Microsoft Word Materiallar Full

XƏZƏR DƏNIZI SAHIL ZONASINDA HAVANIN TEMPERATUR POTENSIALININ 

ARCGİS PROQRAMININ KÖMƏYI ILƏ QIYMƏTLƏNDIRILMƏSI 

 

Leyli HƏSƏNLİ 

Milli Aviasiya Akademiyası 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Xəzər dənizi Azərbaycan sahil zonasının iqlim potensialının qiymətləndirilməsi mövzusu kifayət qədər aktual bir 

mövzudur. Beləki, Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi həyatında Xəzər dənizinin rolu çox böyükdür. Onun sahili 

ölkə əhalisinin ən sıx məskunlaşdığı regiondur, burada əhalinin 40%-i məskunlaşmış, paytaxt Bakı şəhəri və demək olar ki, 

bütün sənaye obyektləri burada yerləşdirilmişdir. Və Azərbaycan üçün Bakının iqlim şəraitinin öyrənilməsinin hər 

baxımdan əhəmiyyəti böyükdür. Bundan başqa kənd təsərrüfatı üçün əlverişli iqlim şəraitinin olması, rekreasiya potensialı-

nın qiymətləndirilməsi üçün də iqlim potensialı öyrənilməlidir. Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün vacib əhəmiyyəti olan neft və 

qaz ehtiyatlarıda (hasilatı) sahil zonasında yerləşir.  Əsas beynəlxalq nəqliyyat yolları sahil zonasından keçir. Həmçinin 

Heydər Əliyev adına beynəlxalq hava limanı sahil zonasındadır. Uçuşların təhlükəsiz şəraitdə keçirilməsi üçün meteoroloji 

şəraitin öyrənilməsinin mühüm əhəmiyyəti var. Bütün bu sadalanan faktlar Xəzər dənizinin Azərbaycan sahil zonasının 

iqlim potensialının qiymətləndirilməsi mövzusunun aktuallığını sübut edir. Bunun üçün hidrometeoroloji məlumatların 

araşdırılmasının böyük əhəmiyyəti vardır. Tədqiqatın  əsas məqsədi hidrometeoroloji şəraiti öyrənmək, iqlim potensialını 

qiymətləndirməkdən ibarətdir. Bunun üçün sahil zonasında yerləşən meteoroloji məntəqələrdən alınan məlumatlarından 

istifadə etmək məqsədə uyğundur.  Əldə edilən nəticələr Xəzər dənizinin sahil zonasının iqlim potensialının qiymətlən-

dirilməsinə imkan verir.  

Aparılan tədqiqatlar nəticəsində əldə edilən məlumatlar ArcGİS proqramında işlənilməsi mümkündür.  Bu proqramda 

praktiki iş aparıla və bir instrument kimi tədqiqatın aparılmasına köməklik göstərə bilər. Hər hansı meteoroloji elementin 

dəyişmə dinamikasını ArcGİS proqramı vasitəsi ilə göstərmək mümkündür. ArcGİS -də bunun üçün bir çox instrument var 

və onlar vasitəsilə  əlverişli analiz aparmaq, qrafik təsvirlər  əldə etmək mümkündür. Həmçinin proqramda əldə edilən 

nəticəni göstərmək üçün bir çox üsul mövcuddur və bu üsullar olduqca operativdir. Yəni nəticəni tez bir zamanda vizual 

olaraq göstərməyə kömək edir. Əsas məqsəd kartoqrafik metod vasitəsilə aparılan tədqiqatı vizual göstərməkdən ibarətdir. 

Bunun üçün alqoritmlərdən istifadə edilir. Əsas yaranan problem meteoroloji məlumatların azlığından ibarətdir. Amma 

istifadə edilən alqoritmlər az məlumatlarla  əlverişli nəticələr  əldə etməyə imkan verir. Buna görə  də bu interpolyasiya 

metodlarına müraciət etmək məqsədə uyğundur. Arcgis isə bizə bir neçə interpolyasiya metodundan istifadə etməyə imkan 

verir. Aparılan tədqiqat zamanı istifadə olunan  metod krikingdir. İşlənmə metodikası isə bir neçə məlhələdən ibarətdir. 

 

Bunun üçün ilk növbədə ArcGİS-də şepfile yaradılmalıdır. Sonra Xəzər dənizi Azərbaycan sahil zonasının xəritəsi və 

rayonların sərhədləri ArcGİS-də işlənilir. Əsas mərhələdə meteoroloji məntəqələrdən alınan çoxillik məlumatlar ArcGİS-ə 

yerləşdirilir. Sonrakı məlhələdə məlumatları əldə edilən məntəqələr xəritə üzərində qeyd edilir. Bu yuxarıda sadalanan işlər 

hazırlanma mərhələsi adlanır. Məlumatların az olması bu interpolyasiya metodlarına müraciət etməyə  məcbur edir. Buna 

gorə də, geostatistik analiz metodundan istifadə edilir. Və son nəticədə arcGİS-də xəritələr əldə edilir. Bu metod vasitəsilə 

bir çox meteoroloji məlumatların dəyişmə dinamikasını vizual olaraq təsvir etmək mümkündür.  

---