Microsoft Word F?LS?F? -d?rs v?saiti -b-5 eco

Personalizm
(latınca şəxsiyyət sözündəndir) müasir fəlsəfədə teistik istiqamət-
dir. Adından göründüyü kimi, burada şəxsiyyət ilkin yaradıcı reallıq və ali mənəvi 
sərvət hesab olunur. Şəxsiyyətin yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi dünya Ali şəxsiy-
yət – Allah yaradıcılıq fəallığının təzahürüdür.
Personalizmin formalaşması XIX əsrin sonunda Rusiya və ABŞ–da başlamış-
dır. Personalist fəlsəfənin əsas prinsipləri N.A.Berdyayev və L.Şestov tərəfindən 
formulə edilmişdir. Sonralar isə həmin ideyalar N.O.Losskinin, S.N.Bulqakovun, 
A.Belının, Vyaç.İvanovun yaradıcılığında öz əksini tapmışdır. Personalizmin Fran-
sada yayılması həmin cərəyanın inkişafında xüsusi mərhələni təşkil edir. Onun ən 
böyük nümayəndəsi Emmanuel Munyedir (1905– 1950). İdealist monizm prinsipi-
nə və Hegelin panlogizminə qarşı olaraq personalizm çoxluq ideyasını irəli sürür. 

---

120
Personalizm tərəfdarları çoxlu mövcudluqlar, şüur, iradə və şəxsiyyətlər haqqında 
danışırlar. Əqlə qarşı intuisiya durur. Dünyanı Ali person– Allah yaratmışdır və 
ona inkişaf etmək qabiliyyəti vermişdir. 
İdrak sahəsində personalizm ənənəvi fəlsəfənin idrak subyektinin– insanın 
konkret təzahürləri ilə tam şəkildə antropoloji ümumiliyi ilə əvəz olunması zərurə-
tindən çıxış etmişdir. Eləcə də subyektin fəal rolu qeyd olunur. Çünki yalnız yega-
nə fərdi təkrarolunmaz insan dərk edir. 
Ontoloji planda şəxsiyyət fundamental kateqoriyaya çevrilir, yalnız onun vasi-
təsilə əsas təzahür mümkündür. Burada iradi fəallıq mövcudluğun fasiləsizliyi ilə 
çulğaşır. Şəxsiyyət öz təcrübəsi ilə yeganə reallığı təşkil edir. Lakin şəxsiyyətin 
mənbəyi özündə deyil, allahdadır. Elm bu vəziyyətdə dünyanın zənginlik və müxtə-
lifliyinə nail olmağa qadir deyildir. Elmdə insan həyatının düzgün yolunu göstərə 
biləcək etibarlı oriyentirlər tapmaq mümkün deyildir. Bu vəzifəni yalnız dini fəlsə-
fə yerinə yetirə bilər. Personalizm təlimində şəxsiyyət haqqında çoxlu maraqlı və 
müsbət momentlər vardır. Xüsusilə fərd və şəxsiyyət anlayışlarının fərqləndirilməsi 
cəhdi maraq doğurur. Bu təlimin səciyyəvi cəhətlərindən biri də iradə azadlığı haq-
qında ideyanın əsaslandırılmasıdır. Hələ ekzistensialistlərin əsərləri yayılmamışdan 
əvvəl cəmiyyət və şəxsiyyətin prinsipial düşmənçiliyi haqqında fikirlər persona-
lizmdə mövcud idi. 
XX əsrin birinci yarısında personalizm yeni prinsiplərlə inkişafa qədəm qoy-
muşdur. Fransız personalizminin banisi E.Munye marksizm və ekzistenisalizmin 
təsirini qeyd etmişdir. 1946– cı ildə çapdan çıxan “Personalizm nədir?” əsərində o 
yazırdı: “Biz maddi zərurətə və kollektivçilik sisteminə münasibətində insan şəx-
siyyətinin birinciliyini təsdiq edən hər cür təlimi və hər cür sivilizasiyanı persona-
list təlim adlandırırıq”. Qarşısına bitkin fəlsəfi təlim yaratmaq məqsədi qoymayan 
E.Munye şəxsi mövcudluq probleminin işlənməsinin məhsuldar üsullarını axtarma-
ğa cəhd etmişdir. Bir sözlə, başqa XX əsr fəlsəfi cərəyanları kimi, şəxsiyyət proble-
mi personalizmin əsas tədqiqat problemi olmuşdur.