MergedFile

2.4.1. Elmi tədqiqata şəxsi münasibət və motivasiya 
Tələbə  və  doktorantların  elmi  mövzu  axtarışında  əsas  meyar  onların 
elmə  olan  marağıdır.  Burada  qarşıda  duran  kvalifikasiya  işi  önəmli  rol 
oynayır.  Əgər  tələbə  ali  məktəbdə  təhsilini  başa  vurduqdan  sonra  elmdə 
qalmaq istəyirsə, onda mövzu elə seçilməlidir ki, o sahədə sonra da  poten-
sial araşdırmaq imkanları mümkün olsun. Burada iki halı unutmaq olmaz. 
Birincisi, ilk baxışdan hansı mövzunun daha maraqlı olmasını təyin etmək 
çətindir.  Çox  vaxt  maraqlı  mövzuların  işlənməsi  gözləniləndən  də  əmək-
tutumlu olur və çox vaxt aparır. İkincisi, onu vurğulamaq lazımdır ki, elmə 
maraq tədqiqat prosesində daha da güclənir. 
Çox  vaxt  tələbələr  “böyük  suallar”  vəd  edən  mövzulara  can  atırlar.  
Burada  onlar  başa  düşməlidirlər  ki,  bir  buraxılış  və  ya  dissertasiya  işi  ilə 
böyük sualların həllini tapmaq mümkün deyil.  
Dünyada  tədqiq  olunan  elmi,  qum  dənəciyi  boyda  kiçik  hissəciklərdən 
təşkil  olunmuş  həddən  böyük  bir  mozaika  kimi  təsəvvür  etmək  olar.  Bu 
mozaikanı  tam  şəkildə  təsəvvür  etmək  heç  bir  insan  düşüncəsinə  sığan 
deyil. İnsan yalnız bu qum dənəciklərinin yeri haqqında ideya yürüdə bilər 
(Bu  ideyalar  elmi−tədqiqat  mövzusudur).  Hər  bir  fərdin  gördüyü 
elmi−tədqiqat  işi  qum  dənəciyi  qədər  kiçik  olsa  da,  elmin  ümumi  təka-
mülündə vacib yerə malikdir.  
Maraqlı  mövzunun  seçilməsi  və  onun  uğurla  başa  vurulması 
tədqiqatçının şəxsi motivasiyasından güclü asılıdır. Motivasiya tələbənin və 
tədqiqatçının  elmə  olan  marağı  ilə  bir  başa  bağlıdır  [30].  Elmi  işə  olan 
marağın müxtəlif aspektləri ola bilər.  
“Motiv”  anlayışı instinktiv impulslar, tələbat, bioloji istək, emosiyalar, 
maraqlar,  arzular,  həyat  məqsədi  və  s.  komponentlərdən  ibarət  ola  bilir 
[30].  Ona  psixoloji  durum  kimi  baxıla  bilməz,  o  insanın  nəyəsə  tələba-
tından doğur. Motivasiyanın həm də, psixoloji haldan fərqi ondan ibarətdir 
ki,  psixoloji  hal  daha  qısa  müddətli  baş  verir.  Motiv  isə  insanın  bütün 
həyatı  boyunu  əhatə  edə  bilir.  Alimlər  psixologiyada  motivasiyanı  iki 
hissəyə  bölürlər:  daxili  və  xarici  [31].  Elmi−tədqiqatla  bağlı  daxili 
motivasiyalar tələbələrdə idrak və inkişafa olan tələbatdan  doğan ilkin hal 
kimi formalaşır. Xarici motivasiyalar isə ikinci dərəcəli rol oynayır. Onlar 
ə
traf  mühitin  təsiri  altında  (məsələn,  iş  kollektivində  və  ya  digər  sosial 

---

Elmi işlərin tərtibi 
 
 
  61 
sferada  daha  yaxşı  yer  tutmaq,  daha  yüksək  maaş  almaq)  formalaşır. 
Araşdırmalar  göstərir  ki,  yaradıcı  insanlarda  daxili  motivasiyalar  xarici 
motivasiyaları üstələyir. Bu halda tələbələrdə elmi−tədqiqat işlərindən daha 
çox    zövq,  həzz  almaq,  işdə  intellektual  uğura  can  atmaq,  problemi  həll 
etməyə  səy  göstərmək  hisləri  üstünlük  təşkil  edir.  Onu  da  qeyd  etmək 
lazımdır  ki,  motivasiyaları  daxili  və  xarici  olaraq  sinifləşdirməyin  özü 
şə
rtidir,  çünki  onlar  arasında  sərt  sərhəd  də  yoxdur.  Belə  ki,  motivin 
təyinatına görə daxili motivasiya insanın özündən şəxsən irəli gələn haldır, 
xarici motivasiya isə artıq stimul kimi çıxış edir.