Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi

L SCIENTIF

nlanması üçün 

Bu skeletə əs

dialoq sistem

bın generasiy

siyasını icra ed

dilib. 

GMM-i

nlanması üçün

qruplar GMM

də paylanması

rbi alqoritminə

Aparı

əzi”nin məlum

nglər mövzu b

) xidmət şöbə

olmuşdur ki, 

fi  təsir də gös

in model üzrə

məqsəd üzrə

an yox qurulu

4  məqsəd üzrə

tərilib. 

Məlumat mərk

94,12 % 

5,88 % 

Cədvəl 1. Siste

Dav

məna skeletin

çoxluğu 

qruplar vəziy

 kimi 

tərirdi. 

ilərdən ibarət 

 kimi baxılır

ər özləri müəy

iyyətlərindən h

fadə edir. Dig

ən ibarət müşa

na görə düzgü

məna skeletin

İnsan ilə tem

2012. № 4. 

mov, Ü.Ç. Ba

mlər Akadem

FIC CONFER

568 

onun məna sk

sasən sistem o

Məsələnin q

mində istifadə

ya olunmasını

dən sistem gö

in nitqin anla

n mümkün mə

M-in vəziyyətl

ı  hər bir məq

ə əsasən tapılı

ılmış təcrübə

mat  mərkəzinə

axımından 4 ş

ləridir [1]-[3]

sistemin öyr

stərə bilər. Bu

ə baş vermə eh

bütün mümkü

uşundan asılıdı

ə 180 cümlə  i

kəzi Mü

97,

2,7

emin məqsədlə

vam etdirilən

nin hazırlanma

yyətlər adlanı

hesablanırdı. 

olduğundan h

. Bu zaman sö

yyən qaydalara

hansına aid o

gər halların baş

ahidə sırası ol

ün və avtoma

nin yaradılmas

Ədəbiyya

atik dialoqu d

axışov.  İnsan

miyasının Xəbə

RENCE OF Y

 

keletinin yara

ona verilən əm

qoyuluşu 

əçi müraciətin

ın  tədqiqi mə

ötürülmüşdür 

anmasına tətb

əqsədlər üzrə G

lərinə uyğund

qsəd üçün ilki

ır [1]-[4]. 

lər və nəticəl

ə edilən zəngl

şöbədən birinə

. 

rədilməsi dax

u onunla izah

htimalını artır

kün keçidləri  i

ır. 

ilə öyrədilmiş

ühasibatlıq 

,23 %  

77 % 

ər üzrə anlama

n tədqiqatlar

ası  və cavabı

 sözlərdən 

ırdı 

Müşahidə  sı

hər sözə və y

öz kökü və şə

a əsasən vəziy

lmasını, müşa

ş verməsi ehti

lur. 

atik qruplaşdır

sına kömək ed

at 

dəstəkləyən in

n-kompüter di

ərləri. Bakı 20

YOUNG RES

        18-19 A

dılması təklif 

mrləri və eyn

nin  məqsədin

əsələlərinə  bax

[1]-[3]. Baxıl

biqi 

GMM qurulu

dur [1][2][4].

in  məlumatlar

ər 

lərin ilkin sua

ə aid edilir. Bu

xil edilən cü

h olunur ki, e

rır. Nəticədə m

ifadə edən cü

ş sistem hazır

Sınaq imta

100 % 

0 % 

a səviyyəsi 

ın generasiya 

təşkil olunu

.  B

ırası 

ya söz birləşm

əkilçilər hər b

yyətlərə ayrılır

ahidənin baş v

imalı isə hər b

 

rmağa, onların

dir. 

ntellektual kom

ialoqunu anla

012. № 3. ISSN

SEARCHER

April 2014, B

f edilir. Məna 

ni zamanda mü

nin  təyin edil

xılıb. Tədqiq

an işdə məsəl

ur. Bunun üçün

.  Vəziyyətlər 

ra  əsasən öyr

alından mürac

u şöbələr: 1) m

ümlələrin sayı

eyni və ya oxş

model üzrə dig

ümlələr daxil 

rlanmışdır. Si

ahanları 

olunması üzə

urdu və onlar

Bu obyektlər

məsinə (bundan

biri cari andak

r. Təyin edilən

vermə ehtima

bir vəziyyət üç

(1) 

n baş vermə e

mpüter sistemi

ama sistemin

N 00002-3108

RS 

aku, Azerbai

skeleti mürac

üraciətə verilə

lməsi, mürac

at obyekti ol

lənin həllinə G

n sözlər müəy

arasındakı  k

ədilir. Mürac

ciətin anlanılm

məlumat mərk

ından asılı  d

şar müşahidəl

gər müşahidəl

edilməlidir.  Y

stemin  məqsə

Xidmət 

100 % 

0 % 

ərində  tədqiq

r müəyyən  m

rin vəziyyətlər

 isə cümlə  id

n sonra ifadə)

kı müşahidəni

n məqsəd ifad

alı isə bu ifad

çün (1) düstur

ehtimallarını d

i. Azərbaycan

ndə Gizli Ma

8. 

ijan 

iətin 

əcək 

iətin 

laraq 

Gizli 

yyən 

keçid 

iətin 

ması 

kəzi; 

deyil. 

lərin 

lərin 

Yəni 

ədlər 

atlar 

məna 

rdən 

di ki 

) bir 

i 

 

dənin 

dənin 

ru ilə 

daha 

n Ali 

rkov 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

569 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

3.  Ü.Ç. Baxışov.  Gizli Markov Modelləri və onların mətnlərin tanınmasında və anlanmasında tətbiqi. Azərbaycan 

Respublikası  Təhsil Nazirliyi, Bakı Dövlət Universiteti Tətbiqi riyaziyyat fakültəsi. “Riyaziyyatın Tətbiqi Problemləri” 

Elmi konfransının materialları. Bakı 2012 

4.  Ch. Wu, G. Yan, and Ch. Lin. Spoken Dialogue System Using Corpus-Based Hidden Markov Model. 1998. The 5th 

International Conference on Spoken Language Processing, Incorporating The 7th Australian International Speech Science 

and Technology Conference, Sydney Convention Centre, Sydney, Australia, ISCA. Volume 4, p. 1239-1243. 

5.  M. Nilsson, 

First Order Hidden Markov Model – Theory and Implementation Issues, Tech. Rep., Department of 

Signal Processing, February 2005, ISSN: 1103-1581. 

 

 

 

 

ANDROID PLATFORMASINDA NFC TEXNOLOGİYASI  

ƏSASINDA MOBİL ÖDƏMƏ SİSTEMİ 

 

Günel SƏMƏDOVA 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Giriş. NFC

12

 –  bir  neçə santimetr məsafəsində olan cihazlar arasında məlumat ötürülməsini təmin edən simsiz qısa 

diapazonlu yüksək tezlikli rabitə texnologiyasıdır. (1) Bu texnologiya smartkartın və oxucunun interfeyslərini bir cihazda 

birləşdirir. Başqa sözlə, NFC istifadəçiyə hansısa kontaktı  və ya videonu bir smartfondan o birisinə göndərmək üçün 

cihazların sadəcə bir biri ilə toxunması kifayətdir.  

NFC texnologiyanın tətbiqini bir çox sahələrdə tapmaq olar. Bu çip və müvafiq proqram təminatı ilə artıq indi müxtəlif 

ölkələrdə smartfonlar bank (2), nəqliyyət, endirim kartları, access smart-kartları, kino biletləri və dayanacaq kartlarını əvəz 

edirlər.  

Smartkartların Azərbaycanda tətbiqi. Bakı Metropoliteninin metro smartkartları MIFARE Classic standartına 

uyğundurlar. MIFARE Classic (3) tipli kartlar etibarlı  və eyni zamanda qənaətli olduğu üçün elektron kisə, giriş-çıxış 

nəzarəti, korporativ ID kartlar və nəqliyyat bilet rolunu oynayır.  

Həmçinin, bankların, institutların və müxtəlif  şirtkətlərin binalarına daxil olmağını  təhlükəsizlik baxımından idarə 

etmək və işçilərin giriş-çıxış nəzarət altında saxlamaq məqsədi ilə girişə nəzarət şəbəkə sistemi istifadə olunur.  

Google Wallet. Google Wallet istifadəçilərə debit kartları, kredit kartları, diskont kartları, hədiyyə kartlarından öz 

mobil cihaz vasitəsilə istifadə etmək imkanı göstərən Google tərəfindən hazırlanmış mobil ödəmə sistemi kimi tanınır. 

PayPass xidmətini dəstəkləyən bütün terminallar vasitəsilə təhlükəsiz, tez və rahat ödəmələri həyata keçirtmək üçün Google 

Wallet proqramı NFC standartlarından istifadə edir. (4) 

Xidmət 300 mindən artıq MasterCard PayPass xidmətini dəstəkləyən alış-veriş nöqtələrdə (5) və Visa PayWave 

sistemlərdə Wallet kimi istifadə olunur (6). 

Təhlükəsizlik. İtmiş debit kart bəzi hallarda PIN

13

 kodsuz və imzasız istifadə oluna biləcəyi zaman, Google Wallet bəzi 

təhlükəsizlik ayarlara malikdir: (7) (8) (9) (10) 

  Android Əməliyyat Sistemində NFC çipinə daxil olmaq üçün cıhazın ekranı yanan vəziyyətdə olmalıdır. (11) 

  Həssas maliyyə etimadnamələr Secure Element kimi adlanan NFC çipin qorunan yaddaşında saxlanılırlar. 

  Google Wallet proqramı açmaq üçün düzgün PIN nömrənin yığılmasını tələb edir. 

  İstifadə jurnalı yaratmaq üçün Android platformasının imkanlarından yararlanaraq proqramın hər başlanması 

zamanı avtomatik gizli foto və yaxud video çəkiliş aparmaq və screenshot-lar çəkmək mümkündür. Yəni, istifadəçi 

proqramı  işə salanda, cihazın modelindən asılı olaraq ön və yaxud əsas kamera avtomatik işə salınır, edilən əməliyyatlar 

zamanı ətrafda olanları lokal və yaxud Cloud yaddaşa yazır və gələcəkdə hər hansı bir fırıldaqçılıq aşkar olunsa, bu foto, 

video və screenshot qeydlər doğrunu tapmaqda kömək edə bilər. 

 

Mobil ödəmə sisteminin işləmə mərhələləri. Alış-veriş prosesini tamamlamaq üçün satıcı və alıcı tərəfindən aşağıdakı 

addımlardan keçmək tələb olunur: 

1.  Satıcı sistemdə öz tərəfindən alış-veriş əməliyyatını qeyd edib, alıcıya ödəmə variantını seçməyə təklif edir. 

                                                       

12

NFC - Near Field Communication, "Yaxın məsafəli əlaqə" və ya "Yaxın sahəli rabitə" 

13

 PIN - Personal Identification Number, “Şəxsi eyniləşdirmə nömrəsi” 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

570 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

2.  Alıcı NFC cihaz vasitəsilə ödəməni həyata keçirmək seçimi etdikdə, cihazını NFC/RFID POS-terminala yaxınlaşdırır. 

3.  O zaman cihazda Mobil Ödəmə Sistemi proqramı avtomatik işə salınır, proqramda alış-veriş haqqında müvafiq məlumat 

göstərilir. Alıcı əməliyyatı keçirmək üçün yaddaşda olan müəyyən kartı seçə və ya yaddaşa yeni bir kart əlavə edə bilir. 

4.  Alıcı tərəfdən əməliyyat təsdiqləndikdə, alıcıdan PIN-kod soruşulur. 

5.  PIN-kod düzgün yığıldığı halda, məlumat Onlayn Ödəmə Xidməti provayderə

14

 göndərilir. 

6.  Əməliyyatın uğurla və ya uğursuz başa çatması həm satıcıya həm də alıcıya xəbərdarlıq göndərilir. 

Nəticə. Sistemdə əməliyyatların təhlükəsiz həyata keçirilməsi, konfidensial məlumatın məxfi saxlanması layihənin ən 

vacib tələblərindən biridir. Əməliyyatların qısa zaman keşiyində həyata keçirilməsi və proqram təminatının rahat istifadəsi 

yəni, intuitiv aydın olan menyu strukturuna malik olması təhlükəsizlik və etibarlılıq şərtləri kimi qəbul edilir. 

 

ƏDƏBİYYAT  

[1]  Ortiz. 2008. 

[2]  PaySyst. Google Wallet-электронный кошелек в смартфоне. [Online] İyun 2011. http://paysyst. ru/news/google-

wallet.html. 

[3]  MIFARE Classic. Wikipedia. [Online] http://en.wikipedia.org/wiki/MIFARE

#MIFARE_Classic. 

[4]  Coming soon: make your phone your wallet. Google Offical Blog. [Online] 26 May 2011. 

http://googleblog.blogspot.com/2011/05/coming-soon-make-your-phone-your-wallet.html. 

[5]  Hamburger, Ellis. Google Introduces Google Wallet, Works At Over 300,000 MasterCard PayPass Merchant 

Locations. Silicon Alley Insider. [Online] 26 May 2011. http://www.businessinsider.com/google-introduces-google-wallet-

works-with-mastercards-paypass-2011-5?op=1. 

[6]  Leavitt, Lydia. Polyamorous Google Wallet adds Visa to its arsenal. Engadget.com.  [Online] 19 Sentyabr 2011. 

http://www.engadget.com/2011/09/20/polyamorous-google-wallet-adds-visa-to-its-arsenal/. 

[7]  Le, Tony. Frequently Asked Questions About Google Wallet. GFan.  [Online] [Cited: 27 Fevral 2014.] 

http://googlewallets.blogspot.com/p/frequently-asked-questions-about-google.html. 

[8]  Engadget Primed: What is NFC, and why do we care? Engadget.  [Online] [Cited: 27 Fevral 2014.] 

http://www.engadget.com/2011/06/10/engadget-primed-what-is-nfc-and-why-do-we-care/. 

[9]   Google. A safer wallet. Google Wallet. [Online] [Cited: 27 Fevral 2014.] http://www.google.com/wallet/stay-safe/. 

[10] MasterCard PayPass. MasterCard.  [Online] [Cited: 27 Fevral 2014.] http://www.mastercard.us/paypass.html

#/ 

home/. 

[11] Android Developers. NFC Basics. [Online] [Cited: 27 Fevral 2014.] http://developer.android.com/guide/topics/ 

connectivity/nfc/nfc.html. 

 

 

 

SCALA - JAVA ƏSASLI PROQRAMLAŞDIRMA DİLİ 

 

Kamal İSAYEV 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Müasir  dövrdə proqramlaşdırma dilləri həddən artıq çoxdur. Lakin bu dillərin  əksəriyyəti proqramçıların tələblərini 

ödəməyərək zamanın sınağından çıxmamışlar.  2003-cü ildə Martin Oderski tərəfindən yaradılan  “Scala”  funksional 

proqramlaşdırma ilə obyektyönlü proqramlaşdırmanı birləşdirən və bu sınaqdan çıxan multiparadiqmalı proqramlaşdırma 

dilidir.  

Scala JVM (Java Virtual Machine) ilə işlədiyi üçün onu Java 5 versiyasından aşağı olmayan istənilən mühitdə istifadə 

etmək mümkündür və buna görə də Java-dan Scala-ya keçid üçün bu dili dərindən öyrənməyə ehtiyac yoxdur.  

Scala-da Javanın bütün imkanları demək olar ki, eyni prinsiplə  əks olunub. Bununla da Scala dilini mənimsəmək 

asanlaşır. Scala statik tipləşdirməyə malik dildir. Statik tipləşdirmə eyni layihə üzərində uzun müddət işləyən zaman iri 

əmrlərlə layihəni idarə etmək imkanı verir. 

Java-da massivlər kvadrat mötərizələrlə, Scala-da isə Array class-larla göstərilir.Kvadrat mötərizələr isə Scala-da 

tiplərin göstərilməsi üçün istifadə olunur. 

Scala-da abstract class və interface anlayışları əvəzinə Trait-lərdən istifadə olunur. Bu traitlər həm abstract class, həm 

də interface kimi tanına bilər. 

                                                       

14

 Azərbaycanda bu cür xidməti göstərən təşkilatlardan biri GoldenPay və MilliÖn provayderləridir. 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

571 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

Javadan fərqli olaraq Scala-da avtomatik şəkildə tiplərin tanınması (local type inference) , tipi məlum olan tiplərə 

uyğun olmayan qiymətlər mənimsəndikdə meydana gələn yeni tipin susma vəziyyətini təyin etmə (implicit conversions), 

müxtəlif tiplərin birləşdirilməsi (multiple assignments) imkanları vardır. 

Scala-da, nəhayət, bir çox proqramçıların marağında olduğu və gözlədiyi yenilik vardır. Bu “closure”-dır. “Closure” – 

funksiyanın qiymətinin həmin funksiyanın elan olunduğu class-dan kənar class-larda elan olunan dəyişənlərin qiymətindən 

asılı olmasıdır. 

 Bundan başqa Scala-da XML kodlarını birbaşa Scala əmrləri ilə bir yerdə istifadə etmək mümkündür. 

Scala üçün istifadə olunan veb-freymvork Lift-dir və inkişafına görə bir çox veb-freymvorkları geridə qoymuşdur. Lift 

veb-freymvorku ilk dəfə 2009-cu ildə David Pollak tərəfindən yaradılmışdır. Lift veb-tətbiqlərin yaradılması üçün nəzərdə 

tutulur. Əlbəttə ,buradakı bir çox metodlar 10 il ərzində əldə olunanlara əsaslanır. Bu freymvorkda MVC komponentlər sərt 

şəkildə paylanmışdır. Burada hər bir forma unikal nişana malik olduğuna görə eyni informasiyanı təkrarən göndərmək və ya 

eyni səhifəyə qayıtmaq mümkün deyil. Scala özündə birbaşa XML-i istifadə edə bildiyinə görə,  əlavə ayrı-ayrı JSP-lərə 

ehtiyac qalmır. Hər şey birbaşa kodda yazılmağına baxmayaraq ,görüntü (view) tətbiqin strukturundan (controller və model) 

ayrılmışdır. 

Lift-in  əsasını, sözsüz ki, Scala təşkil edir. Bu isə öz növbəsində JVM ilə  işləmək və Java-nın kitabxanaları ilə tam 

inteqrasiya deməkdir. Lift-in şablonlarında birbaşa kodların içində  həm XML, həm də HTML generasiya etmək 

mümkündür. Burada Simple Build Tool və Jrebel komponentlərinin köməyilə  dəyişikliklərin edilməsi və brauzerdə 

yenilənməsi müddəti bir neçə saniyə azaldılır. Liftdə qurulan ilk sayt olan foursquare.com-un müəllifi Rasmus Lerdorford-

un iddiasına görə Lift avtomatik olaraq  qurulan saytın 10 ən zəif nöqtələrdən 6-nı qorumağı təmin edir.Bu isə Liftdə statik 

tipləşdirmə və funksional proqramlaşdırmadan məharətlə istifadə olunması sayəsində mümkün olur. 

Lift-də digər veb-freymvorklardan fərqli olaraq bəzi proseslər daha əlverişli şəkildə təşkil olunmuşdur. Bu proseslərdən 

biri təxirə salına bilən yüklənmədir. Səhifə yüklənən zaman əvvəlcə tez generasiya olunan hissələr, sonra isə gec generasiya 

olunan hissələr hazır olur. Sonrakı proses səhifələrin paralel generasiyasıdır. Bu zaman mövcud səhifənin bəzi hissələri 

qeyd edilərək onların paralel generasiyası üçün ayrıca axın yaradılır.  

Lift-də  əlaqələndirilmiş ajax komponentlərdən (wiring) istifadə olunur. Səhifədə bir neçə ajax komponentləri 

əlaqələndirilərək lazım olan anda yenilənərək istifadəyə hazır vəziyyətə gətirilir. 

Scala-da çoxsəhifəli formalar (wizard) Jboss Seam-dən fərqli olaraq daha rahat şəkildə  təşkil olunmuşdur. Bu 

formalarda geriyə qayıtma imkanı (Back düyməsi) vardır və Ajax-ın köməyilə və yaxud çoxsəhifəli şəkildə işə salınırlar. 

Scala-nı http://www.scala-lang.org/downloads ünvanından, Lift-i isə http://liftweb.net/download ünvanından endirmək 

mümkündür. Bu dilin İntelliJ, Eclipse və NetBeans kimi İDE-lərdə plaqinləri də mövcuddur.     

Beləliklə, Scala-da proqramlaşdırma həm fərqli, həm də asandır. Asanlığı ondan ibarətdir ki, proqramçı öyrəşdiyi və 

uzun müddət işlətdiyi Java obyektlərindən istifadə edir. Lakin fərqlilik Scala-da funksional proqramlaşdırmanın tətbiq 

olunması və bu məqsədlə yazılacaq proqramın məntiqi cəhətdən bir neçə hissələrə dekompozisiyasıdır. 

 

 

 

BIR TƏRTIBLI DIFERENSIAL TƏNLIYIN EYLER VƏ RUNQE-KUTTA                    

ÜSULLARI ILƏ HƏLLININ MÜQAYISƏSI 

 

Əminə QASIMZADƏ, Həmzağa ORUCOV 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Diferensial tənliklərin dəqiq həllinin tapılması üçün müxtəlif üsullar var. Lakin dəqiq həlli həmişə tapmaq mümkün 

olmadığına görə təqribi və ədədi üsullardan istifadə olunur. . Ədədi üsullar daha geniş tənliklər sinifinə tətbiq oluna bilər. 

Bu üsullar müasir riyazi hesablama maşınlarını diferensial tənliklərin həllinə  tətbiq etməyə imkan verir. Buna görə  də 

müxtəlif praktiki məsələlərin həllinə diferensial tənliklərin tətbiq edilməsində  ədədi üsulların əhəmiyyəti böyükdür.Ədədi 

üsullar cədvəl  şəklində  təqribi həlli verən və EHM-də (kompüterdə) hesablamaya əsaslanır.  Ədədi üsullara misal olaraq 

Eyler, Runqe-Kutta, Adams, fərqlər və başqa üsulları göstərmək olar. 

İşdə Eyler və Runqe-Kutta üsulları ilə adi diferensial tənliklərin həll alqoritmi göstərilmiş  və bu alqoritmin tətbiqini 

göstərən misal verilmişdir. 

y

/

=y-x   f(x,y)=y-x  differensial tənliyinə baxaq. 

Eyler metodu ilə EHM-da diferensial tənlik həll etdikdə aşağıdakı alqoritmdən istifadə olunur: 

1. 

b

x

y

,

,

0

0

 və 

n

 ədədlərini yaddaşa daxil etməli. 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

572 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

2.  Hesablamalı:  

n

x

b

h

0





 

 

 

 

3.  Qəbul etməli: 

0

0

,

y

y

x

x

k

k





 

4.  Hesablamalı:  





h

y

x

f

y

y

k

k

k

k

,

1







 

5.  Çap etməli:    

k

k

y

x ,

 

6.  Hesablamalı:  

h

x

x

k

k





1

 

7.  Qəbul etməli:  

1

1

,









k

k

k

k

y

y

x

x

 

8.  Yoxlamalı:    

b

x

k



 olarsa, 4-cü addıma keçməli, əks halda isə 9-cu addıma keçməli. 

9.  Son.  

     Eyler metodu əyanidir , çox sadə həndəsi mənası vardır, lakin praktiki cəhətdən əlverişli deyildir. Bu metodla alınan 

təqribi həllin dəqiqliyi çox yüksək olmur. Runqa-Kutta metodu isə daha yüksək tərtibli dəqiqliyə malikdir. Lakin Runqe - 

Kutta üsulu ilə differensial tənliyi həll edən zaman y

i

 –ləri tapmaq üçün çox hesablama əməliyyatı aparmaq lazım gəlir. Bu 

metod vasitəsilə müxtəlif tərtibdən dəqiqliyi olan təqribi hesablama sxemləri qurulur.  

     Runqa-Kutta metodu ilə EHM -da diferensial tənlik həll etdikdə aşağıdakı alqoritmdən istifadə olunur. 

1.    Daxil etməli:   

n

y

b

x

,

,

,

0

0

. 

2.    Hesablamalı:   

n

x

b

h

0





 

3.    Qəbul etməli:  

0

y

y

k



, 

0

x

x

k



. 

4.    Hesablamalı:   





k

k

y

x

f

,

1





. 

     

5.    Hesablamalı:   



















1

2

2

,

2





h

y

h

x

f

k

k

. 

6.    Hesablamalı:   



















2

3

2

,

2





h

y

h

x

f

k

k

. 

7.   Hesablamalı:    





3

4

,





h

y

h

x

f

k

k







 

8.   Hesablamalı:    

h

y

k

k

6

2

2

4

3

2

1

1























. 

9.   Çap etməli:      

k

k

y

x ,

.

 

10.  Hesablamalı:    

h

x

x

k

k





1

. 

11.  Qəbul etməli    

1





k

k

x

x

 , 

1





k

k

y

y

 

12. Yoxlamalı:    

b

x

k



 olarsa , 4-cü addıma keçməli , əks halda isə 13-cü addıma keçməli.                

13. Son.