MergedFile

3.6. Ədəbiyyatın seçilməsi 
Elmi  materialların  axtarılması  mənbələrin  nəzərdən  keçirilməsi  ilə 
onların  seçilməsi  arasında  böyük  əqli  əməyi  əhatə  edir.  Tapılan 
ə
dəbiyyatlar  nə  qədər  çox  olarsa,  bir  o  qədər  də,  çalışıb  onların  dəyər-
ləndirilməsi  və  seçilməsinə  vaxtında  başlamaq  lazımdır.  Bir  sözlə  bu  işə 
axtarış  prosesi  ilə  paralel  başlamaq  lazımdır.  Əldə  olunan  ədəbiyyat 
mənbələrinin  sayından  asılı  olmayaraq,  onların  hər  birini  müəyyən 
meyarlar  əsasında  qiymətləndirmək  gərəkdir.  Bu  qiymətləndirmənin 
dəqiqliyi tapılan mənbənin əlçatan olmasından, həmçinin vaxtdan asılıdır.     
Tapılmış  ədəbiyyat  mənbələrinin  dərhal  oxunması  əvəzinə  onlara  ilkin 
qiymətin  verilməsi  məsləhətdir.  Bunun  üçün  ədəbiyyat  qısa  nəzərdən 
keçirilməli, analiz olunmalı və sonrakı tətbiq üçün seçilməlidir. 
İ
lkin  qiymətləndirmə  biblioqrafiyanın  tərtibi  zamanı  aparıla  bilər. 
Kataloqlarda  verilmiş  qısa  informasiyaları  bu  məqsədlə  istifadə  etmək 
mümkündür.  
  Tapılmış ədəbiyyatların bir çoxu elə yerindəcə (əgər bu kitabxanada baş 
verərsə) nəzərdən keçirilə bilər. Ədəbiyyatın sonrakı tətbiqi üçün isə xüsusi 
yoxlama  siyahısından  istifadə  edilir  [29].  Şərti  kitab  misalında  bu  siyahı 
belə görünür: 
 Sərlövhə, 
 Müəllif, 
 Seriyası, 
 Nəşriyyat, 
 Nəşrin sayı, 
 Çap ili, 
 Giriş sözü, 
 Mündəricat, 
 Ədəbiyyatların siyahısı. 
Ə
gər  ədəbiyyat  sistematik  kataloqlardan  tapılıbsa,  onda  kitabın 
məzmununun  açar  sözə  uyğun  gəlməsi  yoxlanılmalıdır.  Kitabın 
içindəkilərin   tədqiqat  mövzusuna  uyğun  gəlib-gəlməməsi  əsasında  elə  bu 
mərhələdə ilkin seçimi etmək mümkündür.  
Kitabın  müəllifi  məlum  olduqda  kataloqlardan  onun  digər  kitablarını 

---

Ə
dəbiyyatların axtarılması 
 
 
 
80 
axtarıb baxmaq yeni dəyərli materialların qazanılmasına aparıb çıxara bilir. 
Eyni  zamanda  müəllifin  elmi  fəaliyyət  sahəsinə  bütövlükdə  nəzər  salmaq 
mümkündür.  Gələcəkdə  həmin  müəlliflə  maraq  dairəsində  görüşmək  də 
tədqiqatçının gələcək elmi fəaliyyətinin genişlənməsinə yardım etmiş olar. 
Çap olunan və rəqəmsal yayılan çoxlu sayda elmi məcmuələr və kitablar 
müyyən mövzular ətrafında seriyalar şəklində işıq üzü görürlər. Adətən bir 
seriya daxilində çap olunan ədəbiyyatlar mövzu baxımından qohum olurlar. 
Yəni, eyni seriyadan olan kitablara da baxmaqla yeni biliklər qazanıla bilər. 
Elmi  nəşriyyatlar  öz  reputasiyalarına  çox  fikir  verirlər.  Burada  çap 
olunan  kitab  proqramları  və  oxucu  kütləsi  onlar  üçün  çox  vacibdir.  Bu 
baxımdan nəşriyyatlarda buraxılan elmi kitabların kataloqu əsasında onların 
praktiki  və  ya  elmi  təmayüllü  olmasını  aşkar  etmək  çətin  deyil.  Bu  yolla 
ə
ldə olunmuş mənbəni qiymətləndirmək mümkündür.  
Kitabın  çap  ilini  biblioqrafik  kataloqla  müqayisə  etməklə  tapılan 
mənbənin aktuallığını, həmçinin yeni nəşrini aşkarlamaq olar.  
Giriş  sözü  tapılmış  ədəbiyyatın  analizi  üçün  çox  önəmli  məlumat 
daşıyıcısı  kimi  mütləq  oxunmalıdır.  Burada  işin  məqsədindən  əlavə,  onun 
maliyyəsi,  səbəbiyyəti  (dissertasiya,  mühazirələr,  məruzələr  və  s.)  və 
nəzərdə tutulan  oxucu kütləsi haqqında məlumatlar da yer alır. 
Kitabın mündəricatı onun içindəki informasiyalar haqqında ilkin ümumi 
məlumatı,  mətnin  strukturu  və  bölmələrin  başlıqlarını  göstərir.  Səhifələrin 
sayından asılı olaraq kitabda bu və ya digər mövzuya ayrılan həcmə əsasən 
işin ümumi elmi istiqamətini qiymətləndirmək olur. Mündəricatın dərindən 
analizi çox vaxt kitabın lazımsız mütaliəsini qənaət etməyə  şərait yaradır. 
İ
stifadə olunmuş ədəbiyyatların siyahısını öyrənməklə artıq əldə olunan 
mənbələri  yoxlamağa,  həmçinin  mövzuyla  bağlı  yeni  mənbələrin 
tapılmasına  şərait  yaranır.  Ədəbiyyatların  siyahısı  müəllifin  apardığı 
tədqiqat  üçün  mütaliə  etdiyi  mənbələri  göstərməklə,  digər  tərəfdən  onun 
işinin  aktuallığını  və  elmi  çəkisini  qiymətləndirməyə  şərait  yaradır. 
Göstərilən  ədəbiyyatlar  tapılmış  elmi  işin  həm  də  yaranma  tarixcəsini 
göstərir.  Məsələn,  əgər  müəllif  yalnız  son  illərdəki  mənbələrə  istinad 
edərsə,  onda  onun  əvvəllər  məlum  olan  fundamental,  hələ  də  aktual  olan 
bilikləri  nəzərə  almaması  ehtimalı  artır.  Siyahıda  göstərilmiş  ədəbiyyatlar 
və onların müəllifini öyrənməklə tədqiqatçı araşdırdığı mövzuya yaxın olan 

---

Ə
dəbiyyatların axtarılması 
 
 
  81 
daha  yeni  mənbələr  əldə  edə  bilər.  Müxtəlif  kitabların  ədəbiyyat 
siyahılarını  sistematik  analiz  etdikdə  tədqiqat  mövzusuna  aid  olan 
ə
dəbiyyatlar  özlüyündə  qruplaşmağa  başlayırlar.  Çünki,  bu  sahə  üzrə 
məşğul olan mütəxəssislər çox vaxt eyni və ya oxşar mənbələrdən istifadə 
edirlər.  
Yuxarıda təqdim olunan, ədəbiyyatı yoxlama ardıcıllığı həmçinin digər 
elmi  nəşrlərə  (referatlara,  jurnal  məqalələrinə,  dissertasiyalara  və  s.)  də 
tətbiq edilə bilər.  
Ə
dəbiyyat  mənbələrinin  axtarışı  kifayət  qədər  nəticə  vermədikdə  bu 
seçilmiş  mövzunun  hələ  geniş  araşdırılmamasına  dəlalət  edir.  Əksinə 
ə
dəbiyyat çoxluq təşkil etdikdə bu mövzunun daha dəqiq baxılmasını tələb 
edir ki, gələcək tədqiqat prosesində təkrarlanmaya yol verilməsin.