Microsoft Word F?LS?F? -d?rs v?saiti -b-5 eco
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Qloballaşma”
termini 80– cı illərin ortalarında meydana gəlmişdir. Həmin terminin yaranması T.Levitin adı ilə bağlıdır. O, 1983– cü ildə «Harvard biznes revyu» jurnalında çap etdirdiyi məqaləsini böyük və çox millətli korporasiyaların istehsal etdiyi ayrı– ayrı məhsulların bazarlarının bir– birilə qovuşması nəticəsində yaranmış fenomenə həsr etmişdi. Terminin yayılması isə amerikan sosioloqu R.Ro- bertsonun adı ilə bağlıdır. O, 1985– ci ildə qloballaşma anlayışının şərhini vermiş, 1992–ci ildə ayrıca bir kitabda öz konsepsiyasının əsaslarını qeyd etmişdir. Yapon alimi K.Omaye 1990–cı ildə çap etdirdiyi «Sərhədsiz dünya» əsərində qloballaşma anlayışının hərtərəfli izahını verməyə çalışmışdır. M.Uters qloballaşmanı sosial proses kimi müəyyənləşdirmişdir. Həmin sosial prosesin gedişində sosial və mədə- ni sistemlərin coğrafi sərhədləri silinir və əhali getdikcə daha çox bu fərqlərin ara- dan götürüldüyünü dərk edir. Eyni zamanda qloballaşma dedikdə planetin bütün öl- kələrinə qərb inkişaf modelinin yayılması başa düşülür ki, bu da faktiki olaraq bir polyuslu (universal və ideal) dünya qaydasının nəzəri cəhətdən əsaslandırılmasına xidmət edir. Qərb modeli nümunəvi model kimi etiraf edilir. Daha dəqiq desək, hər bir di- 128 gər inkişaf modellərindən fərqli olaraq yeganə mütərəqqi və yaradıcı model hesab olunur. Həqiqətən də digər sivilizasiyaların 6–8 min illik tarixindən fərqli olaraq müasir sivilizasiyanın olduqca az zaman kəsiyində böyük tərəqqiyə nail olduğu göz qabağındadır. Ona görə də qloballaşmanın amerikanlaşma ilə eyni olduğu yaxud da onun bəşəriyyət tarixində keyfiyyətcə yeni bir proses olduğunu dəqiqləşdirmək ol- duqca vacibdir. Ümumiyyətlə, qloballaşma proseslərinin qarşılıqlı asılılıq və qarşı- lıqlı şərtlənməyə tabe olduğunu da qeyd etmək lazımdır. Lakin burada da bir sıra suallar meydana çıxır. Qloballaşma prosesi mərkəzi Afrika və cənubi Amerika tay- falarını da əhatə edirmi? Yəni qloballaşma prosesi yayılma baxımından məhdud hüdudlara malikdirmi? Əlbəttə, qloballaşma prosesi ümumbəşəri prosesdir və gec– tez bütün ölkələri və xalqları əhatə edəcəkdir. XX əsrin sonunda qloballaşmanın o qədər də geniş ərazidə yayılmaması haq- qında V.Ştolun fikirləri ilə razılaşmaq lazımdır. O yazırdı ki, faktiki olaraq real dünya iqtisadiyyatı XX əsrin 30–cu illərində olduğu səviyyədən o qədər də irəli getməmişdir. Bəşəriyyətin mühüm hissəsi (50 faizdən çoxu), mütəxəssislərin he- sablanmasına görə qloballaşmadan kənarda qalmışdır. Qlobalizm nədir? sualına tədqiqatçılar belə cavab verir: Qlobalizm dünya ba- zarının siyasi fəaliyyəti sıxışdırması və yaxud dəyişdirməsi deməkdir. Bu dünya bazarının ağalığı ideologiyasıdır. O monokauzal olaraq fəaliyyət göstərir, sırf iqti- sadi prinsipə sadiq qalır, çoxölçülü qloballaşmanı bir ölçüyə– təsərrüfat ölçüsünə müncər edir. Eyni zamanda qloballaşmanın digər aspektlərinin ekoloji, mədəni, si- yasi, ictimai– sivilizasiyalı və s.– ni müzakirə edir və çox vaxt onları dünya bazarı- nın başçılıq etdiyi ölçüyə tabe edir. Bu zaman qloballaşmanın mərkəzi rolunu, o cümlədən, təsərrüfat fəaliyyətinin aktlarının qavrayışı və seçimi prinsipini inkar et- mək və ya azaltmaq lazım deyildir. Qlobalizmin ideoloji nüvəsi siyasətlə iqtisadiy- yatın arasındakı fərqlərin aradan götürülməsidir. Siyasətin başlıca vəzifəsi hüquqi, sosial və ekoloji hüdud şəraitini müəyyənləşdirmək sayəsində ümumiyyətlə təsər- rüfat həyatının mümkün və qanuni olmasını həll etməkdir. Qlobalizm mürəkkəb qurum olan dövləti, mədəniyyəti xarici siyasəti– sadə müəssisə kimə idarə etməyə imkan verir. Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|