Mövzu № Mülki müdafiənin yaranma tarixi, rolu və vəzifələri Plan

Radiasiya kimyəvi kəşfiyyat zamanı kimyəvi 
kəşfiyyat dozorunun fəaliyyəti 
  
Radiasiya 
və 
kimyəvi 
kəşfiyyat 
mülku 
müdafiə 
qüvvələrinin 
(hərbiləşdirilmiş  və  hərbiləşdirilməmiş)  kəşfiyyat  orqanları  qrupları  və  manqaları 
tərəfindən aparılır. Kimyəvi  kəşfiyyat  dozorunun  (qrupunun,  manqasının)  şəxsi 
heyəti  dərinin  və  nəfəs  orqanlarının  fərdi  mühafizə  vasitələri,  radiasiya-kimyəvi 
kəşfiyat cihazları (DP-5, VPXR), ordu və fərdi doza ölçənləri (ID-1, ID-11) və ya 
DKP-50-A dozimetri, 3 saylı metrokomplekt,  rabitə, nəqliyyat və digər vasitələrlə 
təchiz olunurlar. 
 
Radioaktiv  və  zəhərləyici  maddələrlə  zəhərlənmiş  marşrutun  kəşfiyyatı. 
KKD-nin  komandiri  özfəaliyyətini  yuxarı  rəisləri  tapşırıqları  aldıqdan  sonra 
başlayır.  Marşrutun  radioaktiv  əvə  kimyəvi  kəşfiyyatının  aparılması  üçün  verilən 
tapşırıqlarda  adətən  göstərilir:  vəziyyət  barədə  məlumatlar,  KKD-na  verilən 
tapşırıqlar,  kəşfiyyatın  marşrutu,  radiasiyanın  səviyyəsi,  kəşfiyyat  zamanı  nəyi 
təyin etmək, zəhərlənmə zonasının sərhədi, məlumatların təqdim edilməsi qaydası, 
komandirlə  rabitə  əlaqəsinin  saxlanması  qaydası,  çıxış  məntəqəsi,  kəşfiyyatın 
başlanma və zona çatma vaxtları. 
 
Radioaktiv  maddələrlə  zəhərlənmiş  marşrutda  kəşfiyyat  bir  qayda  olaraq 
hərəkət  zamanı  aparılır.  Qısa  dayanmalar    ölçü  cihazlarının  göstəricilərinin 
dəqiqləşdirilməsi  məqsədilə  olur.Zəhərləyici  maddələrlə  zəhərlənmiş  marşrutda 
kəşfiyyat adətən qısa dayanmalar zamanı aparılır. 
 
Kəşfiyyata  çıxmazdan  əvvəl  kəşfiyyat  orqanlarının  şəxsi    heyəti  mühafizə 
geyimlərində    hazır  vəziyyətdə  olmalıdırlar.  Hərəkət  marşrutlarında  radioaktiv  və 
zəhərləyici  maddələrin  əlamətləri  qeydə  alınan  kimi  komandirin  göstərici    ilə 
əlehqazları (respiratorları) dərhal geyinirlər. Bu  və  ya  digər  tələb  olunan 
tapşırıqların  yerinə  yetirilmə  vaxtı  kəşfiyyata    tələb  olunan  hər  bir  marşrutun 
sahəsinin    iriliyindən,  ərazinin  xüsusiyyətlərindən  və  zəhərlənmə    dərəəsindən 
asılıdır. 
 
Kimyəvi kəşfiyyat dozorunun kəşfiyyat aparılarkən, adətən göstərilir: 
 
-zəhərlənmə  zonasının  sərhədləri  0,5  r/s  radiasiya  səviyyəsi  ilə,  həmçinin 
yuxarı rəisin göstərdiyi radiasiya səviyyəsi ilə; 
 
-güclü zhənlənmiş  rayonlardan yan keçmə istiqamətləri. 
 
Radiasiya göstərilən səviyyəyə çatdıqda kəşfiyyatçı (kimyaçı) qısa müddətdə 
dayanır və ön zəhərlənmə  zonasının sərhəddini  müvafiq nişanlarla qeyd edir. 
       Bu  vaxt  zəhərlənmə    barədə  aparılan  qeydlərə  (radiasiyanın  səviyyəsinə  və 
zəhərlənmə vaxtına) xüsusi diqqət yetirilir. 
 
Müvafiq  nişanlar  hərəkət  marşrutlarının  yaxşı  görülən  sahələrinin  sağ 
tərəfində yerləşdirilir. Nişanların üzü zəhərlənməyən  və ya radiasiyanın səviyyəsi 
aşağı  olan tərəfə yönəldilməlidir. 
 
Radioaktiv  zəhərlənmə  zonasının  ön  sərhədlərini  qeyd  etdikdən  sonra 
kəşfiyyatçılar  göstərilmiş  marşrut  üzrə  qısa  dayanacaqlarla  radiasiya  səviyyəsini 
göstərən  nişanları    yerləşdirərək  maksimal  surətdə  hərəkəti  davam  etdirirlər. 
Radiasiyanın səviyyəsi, ölçülmə vaxtı və yerlərdə istiqamətin xüsusiyyətləri barədə 
məlumatlar, kəşfiyyat orqanlarını göndərən komandirə (rəisə) radio rabitə vasitələri 
ilə örtürülür. 

---

 
Marşrutda  yüksək  radiasiya  səviyyəsi  qeydə  alındıqda  kəşfiyyat  orqanının 
komandiri  müvafiq  nişanlar  yerləşdirildikdən  və  bu  barədə  yuxarı  komandirə 
(rəisə)  məruzə  etdikdən  sonra  marşrutun  radiasiya  səviyyəsinin  aşağı  olan 
yerlərindən aparılması qərarını qəbul etməlidir. 
 
Yüksək  radiasiya  səviyyəsi  sahələrindən  keçdikdən  sonra  növbəti  ölçmələr 
zəhərlənmiş  texnikanın  rentgenmetrin  göstəricisinə  təsir  etməsin  deyə  texnikadan 
20-25 metr uzaq məsafədə dayanaraq aparılır. 
 
Marşrutda  olan  istiqamətlərin  xüsusiyyətlərinin  miqdarını  (yol  qırağı 
dirəklər,  ayrı  tikintilər,  göraülər  və  s.)  nəzərə  alaraq  radiasiyanın  səviyyəsi 
sadalanan qurğuların yaxınlığında ölçülür. 
 
Kəsişmələr  mütləq  radiasiyanın  səviyyəsinin  yüksəlməsi  barədə  nişanlar 
qoyulur. 
 
Zəhərlənmə  zonasının  arxa  sərhəddinə    keçən  kimi  kəşfiyyat  orqanı 
zəhərlənməmiş  rayonu  və  ya  toplanma  məntəqəsinə  yollanır,  oradakı  heyətlə 
mərhələlərlə  xüsusi  təmizlənməsi  aparılır.  Eyni  zamanda  KKD-nin  komandiri 
dozimetrlərin  göstəricilərini    götürür,  onları  şəxsi  heyətin  şüalanmasına  nəzarət 
curnalında  qeyd edir və yerinə yetirilmə barədə komandirə (rəisə) məruzə edir. 
 
Zəhərli  maddələrlə zəhərlənmiş  marşrutun kəşfiyyatı  üçün  yuxarı komandir 
(rəis)  kəşfiyyat  orqanının  komandirinə  (rəisinə)  tapşırıqları    radio  və  ya  şifahi 
şəkildə verə bilər. 
 
Şəxsi  heyət  tapşırıqları  yerinə  yetirərkən  müasir  GTZM  və  zəhərli 
maddələrin xəsusiyyətlərini nəzərə almalıdır. 
 
KKD  komandiri  (rəisi)  kimyaçıların    qarşısına  qoyulan  tapşırıqların 
araşdırılmasını və kimyəvi kəşfiyyat cihazlarının işə hazır olmasını yoxlayır. Sonra 
şəxsi heyət mühafizə vasitələrini geyinir, əleyhqazlar döyüş vəziyyətinə keçirilir və 
döyüş texnikası öz yerlərini tuturlar. 
 
Hərəkət  başlanan  kimi  əsas  diqqət  kimyaçı-kəşfiyyatçıya  yönəldilir,  ona 
görə  ki,  o  mütəmadi  olaraq  VPXR  cihazı  ilə  işləməli  və  havanın  zəhərlənməsi 
barədə məruzə etməlidir. 
 
Marşrut sahəsinə  çıxan  kimi  kimyaçı kəşfiyyatçı VPXR  cihazı  ilə  siniriflic 
vəziyyətinə  sala  bilən  zəhərli  maddələrin  və  ya  GTZM-in  havada  olmasını  analiz 
edir.   Zəhərli  havanın  yayılma  istiqamətini  tüstü  qranatının  və  ya  əl  altında  olan  
vasitələr  və  yoxlanılır.  Tapşırıqlar  başa  çatdıqdan  sonra  şəxsi  heyət  xüsusi 
təmizləmə rayonuna və ya məntəqəsinə yollanır. 
         Kəşfiyyat  orqanının  komandiri  marşrutun  radiasiya  və  kimyəvi  kəşfiyyatı 
barədə məlumat sxemini hazırlayır və yuxarı rəisə məruzə edir.