinin tətbiqindən (sidik 
qovucu dərmanlar, kortikosteroidlər, metionin, penisillin və s.) və 
həmçinin bəzi xəstəliklərin təsirindən dəyişə bilər (məsələn,  şəkərli 
diabet, böyrək vərəmi, asidoz, hipokaliemik alkalozda sidiyin pH 
azalır, amma qusma zamanı, sidik yollarının xroniki iltihabi 
xəstəliklərində bakterial-ammonyak qıcqırması baş verəndə pH 
artır). Sidiyin reaksiyası xüsusi lakmus kağızlarının köməyi ilə təyin 
edilir. 
Sidiyin reaksiyasını öyrənmək xüsusi əhəmiyyətə malikdir, çünki 
orqanizmdə  qələvi-turşu vəziyyəti haqda mühakimə yürütmək olur, 
digər tərəfdən sidiyin pH-dan asılı olaraq sidikdə  həll olmuş  bəzi 

---

 
53
duzlar kristal halında çöküntüyə keçir (məsələn, sidik turşusu pH-
6,0-dan az olduqda həll olmuş haldan kristal halına keçir). 
Sidikdə zülalın təyini. Normal halda sidiklə gün ərzində 30-150 
mq-a qədər zülal ifraz edilir. Hazırda bu miqdarda zülal sidiyin 
ümumi müayinəsində aparılan keyfiyyət sınaqları ilə  aşkar edilmir 
və ancaq bu sınaqlarda sidikdə zülalın miqdarı 0,033 q/l və ondan 
çox olduqda təyin edilir ki, bu da proteinuriya adlanır.  
Proteinuriya böyrək və yaxud qeyri-böyrək mənşəli ola bilər. 
Böyrək mənşəli proteinuriya funksional və üzvi olmaqla iki yerə 
bölünür. Funksional proteinuriya böyrək filtrinin keçiriciliyinin 
artması  nəticəsində meydana çıxır. Bura yürüş, emosional, soyuq, 
ortostatik proteinuriyaları aiddir.  
Üzvi böyrək proteinuriyası böyrək filtrinin iltihabı, damar poz-
ğunluqları və başqa struktur dezorqanizasiyası nətiçəsində keçiricili-
yinin artması zamanı baş verir. Bu zaman böyrək yumaqcığında olan 
dəyişikliklər az olduqda ondan yalnız kiçik molekullu zülallar (albu-
minlər) keçir və sidikdə görünür və bu albuminuriya adlanır. Ancaq 
kiçik molekullu zülalların sidikdə ifraz olunması selektiv (seçici) 
proteinuriya adlanır. 
Yumaqcıq filtrinin ağır dərəcədə  zədələnməsi nəticəsində kiçik 
molekullu zülallarla yanaşı iri molekullu zülallar da (qlobulinlər) 
ifraz olunur. Buna qeyri-selektiv (qeyri-seçici) proteinuriya deyilir. 
Proteinuriyanın növünün təyin edilməsinin böyük diaqnostik və 
proqnostik əhəmiyyəti vardır. 
Əmələ  gəlmə yerinə görə böyrək proteinuriyası yumaqcıq və 
kanalcıq mənşəli ola bilər. Bundan başqa proteinuriya həqiqi və 
yalançı da ola bilər. Yalançı proteinuriya sidikdə qan formalı ele-
mentlərin parçalanması nəticəsində aşkar edilir. Bəzi hallarda hərarət 
yüksək olan şəxslərdə, qan dövranında durğunluq olduqda (durğun-
luq proteinuriyası) və yaxud gərgin fiziki işdən sonra (gərginlik 
proteinuriyası) sidikdə zülal müşahidə olunur. 
Sidikdə zülalın olmasını qaynatma və sulfasalisil turşusu sınağı 
ilə təyin etmək olar. 

---

 
54
Kəmiyyət sınaqlarından Brandberq - Roberts - Stolnikov üsulu, 
turbidimetriya əsasında sulfasalisil reaksiyası və ekspress-diaqnostik 
üsulu (xüsusi indikator kağızları ilə) tətbiq edilir. 
Sidikdə ifraz olunan zülalın miqdarının bir l sidikdə xaric olan 
zülalı qramlarla göstərir. Bu bədəndən itirilən zülal haqda həmişə 
tam məlumat vermir. Odur ki, bir gün ərzində sidikdə itirilən zülalın 
miqdarının təyini proteinuriya dərəcəsini daha dolğun ifadə edir. 
Bəzi patoloji hallarda (mieloma xəstəliyi, Valdenstrem makroqlobu-
linemiyası) qanda yüngül (L) polipeptid zəncirləri  əmələ  gəlir və 
molekulların kiçik olması nəticəsində böyrək filtrindən sidiyə keçir. 
Bu zülal Bens-Cons uroproteini adlanır, sidiyin termopresipitasiyasi 
və elektroforetik müayinəsi ilə təyin olunur.