Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Mübariz Yusifov
96
maq, elan etmək) sözlərində ql səs birləşməsi iştirak edir. Hər 
iki sözdə ql birləşməsi ilkin kökün izi kimi iştirak edir. Kökün 
tam şəkli isə голос sözündəki qol hissəsində ifadə olunur. Bunun 
kimi, Azərbaycan dilində atlanmaq sözü vardır. Sözün tərkibin-
də kök tl səs birləşməsidir. Burada огласить sözündə olduğu 
kimi, tl tərkibində iştirak etməli olan a saiti flektivliyin təsiri ilə 
kənara çıxmışdır. Onun bütöv adekvatı isə tullanmaq sözündəki 
tul hissəsindən ibarətdir. Tul kökünün tıl variantı isə atılmaq sö-
zündə ifadə olunur. Yaxud oğru sözündə kök ğr birləşməsindən 
ibarətdir. Kökün tam şəkli isə oğurluq sözündəki ğur tərkibində 
müşahidə edilir. Belə nümunələr çoxdur və müqayisəli təhlildə 
onların barəsində bəhs edilir.
Azərbaycan dilində aqlütinasiya prosesi gücləndikcə kök və 
şəkilçilərdə asemantikləşmə də baş vermişdir. Məsələn, ağac, 
odun, ayaq, ağız, ağır, asta, üstün, saxla, quzu, quyu, axtar, qaytar, 
qayna, qayış, eniş, yoxuş, qaytan, qabırğa, dəyirman kimi sözlər-
də kök-şəkilçi asemantikləşməsi baş vermişdir. Ona görə də on-
larda kök və şəkilçini ayırd etmək çətinləşir. Bunun kimi sözlərin 
təhlilində isə müxtəlifsistemli dillərin materiallarının müqayisəsi 
çox böyük səmərəli nəticələr əldə etməyə imkan verir.
Genetik köklərdə məna diferensiallaşması
Omonimləşmə. Genetik köklərdə omonimləşmə ilkin mər-
hələni təşkil edir. Omonimləşmə o mərhələnin məhsulu hesab 
edilir ki, həmin dövrdə dilin fonomorfoloji söz tərkibi zəif inki-
şaf etmiş olsun. Doğrudan da informasiya dilinin ən qədim mər-
hələsində anlayışların qavranılması intensiv olmadığından dildə 
çoxlu söz tərkibinin mövcudluğundan da bəhs etmək mümkün 
deyildir. Belə hesab etmək olar ki, ilkin informasiya mərhələ-
sində söz tərkibləri az olmuş, yeni qavranılan anlayışlar isə bu 
söz tərkiblərində yerləşdirilmişdir. Bu mərhələ bütün dillərdə 

---