Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

26 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

1.İlk dəfə olaraq ultrasəs dalğaları 1860-cı ildə Pyer Kürivə Jak Küri qardaşları tərəfindən pyezoelektrik xassəyə malik 

olan kristalların köməyi ilə alınmışdır. Pyezoelektrik effekt mexaniki sıxılma yolu ilə bir sıra kristalların elektriklənməsi 

hadisəsidir.Bu üsul ilə ultrasəs dalğalarının alınmasında səs mənbəyi materialı olaraq əsasən kvars kristallarından istifadə 

olunur. Kvars kristallar kvadrat, dəyirmi və başqa formalarda olan lövhələr şəklində hazırlanır. Dəyirmi formada hazırlanan 

kristal lövhə həm elektrik, həm də mexaniki cəhətdən davamlı olur. Belə bir kvars lövhə alt və üst hissələrdən mexaniki 

sıxılar və ya dartılarsa vibrasiyaya uğrayar və mühitdə uzununa ultrasəs dalğası yaranar. Çox vaxt ultrasəs dalğasının 

alınmasında mürəkkəb quruluşa malik kvars lövhələrdən istifadə olunur. Bu lövhələr  iki metal sıxac arasında 

yerləşdirilərək dəyişən xarici elektrik sahəsində qoyulduqda kristal dəyişən cərəyan tezliyinə  bərabər tezliklə vibrasiyaya 

uğrayacaqdır.Bu zaman alınmış ultrasəs dalğasının tezliyi nümunənin qalınlığı il tərs mütənasib olaraq dəyişir. Alınan 

ultrasəs dalğasının tezliyi aşağıdakı emprik düsturla hesablanır : 

l-nümunənin qalınlığıdır (mm) 

Elektrik və ya maqnit sahəsini kristal tərəfindən  ultrasəs dalğasına çevirmək üçün Transduserlərdən istifadə olunur. 

Transduser enerjini bir formadan başqa formaya çevirə bilən qurğudur. 

Son zamanlar daha yüksək tezlikli ultrasəs dalğasından istifadə etmək üçün seqnetiklər (özünəmxsus elektrik 

xüsusiyyətinə malik olan kristal dielektriklər) istifadə edilir. Bunun üçün adətən Barium-titanat oksid () kristalı götürülür. 

Bu növ kristalı kvars kristalından fərqləndirən cəhət onun böyük pyezomodula malik olması  və yüksək gərginlik tələb 

etməməsi xassəsidir. Lakin bu kristalların faydalı iş əmsalı kvars kristalın faydalı iş əmsalından az olub 50% -ə bərabərdir. 

Kvars kristalda faydalı iş əmsalı 75% -dir. Digər tərəfdən Barium-titanat kristalı temperatura davamlı deyil. 

 

 

2. Ultrasəs dalğasının alınması üsullarından ikincisi Maqnitostriksiya üsuludur. Bu üsulun mahiyyəti aşağıdakılardan 

ibarətdir. Ferromaqnit materiallarından (Fe, Ni, Co) hazırlanmış 2-çubuğu 1- sabit maqniti vasitəsilə maqnitləndirilir. 

Maqnitlənmiş çubuq deformasiyaya uğradığından o, özündə  hər hansı bir tezlikdə vibrasiya yaradır. Bu halda  çubuğa 

dolanmış 3-sarğısının özündə həmin tezliyə uyğun dəyişən elektrik hərəkət qüvvəsi yaranmış olur. Bu hadisə əksinə də gedə 

bilər. Belə ki, əgər sarğıya dəyişən gərginlik vermiş olsaq, bu halda çubuq həmin tezlikdə vibrasiyaya uğrayacaqdır və 

vibrasiya zamanı ultrasəs dalğası yaranacaqdır. Vibrasiyanın amplitud qiyməti isə deformasiya ilə düz mütənasib olaraq 

dəyişəcəkdir.  

   

Maqnitostriksiya hadisəsi həmçinin temperaturdan da asılı olduğundan Küri temperaturu (maddənin ferromaqnit 

xassəsini itirdiyi temperatur) yüksək olan ferromateriallardan istifadə etmək məqsədəuyğundur.