Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

Yüklənən konstruksiyaların materialına görə : 
•  dəmir –beton konstruksiyalı qurğular; 
•  daş divarlı qurğular; 
•  meşə materiallarından hazırlanmış konstruksiyalı qurğular. 

---

 
131
Böyük  şəhərlərdə  və  iri  obyektlərdə  əhalinin  mühafizəsi  üçün  əvvəlcədən 
sənaye  avadanlıqlı  sığınacaqlar  tikilir  ki,  bunlardan  sülh  dövründə  təsərrüfatının 
ehtiyacları üçün istifadə edilməlidir. 
Belə sığınacaqlar təsdiq olunmuş təsərrüfat və sosial planlara uyğun olaraq 
nazirliklərin və baş idarələrin tikinti təşkilatları əsaslı təmir və ya yenidənqurulma 
zamanı inşa edirlər. 
Əvvəlcədən  tikilən  sığınacaqların  inşa  müddəti  onların  tutumundan  asılı 
olaraq 1ildən 1,5 ilə qədərdir. 
Lazım  gəldikdə  tez  tikilən  sığınacaqların  inşa  edilməsi  də  planlaşdırılır  ki, 
onlarında  mühafizə  xüsusiyyətlərindən  əvvəlcədən  tikilən  mühafizə  qurğularınki 
ilə eyni olmalıdır. 
Teztikilən  sığınacaqlar  qısa  müddətdə,  birtipli  layihələr  üzrə,  yerli  tikinti 
bazasından  və  materiallarından  istifadə  edilməklə  sənaye  üsulu  ilə  tikilməlidir. 
Teztikilən sığınanacaqlardan əlavə hər yerdə sadə daldalanacaqların (üstü örtülən 
xəndəklərin) kütləvi tikintisi nəzərdə tutulur. Bunların tikilmə müddəti şəhərlərdə 
24 saat, kənd yerlərində isə 48 saat müəyyən edilmişdir. 
Mühafizə  qurğularının  kütləvi  qisa  müddət  ərzində  tikilməsi  üçün 
əvvəlcədən  tam  bir  kompleks  təşkilatı  və  mühəndis  tədbirləri  həyata 
keçirilməlidir.  Bu  tədbirlərə  tikinti  sahələrinin  seçilməsi,  yerli  şəraitin  aşkar 
edilməsi, həcmi planlaşdırma və konstruksiya işlərinin məqsədyönlü həlli, material 
və  məmulatların  alınma  mənbələrinin  müəyyən  olunması,  onların  gətirilməsi  və 
quraşdırılması məsələləri daxildir. Buna görə də mühafizə qurğularının tikintisinin 
təşkili  qabaqcadan  planlaşdırılır.  Onların  tikiləcəyi  və  yerləşdiriləcəyi  sahələr 
rayonun,  obyektlərin  MM  planlarında  qeyd  edilir,  ən  mürəkkəb  işlərin  (dəmir 
beton  konstruksiyaların  və  üst  örtüklərin  quraşdırılması,  qoruyucu  qapıların 
qoyulması  və  s.)  hansı  təşkilatlar  tərəfindən  yerinə  yetiriləcəyi  göstərilir.  Sadə 
işlərə  isə  bütün  iş  qabliyyətli  əhali  cəlb  olunur.  Mühafizə  qurğularının  tikilməsi 
planında aşağıdakı əsas sənədlər olmalıdır: 
1.
  Mühafizə  qurğularının  tikilməsi  cədvəli  (qurğunun  tutumu,  konstruktiv 
həlli,  tikilmə  yeri,  fəhlə  və  qulluqçuların  daldalanması  nəzərdə  tutulan  sexin 
(sahənin) adı və sayı). 
2.
  Qurgunun yerləşdirilməsi planı (obyektdəki sexlərin adları və nömrələri, 
qurğunun yerləşdirilməsi və quraşdırılması qeyd olunan sənəd). 

---

 
132
3.
  Obyektdə  qurğunun  tikilməsinin plan cədvəli (qurğunun tikilməsi üçün 
işçi qüvvəsinə, alətlərə və mexanizmlərə, eləcədə tikinti hissələri və materialların 
daşınması üçün müxtəlif növ nəqliyyat vasitələrinə olan ümumi tələbat göstərilir). 
4.
  Qurğunun  tikilməsi  üçün  lazımi  material  və  hissələrin  siyahısı  (tikinti 
üçün şəhər (respublika) müəssisələrindən alınası material və məmulatların adları 
və miqdarı, habelə gətirilmə müddəti). 
Daimi  sığınacaqlar  və  radiasiya  daldalanacaqları  fondunun  yaradılması 
bütün vəzifəli şəxslərdən olan mülki müdafiə rəhbərlərinin ən vacib vəzifələrindən 
biridir. Buna aşağıdakı yollarla nail olunur: 
•  Sülh dövründə mülki müdafiə sığınacaqlarının tikilməsi; 
•  Obyetlərdə  və  şəhərlərdə  iki  təyinatlı  sığınacaqlar  və  radiasiya 
daldalanacaqlarının  tikilməsi  və  onlardan  sülh  dövründə  təsərrüfat  ehtiyacları  və 
əhaliyə xidmət göstərilməsi üçün istifadə olunması; 
•  əvvəl  inşa  edilmiş  sığınacaq  və  radiasiya  daldanacqlarının  mühafizə 
xassələrinin yüksəldilməsi və əlavə olaraq avadanlıqlaşdırılması; 
•  zirzəmilərin,  digər  yeraltı  bina  və  qurğuların,  şaxtaların,  kahaların,  dağ–
mədən  yerlərinin,  metro  stansiyalarının  və  şəhərlərin  yeraltı  mühəndis 
qurğularının  sığınacağı  və  radiasiya  daldalanacaqları  kimi  uyğunlaşdırılması  yolu 
ilə. 
Yaranan təhlükə ilə əlaqədar mülki müdafiənin hazırlıq dərəcəsi artırılarkən 
teztikilən  sığınacaq  və  daldalanacaqların  inşa  edilməsi  nəticəsində  mühafizə 
qurğuları fondunun yaradılması prosesi davam etdirilir. 
İnşaat  normaları  və  qaydalarının  (İN  və  Q)  tədbiq  edilməsindən  əsas 
məqsəd  şəhərlərinin  və  təsərrüfat  obyektlərinin  fövqəladə  şəraitdə  fəaliyyətə 
əvvəlcədən mühəndis-texniki cəhətdən hazırlanmasıdır. Bu normalara daxildir: a) 
əhalinin mühafizəsinə və ehtimal olunan təhlükəli hallarda tələfatın və dağıntıların 
azaldılması; b) təsərrüfat obyektlərinin sabit işinin təmin edilməsinə və zədələnmə 
ocaqlarında  xilasetmə  və  digər  təxirəsalınmaz  işlərin  (X  və  DTİ)  aparılması  üçün 
əlverişli şərait yaradılması. 
Bu  tələbələrin  bütün  nazirliklər,  idarələr,  sahibkarlar,  layihə  və  tikinti 
təşkilatları rəhbər tutmalıdır. 
Layihələndirmə  normalarında  yeni  təsərrüfat  obyektlərinin  yerləşdirilməsi, 
müxtəlif  binaların  və  qurğuların  tikintisi,  su,  qaz,  elektrik  enerji  təchizatı 
sistemlərinin  layihəsi  və  inşası,  habelə  vacibliyinə  görə  mühafizə  qurğularının 
yerləşdirilməsi üzrə konkret tələblər müəyyən edilmişdir. 

---

 
133
Mühəndis-texniki  tədbirlərin  (MTT)  həcmi  və  məzmunu  şəhərlərin  və 
obyektlərin  vacibliyindən,  müasir  zədələnmə  vasitələrinin,  ikinci  zədələyici 
amillərin  ehtimal  edilən  təsirdən,  eləcə  də  baş  verə  biləcək  təbii  fəlakətlərin  və 
qəzaların xarakterindən və miqyasından asılı olaraq müəyyən edilir. 
MTT  hər  yerdə  əvvəlcədən  yerinə  yetirilir  sülh  dövründə  yerinə  yetirilməsi 
mümkün olmayan tədbirlərin icrası isə mülki müdafiə hazır vəziyyətə keçirilərkən 
(xüsusi dövrdə) qısa müddətdə nəzərdə tutulur. 
Partlayış  zamanı  izafi  təzyiq  ∆Pf=10  kPa  bundan  artıq  ola  biləcək  ərazidə 
yerləşən  şəhər və  obyektlər  birlikdə  ehtimal  olunan  dağıntılar  zonası  (EDZ)  təşkil 
edir. 
Ehtimal olunan dağıntılar zonası ərazinin izafi təzyiq ∆Pf=30kPa və bundan 
artıq ola biləcək hissəsi-ehtimal olunan güclü dağıntılar zonasını (EGDZ) təşkil edir. 
Ehtimal  olunan  güclü  dağıntılar  zonasının  hüdudları  ilə  ehtimal  olunan 
dağıntılar  zonasının  hüdudları  arasındakı  ərazi-ehtimal  olunan  zəif  dağıtılar 
zonasını (EZDZ) təşkil edir. 
Ehtimal olunan dağıntılar zonasının ətrafındakı eni 20 km olan ərazi-ehtimal 
olunan təhlükəli radioaktiv çirklənmə zonasını (ETRÇZ) təşkil edir. 
Atom  elektrik  stansiyaları  üçün  ehtimal  olunan  təhlükəli  radioaktiv 
çirklənmə  zonası-stansiyanın  ehtimal  olunan  dağılma  zonası  və  onun  ətrafındakı 
eni 20km olan ərazi təşkil edir. 
Ehtimal  olunan  təhlükəli  radioaktiv  zəhərlənmə  zonasına  bitişik  eni  100km 
olan  ərazi  zolağı  ehtimal  olunan  güclü  radioaktiv  zəhərlənmə  zonası  (EGRZZ) 
hesab edilir. 
Kimyəvi  təhlükəli  obyektlərə  bitişik  və  GTZM  tutumları  dağılarkən  bu 
maddələrin  təhlükəli  konsentrasiyada  yayılacağı  ehtimal  olunanə  ərazi-ehtimal 
olunan təhlükəli kimyəvi zəhərlənmə zonasını (ETGZZ) təşkil edir. 
Ehtimal edilən daşqın (subasma) nəticəsində əhali arasında tələfat, binaların 
dağılması,  maddi  sərvətlərin  zədələnməsi  və  məhv  olunması  halları  baş  verə 
biləcək  əraziyə-ehtimal  olunan  fəlakətli  daşqın  (subasma)  zonası  (EFDZ)  deyilir. 
Ehtimal  olunan  dağıntılar  təhlükəli  kimyəvi  zəhərlənmə,  fəlakətli  subasma, 
təhlükəli  radioaktiv  zəhərlənmə  (çirklənmə)  kənarda  yerləşən  və  yerli,  habelə 

---

 
134
köçürülən  əhalinin  həyat  fəaliyyəti  üçün  yararlı  olan  əraziyə  təhlükəsiz  zona 
deyilir. 
Bütün  zonaların  xarici  hüdudları,  şəhərin  (obyektin)  layihə  üzrə  tikinti 
ərazisində və ya həndəsi mərkəzindən hesablanmaqla müəyyən edilir.