Mineralogiya

Xalkozin – Cu₂S. Nomi yunoncha "xalkos" mis so`zini anglatadi. U ba`zan mis yaltirog`i ham deyiladi. Xalkozin uch modifikatsiyada uchraydi, bulardan biri quyi haroratda bo`lib, 91^o dan past haroratda turg`un bo`lib, rombik singoniyada kristallanadi. Qolgan ikkitasi yuqori haroratda (91^o dan yuqorida) yuzaga kelib, geksagonal va kubik shakllarda kristallanadi. Tabiiy xalkozin ko`pincha quyi haroratda hosil bo`lgan rombik (β - xalkozin) va xalkozin aralashmasidan tashkil topgan.
Xalkozin tarkibida - Cu - 79,9% va S - 20,1%, bundan tashqari Ag, As, Fe, Co, Ni aralashmalari bo`ladi. Singoniyasi - rombik. Xalkozinning yaxshi kristallari kam uchraydi, ammo ko`pincha qalin tabletkasimon, kalta ustunlar hosil qiladi. Ayrim hollarda geksagonal qiyofada bo`ladi. Tabiatda yaxlit, mayda donali bo`lib - bornit, xalkopirit ba`zan sfalerit, galenit, kovelinlarning o`rniga pesvdomorfozalar shaklida xol-xol bo`lib uchraydi. Xalkozinning rangi - qo`rg`oshindek kulrang, metall kabi yaltiraydi. Qattiqligi 2-3, solishtirma og`irligi 5,5-5,8, elektr tokini yaxshi o`tkazadi. Xalkozin HNO<sub>3</sub> da erib, oltingugurt ajraladi.
Xalkozin gidrotermal va ayniqsa ekzogen jarayonda paydo bo`ladi. Xalkozin nurash zonalarida bardosh bera olmaydi va parchalanib kuprit, malaxit va azurit kabi mis oksidlariga aylanadi. Xalkozin misga eng boy sulьfid bo`lib, mis qazib olishda katta ahamiyatga ega. Xalьkozin ma`danining yaxlit massalari Sh.Uraldagi Turinsk konida uchraydi. Uncha boy bo`lmagan xol-xol xalkozin ma`danlari Qo`ng`irot (Balxash ko`li) Qozog`iston va Olmaliq mis konlarida aniqlangan.

Argentit – Ag₂S. Nomi yunoncha "argentum" kumush so`zidan kelib chiqqan. Argentitning ikki modifikaciyasi mavjud, bulardan biri - yuqori haroratli (179<sup>o</sup> C dan yuqori) kubik modifikaciyali - argintit va 2) past haroratli (179<sup>o</sup> C past) rombik singoniyali - akantit.
Argentit tarkibida - Ag - 87,1%, S - 12,9%, bundan tashqari aralashma sifatida mis, qo`rg`oshin, surma uchraydi. Argentit - rombik singoniyali, rangi qo`rg`oshindek kulrang, metall kabi yaltiraydi, pichoqda yaxshi kesiladi. Tabiatda kub, ba`zan oktaedr ko`rinishlarda bo`ladi. Qattiqligi -2-2,5, mo`rt mineral. Ulanish tekisligi kub bo`yicha mukammal, solishtirma og`irligi - 7,2-7,4. Argentitning aksariyati gidrotermal jarayonida paydo bo`ladi. Odatda tarkibida kumush bo`lgan boshqa minerallar bilan birga kumush oladigan manbaa hisoblanadi.