ƏR VƏ ARVAD
Qarovul batalyonunda üç aydan artıq idi ki, təlim keçirdik. Bir gün
komandir məni çağırdı:
- Sənə, - dedi, - tapşırıq var. Şəhərə adam aparacaqsan!
Apardıqlarımın əsir olduğunu biləndə sevindim. Nədənsə mən, bunları,
Hitler ağlına uyub gələn bu sarı qulları görmək istəyirdim. Alman dilini
bilməsəm də, onlarla maraqlanırdım. Güman edirdim ki, onları anlamaq
üçün dindirmək o qədər də lazım deyil. Sifətlərindən çox şey oxumaq olar.
Birinci səfərdən sonra daha bir də mən öz batalyonumuza qayıtmadım.
Sənətim cəbhədən arxaya, düşərgəyə əsir daşımaq oldu. Almanların
sifətində axtardığımı da oxudum. Onlar göygöz, uzun və iri çənəli,
müstəqim və yekə burunlu, qaşqabaqlı, yerəbaxan adamlardır. Gözlərindən
əlamət yağır, deyirsən bu, əlində bıçaq, kəsməyə getdiyi ətliyi əlindən
qaçırmış və bir də tutacağından ümidini kəsmiş bir qəssabdır.
Vaxtı ilə maraqlandığım əsirlər, indi mənə eyni ölçü və qəlibdən çıxmış,
fris adlanan kibrit qutuları kimi bir-birinə oxşar, adi, quru görünürlər. Mən
onların yalnız sayını yadımda saxlayıram.
Ancaq birini və onunla əlaqədar bir mənzərəni unutmamışam,
unutmayacağam.
Mən bütün müharibə boyu heç vaxt bu qədər işləməmişdim. Biz hər
vasitədən, hər dəqiqədən istifadə edib əsirləri lazımi yerlərə gətirdik. Əsir
de ki, qurtarmırdı. Göydən yağan qarın sayı vardı, ön cəbhədən bizə tərəf
ötürülən əsirlərin sayı yox idi. İndi mən düşmən ölüsünü əsirdən faydalı
sayırdım. "Heç olmasa, - deyirdim, - bu lənətə gəlmiş oğlu bizə başağrısı
vermir".
88
Şiddətli yanvar şaxtası kəsib tökürdü. Elə bürünmüşdük ki, ancaq
gözlərimiz işıldayırdı. Tonyarımlıq maşında 11 nəfər əsir gətirirdik. Yol
qarovulu, deyəsən təkər səsindən bizi tanımışdı. Maşını dayandırdı. Yeni və
topal bir alman soldatını maşına çıxartdı, getməyimizə icazə verdi. Topal
özünü maşının küncünə yıxdı. Mən dil bilməsəm də, dərhal soruşardım ki:
"Ay həpənd, bir qıçla Berlindən bura gəlmisən, bəlkə sənin iki qıçın olaydı,
onda neylərdin?" Adətən əsir düşənlər yemək istəyir, soyuqdan şikayətlənir,
yalvarırlar. Topalda bunu görmədim. O, yalın olsa da, aylardan bəri
qırxılmamış üzündə və sıx saqqalında buz bağlansa da, əzab çəkdiyini hiss
etdirmirdi. Güman edirdim ki, bu, möhkəmlikdən, ya məğrurluqdandır.
Sonra bildim ki, bunların heç biri deyil, topalın işlərində ayrı sirr var.
Topal kürəklərini maşının divarına söykəmiş, bir qıçı ilə çömbəltmə
oturmuş, ayıq və iri gözlərini mənim üzümə dikmişdi. Belə baxışları biz tez
seçirik və gözdən qoymuruq. Ürəyimə gəldi ki: "Bəlkə bu hərif məni
xamlamaq, qaranlıqda cumub, əlimdən silahı qapmaq istəyir. Bəlkə o özünü
maşından yerə atmaq niyyətindədir".
Bunlar inanmalı zənlər deyil. Tək tutulmuş topal bir soldat nəyə ümid
edib silaha tamah sala bilər? Özünü maşından atması isə ölümü satın
almaqdır. Əksinə, bəlkə də onun belə ayıq-sayıq dayanması sevincdəndir.
Komandirinin əlindən qurtarıb, qurbağa ilan əlindən qurtaran kimi, görəsən
haçan qollarını qaldırıb, özünü bizim səngərə atıb.
Olmadı, uzun və şaxtalı yolda topal məni rahat buraxmadı. Hətta ona
müraciət edib acdığını, papirosdan korluq çəkib-çəkmədiyini soruşdum.
Başı ilə rədd etdi.
Maşınımız artıq gurultu və atışına səslərindən uzaqda, demək olar ki,
dərin arxada idi. Gecənin və qışın lap oğlan vaxtı idi. Qarı xışıldadaraq,
ötən maşını və arabir öskürək səslərini nəzərə almasaq, kainat donmuş buz
parçasına bənzəyirdi. Qəhrəmanlarımıza arxalanaraq, səssiz yatan sovet
kəndləri sanki yenicə azad olduqları faşizm zülmünün acılarını unutmaq
üçün dincəlirdilər. Bu ağaclıq həyətlər içində, kirəmitli evlərdə yaşayanları
xəyalıma gətirib, ürəyimdə deyirdim: "Dincəlin, dincəlin, analar, atalar,
balalar! Üstümüzə gələn yağıları tutmuşuq, budur, mənim qarşımda yazıq-
yazıq dayanıblar. Sovet qanunu icazə versəydi, bu gecə, elə lap bu saat mən
hamımızın acığını, keçirdiyiniz təhlükəli günlərin, yuxusuz gecələrin, yanan
xanimanların, qarətlərin heyifini, öldürülən ata və oğulların hamısının
89
qanını alardım..." Onlar - cəbhəyə xidmət üçün bütün günü zəhmət çəkib tər
tökən sovet kəndliləri mənim bu xitabımı eşitməsələr də, arxayındırlar.
Onlar öz talelərini Kommunist partiyasına, Stalinə, Qızıl Orduya
tapşırandan bəri fədakar çalışmağa, arxayın və qayğısız dincəlməyə adət
etmişdilər. Ehtimal ki, onlar bu saat mənim əsir aparan maşınımın səsini
eşidir, ürəklərinə ancaq bu gelir: "Əsgərlərimizdir, nə lazımsa edirlər".
Topal rahatlanmırdı. Ayağını qabağına qoyub, qurdalanırdı. Ondan
sorğu-sual edir, ona yalvarır, ya canını aradan çıxardığı üçün təşəkkürmü
edirdi? Bəlkə don vurmağından qorxurdu, şaxta kəsik yerə daha bərk təsir
edir. Bu adam kəsik qıçının yerini tutmalı, sızıldamalı idi. Soyuqdan
qorunanlar şinellə ayaqlarını örtür, saman içinə soxulurdular. Topal isə
ayağını qabağına qoyub nə isə qurdalanırdı. Mən əyilib işarə ilə ondan
soruşdum: "Nə olub ayağına? Bəlkə döyənəyin-zadın var? Tısbağa başını
qınına çəkən kimi topal dərhal qıçını altına çəkib gizlətdi. Elə mahir oturdu
ki, kənardan baxan deyər: "Yazığın iki qıçı da kəsilib". Bəlkə qorxudan
elədi? Mən onunla artıq məşğul olduğumu qəbahət bilib, özümü danladım:
"Şikəst adamdır, - dedim, - nə işin var!" -Üzümü o biri yana çevirdim, topalı
öz öhdəsinə buraxan kimi dayandım. Yarım saat çəkmədi ki, yenə topalın
qurcuxduğunu sezdim. Silaha söykənib altdan fikir verirdim. Bu dəfə
topalın qıçı qabağa çıxmamışdı. Sağ əli dala getmişdi, nə isə qurdalanır,
saman xışıltısı içində hərdən ayaqqabısının altından üzülən mıxların səsi
təkrar olunduqca, hərif ara verib, mənə və ətrafındakılarına baxmırdı. Artıq
topalın nə ilə məşğul olduğu mənə məlum idi. İşarə ilə qarovul yoldaşımı
çağırdım. Hərə bir yandan tutub, topalın qollarını sarıdıq, sonra çəkməni
çıxardıb yoxladıq. Padoş altından bir büküm kağız çıxarıb, fənər işığında
baxdıq. Alman hərfləri ilə yazılmışdı. Yoldaşım almanca bilsə də, heç bir
şey demədi. Yəni axıra qədər oxumağa macal da olmadı. Kağız içindən bir
cüt mirvari qaşlı qızıl sırğa çıxdı. Yoldaşım kağızı büküb, hamısını mənə
tapşırdı: "Bunu, - dedi, - uzağa aparmaq lazım deyil, səhra xəstəxanasına
təhvil verərsən..."
Deyəsən, topal müalicə olunası idi. Ürəyimdə dedim: "Bu əsir bizə ucuz
başa gəlməyəcək, qorx ki, həkimlərdən qıç iddia eləyə!" Səhər açılhaaçılda
G. şəhərindən on iki kilometr aralı, səhra xəstəxanasına getmək üçün biz
topalla düşməli olduq. Topalı qabağıma qatıb, aparıram. Əlbəttə ki, padoşun
arasından yalnız kağızlar çıxsaydı,
90
bu adamın böyük xəfiyyə, ya kəşfiyyat işləri ilə məşğul olduğunu zənn
edərdim. Sırğaları görən kimi hərifin "fəziləti" məlum oldu. Gündə
tutduğumuz qarətkərin biri də budur. Sırğaları da ya qızına, ya arvadına,
kim bilsin, bəlkə də, bir qıçı ilə təşrif aparacağı Berlin fahişəxanalarında ilk
rast gəldiyi mütrübə verəcək idi. Bu gümandan, ya hansı bir duyğudansa
darıxırdım. Sənətim mənə qəribə gəldi. Tez qayıtmaq arzusu ilə yeyinlədim,
topalı da tərpətdim. O, qoltuq ağacı ilə iri addımlar atır, nə buzdan, nə
qardan qorxurdu. Sanki mənim süngümdən qurtulmaq üçün bacardıqca
yeyin, bacardıqca aralı gedirdi:
- Urus!
Mən bu səsi eşidəndə döyükdüm. Çağıran kimdir, haradan, kimi çağırır!
Cığır kimi dar yolda heç kəs yox idi.
- Urus, səndən xahiş edirəm!
Daha da təəccübləndim. Topal rusca bilirmiş!
Mən ona geri dönməyə və dayanmağa icazə vermədim. Topal yerişinin
sürətini və ahəngini dayandırmadan xahişini mənə söyləyirdi. Üç addım
aralı arxada getsəm də, topalın sözlərini yaxşı eşidirdim. Bu anda kənardan
baxan deyərdi: "Topal arxadakına yox, yanınca gedən görünməz bir adama
xitab edir".
- Rus, səndən xahiş edirəm ki, məni özün öldür!
- Faşist, buna mən boyun oluram, ştabda işinə baxarlar. O dünyalıq
olsan, xahişinə əməl olunar!
- Sırğalar sənin halalın, gəl sən məni öldür.
Əvvəl gülməyim gəldi, sonra da hirsim tutdu:
- Belə danışsan, - dedim, - avtomatla cavab alacaqsan! Meyitini cığırda
qoyacağam!
Mən çaxmağı tərpədəndə topal diksindi, geri baxıb yalvardı:
- Əl saxla, qələt elədim!
Mən topalı daha da yeyin getməyə, susmağa məcbur etdim.
Xəstəxanaya çatanacan o, nə bir kəlmə danışdı, nə öskürdü, nə də
asqırdı.
Əsiri həyətdə, darvaza ağzında saxlamışdım. Təhvil gözləyirdim. Başı
sarıqlı bir qadının "Vaqner" deyə qışqırıb, həyətə atıldığını gördüm. Topal
bu səsdən diksindi. Almanca nə isə tələsik bəzi sözlər dedi və qadını
özündən kənar etməyə çalışdı. Nəzarətçi qadını tutub, içəri apardı. Mən də
topalı kənara çağırıb saxladım. Beş dəqiqə çəkmədi ki, xəstəxana rəisi çıxdı.
Mən əsiri də, onun ayaqqabısının
91
altından çıxan şeyləri də təhvil verdim. Bildiklərimi danışdım, qayıtmağa
icazə istədim. Rəis mane oldu:
- Dayanın, - dedi, - bu matahınız bizə lazım olmayacaq. Sabaha qədər
gözləyin, bəlkə aparmalı oldunuz.
* * *
Mənə bir gecə istirahət verilmişdi.
Dünyada çox ləzzətli şeylər var ki, adam onların qədrini ancaq əldən
çıxanda bilir. Əsgərlikdə, cəbhə həyatında yuxudan alınan ləzzəti heç
şeydən almaq mümkün deyil. Yuxu, həsrətlə adı çəkilən şeylərdən biridir.
Doğrudur, topalın taleyi ilə, onunla görüşə gələn yaralı qadın ilə, rəisin
qəbul etmək istədiyi "matah" ilə maraqlanırdım. Bilmək istəyirdim ki,
görəsən bu nə əhvalatdır. Tutduğumuz adam nəçidir? Ancaq yuxu, istirahət
bu marağıma üstün gəldi. Qarovul otağında başımı əleyhqaz çantasının
üstünə qoyduğumu bildim, bir də səhər qarovul rəisinin səsinə oyandım.
Xəstəxana siyasi işçiləri topalın xasiyyətnaməsini müəyyən etmişdilər. Sən
demə, həmin bu topalın adı Vaqnerdir. Özü Berlində eses deyilən jandarm
dəstələrində "adam döymək vəzifəsində" çalışarmış. Sonra Hitler onu
Stalinqrada göndərmişdir ki, orada döyülməli adamlar çoxdur, arvadı -
həmin bu başı sarıqlı qadın onu davaya yola salanda çox tapşırıqlar
vermişdi:
- Vaqner, - demişdi, - kimi döyəcəksən, çoxmu, azmı döyəcəksən mənə
dəxli yoxdur. İstəyirsən gündə yüz adam döy, öldür. Bundan xanımına bir
şey çıxmırsa, zəhmətin hədərdir. Yeddi ildir sənin evində arvadam, bu yeddi
ildə azı bir yeddi yüz adam döymüşsən, çoxunun nəfəsini kəsmişsən, mənə
nə mənfəəti çıxıb? Söz olanda da bəhanə gətirirsən ki: "Dustaqdır,
dustaqdan nə qopardım!" Di buyur, bu da əsir, bu da urus! Gedirsən,
qulluğun öz yerində, evinə, arvadına da bir gün ağla! Bax bu mənim üst-
başım, bu da boyun-boğazım. Üzüyə, sırğaya, saata həsrətəm. Daha bu
gündə də məni bəzəməsən, bizimki getdi! Açığını deyirəm, cəbhədən mənə
hədiyyə göndərməsən, sənə dua eləməyəcəyəm. Allah səni partizan
gülləsindən qorumayacaq!
Vaqner arvadına vədə veraıişdi:
- Mariya! Mənim əlləşdiyim, çarpışdığım hamısı sənin üçün deyilmi?
Özümə qalsa yeddi yüz nədir, yeddi adam döyüb çörəyimi çıxardaram.
Sənin güzəranını yaxşılaşdırmaq, tələblərini ödəmək üçün
92
mən bu peşəni tutmuşam. Doğrudur, indiyəcən korluq olub, amma daha
bundan sonra yox! Odur, qoşunumuz basıb Asiyanın lap sərhədlərinə gedib.
Oralarda o qədər yağlı adamlar var ki, Allah canıma dəyməsə, kötək altında
hamısının dərisini soyacağam. Sənin bir ayağın poçtda olacaq! Həftədə bir
bağlama alacaqsan! Parçasından, qızılından, qumaşından... Rusiya dəryadır
- yemək, dağıtmaqla qurtaran deyil, kefini kök elə!
Bu söhbətlər Mariyanın ürəyinə yatmışdı. Ərinin sinəsinə yaslanmış,
əzizlənmişdi:
- Bir cüt qızıl sırğa göndərəcəksənmi?
- Mütləq taparam.
- İpək parça da istəyirəm.
- Arxayın ol! Stalinqrad Özbəkistanın qapısıdır. Özbəklərin ipəyini
sən də geyməyəcəksən, bəs kim geyecək!
- Saatsız qayıtma ha!
- Saat nədir, qızıl qolbaq da olacaq!
- İnanım sənə?
- Etiqadını möhkəm elə!
- Vaqner, bəlkə bunları alanacan sənə güllə dəydi.
- Mariya, əmin ol, mənə urus gülləsi kar etməz! Sən bağlama gözlə!
- Mən də sənə vaqon-vaqon salam, öpüş göndərərəm!
Deyəsən, bu yerdə Vaqnerin yadına vacib bir şey düşdü: qayıdıb
Mariyasının alnından öpdü:
- Əzizim, - dedi, - Rusiya çox soyuq olur. Salamla, öpüşlə qızışmaq
olmaz. Bacarsan, rast gəlsə, əlinə keçsə, sən də mənə bir cüt uzunboğaz
çəkmə tədarük elə.
- Özün oradan taparsan!
- Deyirlər zabitlər macal vermir. Ayaqqabını özləri götürürlər.
Mənim rütbəm balacadır. Qorxuram verməyələr. Sən gözdə-qulaqda ol!
Ər-arvad öpüşüb-görüşüb ayrılmışdılar.
* * *
Vaqner xanımına vəfalı çıxmışdı. Səfərindən ay yarım sonra Mariyaya
bir cüt ipək corab göndərmiş, üzr istəmişdi: "Mariya, bu siftəsidir,
Kislovodskdan bir fəhlənin ayağından çıxarmışam. Çək ayağına, dalısını
gözlə!"
93
Bundan sonra Mariya tamam bir ay gözləmiş, ərindən bir xəbər
almamışdı. Ünvanına təcili teleqram vurmuş, sifarişləri haqqında
soruşmuşdu. Vaqner cavab verirdi ki: "Sırğa hazırdır, gələn tapıb, göndərə
bilmirəm!" Mariya bu şad xəbəri eşidən kimi komandirdən izin alıb, ərini
ziyarətə gəldi. Ürəyində dedi: "Həm ziyarət, həm ticarət! Kişinin əl-ayaq
elədiyi şeyləri gətirərəm. Soldatlar səliqəsiz olurlar. İndi Urusyət
kəndlərində yığışdırmalı çox ev şeyi var. Bir-iki çamadan doldurub
gətirsəm, qənimətdir".
Bu iştahla səfərə çıxan xanım, Stalinqrad yolunda faciə xəbərini eşitdi.
Vəziyyət necə idisə, Mariya gedən vaqonu stansiyaların birində açıb
qoydular. Qatarlar ağzını qərbə çevirmişdi. Düzü-dünyanı tutan qarın sayı
var idi, Stalinqrad cəbhəsindən qaçan zabitin, soldatın sayı yox idi. Mariya
ərinin yoldaşlarını bir gündə gördü ki, görməsə idi ondan yaxşı idi. İndi o,
sırğanı yaddan çıxarmışdı, başının hayında idi. Haman axşamkı şaxta
Mariyanın qulaqlarını ixtisar edib, sırğa qayğısından qurtardı. Ayağını
qoruyan, əri üçün gətirdiyi boğazlı çəkmə oldu. Mariyanın hər dəqiqəsi:
"Neyləyim - necə eləyim?" ilə keçirdi ki, Sovet qoşunları bir həmlə ilə
stansiyanı əhatə edib, soldatları və Mariyanı əsir tutdular. Mariyanı
qulaqlarını müalicə üçün xəstəxanaya aparmışdılar.
Mariya Vaqnerə çəkmə gətirmişdir. Halbuki Vaqner özünə qıç axtarır.
Vaqner arvadına sırğa gətirmişdir; arvadı isə qulaq hayındadır. Mən
bunların - bu qarətçi ər-arvadın gözlərində yanıb-sönən canavar iştahına
tamaşa eləmək istəyirdim.
Dostları ilə paylaş: |