Microsoft Word Hazir secilmis eserleri mir celal doc

1942 
 
 
LEYLA 
 
Gözləyən qızlarımız, gəlinlərimiz,  
      bacılarımız, analarımıza hədiyyə 
 
 
 
Bir müddət onun ayağı tramvaydan kəsilmədi. Şəhərə yaxın düşərgələrin 
birində  əsgəri hissədə vuruşmaq öyrənən sevgili əri Mir Əlinin görüşünə 
gedər, əlinə düşəndə hədiyyə aparardı. Axırıncı dəfə vidalaşandan, Mir Əli 
cəbhəyə yola düşəndən sonra da gəlini yollarda görmək olardı. 
Sevgilisindən xəbər almayanda səbri tükənər, darıxardı; heç bir şeydən 
təsəlli tapmayanda baş alıb çölə, Mir Əlini yola saldığı  

---

80 
 
yerlərə gedər, sanki hər addımda bir xatirə axtarardı. Orada, əsgərlərin 
keçmiş düşərgəsində indi küləklər  əsirdi. Məşq üçün qazılan səngərdən, 
basdırılan nişan ağaclarından, dar cığırlardan, sökülmüş çadır yerlərindən, 
sökük ağaclardan, konserv qutularından başqa heç nə qalmamışdı. 
İntizarlı  gəlin kənarda dayanıb, ziyarətinə  gəldiyi yerin hər tərəfinə 
diqqətlə tamaşa edərdi. Mir Əli ilə görüşdüyü səmtdə durar, uzanıb gedən 
nəhayətsiz qoşa dəmirlərə baxar, baxar, ahəstə səslənərdi: 
- Mir Əli! Mir Əli, sənin dalınca gəlmişəm!.. 
Heç nədən və heç kəsdən cavab gəlməzdi. Gəlinin çağırışı dərin və sirli 
sükut içində  əriyərdi. Tənha yerlərin sükutu müdhiş olur. Ağaclar yenə 
küləyin səmtinə əyilir, quşlar günəşin, havanın feyzindən faydalanmağa can 
atır, dəniz həmişəki ahəngi ilə çağlayıb durur, torpaq, oxunmuş, lakin hələ 
layiqincə anlaşılmamış kitablar kimi görünürdü... 
İndi, soyuq payız axşamında Leyla yenə  səfərə, həmin yerlərin 
ziyarətinə hazırlaşır. Yüz dəfələrlə axtarıb tapmadığı, arayıb görmədiyi Mir 
Əlinin getmiş olduğuna hələ də inanmaq istəmir. Onsuz heç nə boğazından 
keçmir, zehnən bir dəqiqə  də ondan ayrılmır, ayrıla bilmir. Həmişə dolu 
aparıb dolu qaytardığı hədiyyə dəsmalını yenə xüsusi sahmanda hazırlayır, 
yenə bacısı Zibaya belə deməkdən həzz alır. 
- Mir Əlinin yanına gedirəm, ev-eşikdən muğayat ol! 
Bu zahiri sevinclərin arxasında bir səhra kimi dayanan ümidsizlik onun 
yaralı  qəlbini gəmirir, sanki ona gülürlər, öz-özünü aldadan bu arvadın 
ağlına şübhə edirlər. Sanki bir səs, bütün gücü ilə onun qulaqlarına qışqırır 
ki: "Haraya gedirsən?" Quru çöldə Mir Əli nə gəzir, yorulmadınmı?" 
Leyla daxili çırpıntılar içində özünü unudub dayanmışkən, poçtalyon 
qapıdan bir zərf atıb ötdü. 
Leyla quş kimi qapıya atıldı. Zərfi açıb, bərkdən oxudu: 
"Hörmətli bacım, Ziba! Salamlar olsun. Tanımadığınız bir əsgərin sizə 
kağız yazmağından təəccüblənməyin. Mən Mir Əlinin cəbhə yoldaşıyam. 
Onun söhbətindən sizi tanımışam. Bu saat Tbilisidə 8 nömrəli xəstəxanada 
yatıram. Sizə deməli vacib sözüm var. Mümkün etsəniz, buraya zəhmət 
çəkmənizi xahiş edirəm. Ayaqdan salamat olsaydım bu zəhməti verməzdim. 
Bacınıza və qohumlarınıza Mir Əlinin və  mənim dilimdən salam! Mürsəl 
Babayev". 
  

---

81 
 
Düzdür, Leyla əvvəlcə məktubu səslə başladı, ancaq ilk sətirdəcə səsini 
və sürətini dayandırıb, düşüncəyə daldı. "Mürsəl kimdir? Ziba hara, o hara? 
Mir Əlinin yoldaşı bəs Mir Əlidən niyə yaramasın?.." 
Leyla Zibanın məktəbdən qayıtmasını gözləyə bilmədi. Qonşusu 
Səriyyənin qızını çağırıb dalınca göndərdi: 
- Zibaya deyinən bu saat evdə olsun! Deyinən vacib iş var, bacın səni 
gözləyir. 
Qız o yana getdi. Leyla məktubu başdan-ayağa ayaqdan-başa təkrar-
təkrar oxudu. Hər sözün düzünə mənasını, məcazi mənasını axtardı. Zənnini 
bir yerə qərarlaşdıra bilmədi: 
"Bəlkə məndən gizlədir, qızın əlaqəsi varmış! Yox, gizli əlaqə saxlayana 
belə  aşkar yazmazlar. Bəlkə bu adamın qıza meyli qonub, gözü düşüb, 
görüşə çağırır. Yox, yaralının
 
belə  şeylərlə  uğraşmasına macalı hanı. Elə 
vicdansız  əsgər olarmı ki, bacı dediyi qıza  əyri gözlə baxsın. Bəlkə bu 
tamam ayrı Zibadır, kağızı  səhv gətiriblər?.. Yox! Adres - filan yerli 
yerindədir. Üstəlik Mir Əlinin də dostu... 
Yaxşı, tutaq ki, bu yazılanların hamısı doğrudur, bu adam bizi Mir Əli 
vasitəsilə cəbhədən tanıyır. Bəs elə isə nə üçün Zibaya müraciət etsin? Nə 
üçün dost saydığı Mir Əlinin arvadına bir kəlmə xoş xəbər deməsin?! Buna 
nə ad qoymaq olar?" 
Yarım saat çəkmədi ki, Ziba kitablar qoltuğunda, təngnəfəs, pörtmüş, 
qızarmış özünü evə saldı. 
- Nə var, ay bacı, xeyir ola? Yeznəmdən xəbərin var? 
Leyla onun sözünü kəsdi: 
- Ay qız, sənin Mürsəl adlı tanışın varmı? 
- Mürsəl? 
- Mürsəl Babayev! 
-Yox! 
- Yaxşı fikirləş! 
Ziba bacısının simasındakı ciddiyyəti görüb, fikrə getdi: 
- Mürsəl, Mürsəl, biri var, bizim yeddinci sinifdə. Elə belə  məktəbdən 
tanıyıram. 
- 7-ci sinif yox ey, əsgər! 
- Mən Mürsəl adlı əsgər tanımıram. 
- Babayev! Yaxşı fikirləş, tanımasan sənə kağız yazmaz. Bəlkə bir vaxt 
olub, sonra yadından çıxıb? 
  

---

82 
 
Leyla bunu deyib, zərfi Zibaya verdi. Ziba bacısının son sözündən daha 
da təsirlənib qızardı. Kağızı oxuyub dodağını büzdü: 
- Bu adı birinci dəfədir eşidirəm. Mürsəl kimdir, zad kimdir? Bu necə 
işdir? 
Leyla kağızı onun əlindən aldı. Sanki xəlvət bir söz demək üçün içəri 
otağa keçdi və Zibanı da çağırdı: 
- Bura gəl, söz deyirəm. 
Ziba bu işdən bir şey başa düşə bilmədiyindən və bacısının şübhəsindən 
o qədər qüssələnmiş, tutulmuşdu ki, çırtıq vursan qanı  çıxardı. Leyla isə 
məktubun əsil mənasını anlamışdı. Ona görə də sanki əli hər şeydən üzülüb, 
əlacsız qalmışdı. 
İçəri otaqda ayaq üstə dura bilməyib, diz çökdü: 
- Bacım, - dedi, - bu kağız yaxşı kağıza oxşamır. Bilmirəm fələk 
başımda nə oyunlar oynayır. Evi, uşağı sənə tapşırıb gedirəm. 
Leyla Zibanın səsindən və ahəngindən anladı ki, bacısı Mir Əlidən 
nigarandır. Salamat adam haqqında belə danışmazlar. İllah da ki, dost ola!.. 
Leyla yarımca saatın içində, yasa batmış kimi, qapqara qaralmışdı. O, 
aldığı məktuba belə məna verirdi: 
"Kağız yazan Mir Əlinin yoldaşıdır. Yəqin, yaman bir xəbərlə  gəlib, 
məndən gizlədir. Zibanı çağırıb, ona demək istəyir..." 
Leyla bu zənnini həqiqətə yaxın sayırdısa da ürəkdən inanmaq istəmirdi. 
Düşüncələrinin belə  dəhşətli bir ehtimalla nəticələndiyini görüb bütün 
vücudu ilə alışıb-yanırdı. Çalışırdı düşünsün ki, bu düzəltmə  məktubdur. 
Çalışırdı inansın ki, bəzəmə xəbərdir. Yaxud da bu Ziba ayrı Zibadır. Mir 
Əli ayrı Mir Əlidir... 
İntizar və nigarançılıq isə amansız bir qızdırma kimi gəlini taqətdən 
salırdı. Ürəyi qəfəsdəki quş kimi çırpınırdı. 
- Bacım, - dedi, gedirəm. Gedim, görüm, bəlkə  bədbəxtin başında, 
dilim-ağzım qurusun, bir iş var... 
Bacılar qüssələrini bölüşdürəndə, balaca, iki yaşlı Tofiq də yuxudan 
durmuş, dinməz-söyləməz səs gələn otağa keçmişdi. Pişik balası kimi qapı 
ağzında dayanmış, anasının pərişan, müztərib vəziyyətinə baxır, ahəngini 
dəyişmiş, qəhərli səsinə qulaq asırdı. 
- ...Bəlkə bədbəxtin başında bir iş var!.. 
Bu söz ağzından çıxar-çıxmaz Leylanın gözü Tofiqin gözlərinə sataşdı. 
Özünü güclə saxladı, uşağın başını sığalladı. 
  

---

83 
 
* * * 
 
Leyla xəstəxana xidmətçisinə deyəndə ki: 
- Mürsəl Babayev! 
Xidmətçi soruşdu: 
- Qılçası kəsilənimi deyirsən? 
Leyla duruxdu: 
- Babayev Mürsəli zəhmət çək, çağır! 
Xidmətçi öz qəbahətini anlamış kimi, heç bir söz demədən içəri getdi. 
Beş deqiqə  çəkmədi ki, qoltuq ağacı ilə yeriyən uzun, qalınsaç bir oğlan 
palatadan çıxıb, qapıya göz gəzdirdi. Bir baş Leyla tərəfə yeridi: 
- Bağışlayın, Babayevi axtaran sizsiniz? 
- Bağışlayın, Mürsəl sizsiniz? 
- Mənəm!!! Siz yəqin ki, Ziba xanımsınız! 
- Bəli! 
- Xoş  gəlmişsiniz! - Bunu deyib Mürsəl gorüşmək üçün əlini Leylaya 
tərəf uzatdı. Leyla da ona əl verdi. 
Mürsəl Leylanı palatadan bağçaya baxan pəncərələrinə  tərəf apardı. 
Skamyalardan birini göstərdi. 
- Buyurun, əyləşin, - dedi. 
Leyla oturan kimi əlindəki sovqat bağlamasını yaralının qabağına 
qoydu: 
- Bağışlayın, - dedi, - xəstə yanına gəlməyə adam xəcalət çəkir. 
Bir-iki dənə fətir gətirmişəm. Layiq olmasa da... 
Mürsəl başını aşağı salmış halda: 
- Var olun, - dedi, - burada bizə  hər  şey verirlər. Ehtiyacımız yoxdur, 
zəhmət çəkməyin! 
Deyəsən Mürsəl gəlinin uzaq yol gəldiyindən və sifətindəki iztirabdan 
həyəcan çəkdiyini duymuşdu. Dərhal mətləbə keçdi: 
- Ziba xanım, - dedi, - yəqin ki, məktubu almısınız. Mən onu qəsdən sizə 
yazdım. - Mürsəl başını  aşağı saldı.  İri və uzunbarmaqlı  əllərini bir-birinə 
çataqladı, sanki əsəblərini  ələ almaq üçün daha nəsə düşündü. Bir qədər 
sükutdan sonra ifadəsinə başqa ahəng verdi: -Dünyada heç dostun, yaxşı 
dostun olmasın! Bu bir dərd deyil! Dərd odur ki, beləsi ola! Ünsiyyət 
bağlayasan, sonra da... Ziba xanım görürsünüz, sağ  qıçımı itirmişəm. Bir 
dəfə kəsiblər, bəlkə yenə kəsdilər. 
  

---

84 
 
Buna mən dözərəm, iş igid başına gələr. Amma Mir Əli, yox! O gündən 
elə bilirəm bir tərəfimi çapıblar. Ziba xanım, Mir Əli ayrı oğlan idi. Onun 
üçün biz nə qədər qəm çəksək, azdır. Sizdən xahişim budur ki, Leyla xanım 
bilməsin. Mən onların məhəbbətinə  bələdəm, qızı da, uşağı da bədbəxt 
edərsiniz, bu sirri heç olmasa dava bitənə  qədər saxlayın! Deyin ki, bir 
xəbər yoxdur, qabaq xətdədir!.. 
Mürsəl bir tərəfdən Zibaya nəsihət, tapşırıq verir, o biri tərəfdən 
cəbhədəki mənzərəni xatırına gətirirdi. 
Hissələrimiz düşmən mövqelərinə lap yaxınlaşmışdı. Hücumda onu 
dəstənin qabağında, "irəli" deyə  qışqıranda gördüm, başından dəyən güllə 
zireh papağını  kənara atdı, yazıq üzü üstə düşdü. Mən pulemyotu idarə 
edirdim, qoyub gedə bilmədim. Onlardan sonra biz yeridik. İki saat sonra 
mən necə yaralanmışdımsa heç nədən xəbərim olmayıb, gözümü açıb 
özümü sarğı məntəqəsində gördüm. 
Mir  Əli qəhrəman idi, qəhrəman kimi də  vətən borcunu verdi. Bizim 
vəzifəmiz isə onun intiqamını almaq, heç bir zaman onu unutmamaqdır! 
Mürsəl sözünü tamamlamadan cibindən balaca dəsmala bükülü bir şey 
çıxartdı: 
- Buyurun, - dedi, - Ziba xanım, mərhumun saatıdır, sanitarlar mənə 
verib, qəbz aldılar. Sən bunu əlbət ki, Leyladan gizlətməlisən! Sizə zəhmət 
verməkdən qəsdim bu idi. 
Mürsəl belə bir xəbərdən sonra Zibanın simasına nəzər saldı, birdən 
oturduğu yerdən dik atıldı, qız çoxdan özündən gedib, huşsuz düşmüşdü. 
Mürsəl bacıları  səslədi, həkim istədi. Leylanı götürüb palataya apardılar. 
Mürsəl isə dediyinə peşman oldu. 
 
2 
 
Mürsəl Mir Əlini od içində  tərk etmişdi. Daha doğrusu tərk etməyə 
məcbur olmuşdu. Ayılandan sonra sarğı  məntəqəsinə hay salıb 
soraqlaşmışdı. Belə bir yaralı tapılmadığından yoldaşının ölümünü yəqin 
etmişdi. Ancaq Mir Əlinin vəziyyəti Mürsəl düşündüyü kimi yox, bir az 
başqa cür idi. Həmin gün Mir Əli başından ağır yaralanandan sonra top 
gülləsinin açdığı çalanın kənarında vücudunun yarısı torpaqda örtülü halda, 
huşsuz düşüb qalmışdı. Sərin yay gecəsinin nəsimi onun əsəblərinə 
toxunanda oyanmış, özünü meyitlər arasında görmüşdü. 
  

---

85 
 
"Çıxmayan cana ümid yoxdur" demişlər.  İnsan, vücudundakı  zəngin 
həyat imkanlarını ancaq ağır xəstəlik məqamında duyur. Mir Əli gözlərini 
açıb aydın fəzaya baxanda, güman etdi ki, axır nəfəsidir, hər şey bitmişdir. 
Bu baxış yalnız sönmək üzrə olan həyat qığılcımının son parıltısıdır. Bunun 
ardınca zülmət gələcək, ağırlaşan göz qapaqları  əbədi bir qaranlıq 
gətirəcəkdir... "Of! Həyat!" 
Mir  Əli vücuduna hərəkət vermiş, tükənməkdə olan taqətini diz 
qapaqlarına toplayaraq, şərqə-səngərə  tərəf yollanmışdı. Hər işıldayanı su 
bilib yönəlmiş, ağaclar altında sərin torpaq arayıb, sinəsini sürtmüşdü... 
Bir gün sonra sanitar əsgərlər Mir Əlini yarımcan meşədən tapıb 
aparmışdılar. Ay yarım məntəqədən-məntəqəyə, xəstəxanadan-xəstxanaya 
keçirilərək, getdikcə arxanın dərinliklərinə aparıldı. Son bölgü 
məntəqəsində yarası uzun sürənlərin Novosibirsk şəhərinə göndəriləcəyini 
bir  şəfqət bacısından öyrəndi, həkimlərdən və  xəstəxana müdirindən xahiş 
edib, özünü vətəninə - Bakı xəstəxanalarına yollanan qatara saldı. 
Eyni gündə, eyni saatda şimaldan cənuba gələn qatar Mir Əlini gətirdi: 
cənubdan şimala gedən qatar isə Leylanı və Mürsəli gətirdi. 
Can bir qəlblə olan bu üç adamın, bu üç əzizin bir-birindən xəbəri yox 
idi. Müharibə, qəfildən qopan bir ruzigar kimi, onları ayırıb o qədər uzağa 
atmışdı ki, heç biri o birisinin halını təsəvvür edə bilmir, sağlığına xatircəm 
ola bilmirdi. 
Uzun ayrılıqdan və  təhlükələrdən sonra doğma yurduna, öz ailəsinin 
yanına, Leylanın, Tofiqin yanına qayıdan Mir Əlinin halını mən yazmasam 
da oxucu bilir. 
Tbilisi  şəhərində Mürsəli görəndən sonra Leylanın necə  pərişan hala 
düşdüyü, nə iztirab içində qayıtdığı da oxucuya məlumdur. 
Mürsəl isə Leylanı belə  vəziyyətdə  tək buraxa bilməmişdi.  Şikəst olsa 
da, iki günlüyə icazə alıb, özü gətirmişdi. 
Mürsəl tanış olduğu, müşayiət etdiyi qızı  hələ  də Ziba bilir, Ziba 
çağırırdı. Ona görə də təsəlli verir, evdə, Leylanın yanında ah-zardan tamam 
əl çəkməsini xahiş edirdi. Deyirdi, ancaq bunun mümkün olacağına özü də 
inanmırdı. Yəqin etmişdi ki, fəlakətli xəbərdən bulud kimi tutulan bu 
matəmli qız Mir Əlinin evinə sakitliklə girməyəcək, bəlkə  də bütün 
qüssələrini ifadə edən yanıqlı bir fəryadla yeddi qapı-qonşu başına 
yığacaqdır. 
  

---

86 
 
Bu vəziyyəti gözü önünə  gətirən Mürsəl heç evə, Leylanın yanına 
getmək istəmirdi. 
- Ziba bacı, - deyirdi, - mənim sizə getməyim yaxşı düşməz. Ürəyim 
pisdir. Mərhumun uşağını görsəm, özümü saxlaya bilməyəcəyəm. 
Gəlin, siz rüsxət verin, mən vağzaldan qayıdım, onsuz da... 
Bu xahiş Leylanın qəlbinə dəydi: 
- Mir Əlinin sizin kimi əziz dostu qapımızı açmaq istəmirsə, bundan 
sonra yoluxub-yoxlayanımız kim olacaq?! 
Mürsəlin deməyə sözü qalmadı. 
Onlar vaqondan düşüb, evə yollananda səhər yenicə açılırdı.  Şəhər 
təzəcə yuxudan qalxır, günəş yenicə  Xəzərdə çimib çıxır, fəzalar seyrinə 
hazırlaşırdı. 
Vağzalın kənar tərəfində dayanan səhiyyə maşınları vaqonlardan düşən 
xəstələri qəbul edirdi. Mürsəl bu maşınlarda o qədər uzanaqlı qalmışdı ki, 
onları görəndə gözü ağrıyırdı. O bilsəydi ki, əziz dostu və  həlak olmuş 
saydığı Mir Əli də bu xəstələrin içindədir, sevincindən qışqırıb, nə bilim, nə 
deyərdi. 
Səhiyyə maşınının yollanmasını gözləyən və  şəhərə  gələnlər içində, 
demək olar ki, ən sevincəyi olan Mir Əli vaqonlardan düşüb tramvaylara 
tələsən camaata baxırdı. Səki dolusu izdihamla yeriyənlər içində  bəlkə  də 
onun tanışları, qohumları, ürəyinin bəndi - Leylası var idi. Mir Əli də bunu 
görmədi, seçmədi. Ancaq Mir Əlinin qəlbi döyünürdü. Xəstəxanaya 
tələsirdi. O, briqadirə yanaşıb, icazə istəmişdi. "Evimizə dəyməsəm, ailəmi 
görməsəm, mən nə xəstəxanada yata bilərəm, nə də müalicə olunaram. İkicə 
saat mənə vaxt!". 
Briqadir də: 
- "Get, - demişdi, - ancaq vaxtında qayıt!" 
Maşın xəstəxana qabağında dayananda birinci çıxan başısarıqlı Mir Əli 
oldu. Qolunda şinel, başı, yaxasıaçıq, elə sevincək və sürətlə evlərinə 
yüyürürdü ki, deyirdin kişinin yağı daşır. Ev qapısına çatanda baş Mir 
Əlinin, baş Leylanın! Bunun əlində şinel, onun əlində çamadan... 
- Leyla! 
- Mir Əli! 
- Səsinə qurban! 
Mir Əlinin səsi Leylanın çöhrəsini örtən qəm və matəm pərdəsini yırtdı. 
 
 

---

87 
 
Sevgililər qucaqlaşdılar. İçəridən, Zibanın, sonra da Tofiqin səsi eşidildi. 
Uşağı tələsik oyatmışdılar. O, yalınqat köynəkdə balaca yumruğu ilə yuxulu 
gözünü ovaraq qapıya qaçır və qışqırırdı: 
- Atam gəldi! 
Tofiq, o şirindil uşaq o gün qələbə bayrağı kimi əllərdən düşmədi, 
başlarda gəzdi. 
 
1943