Muhandislik geologik tadqiqotlar

Tushish chizig’i
- qatlam sirtidan uning tushishi tomon o’tqazilgan chiziq 
bo’lib, yotish chizig’iga perpendikulyar ravishda bo’ladi. 
Yotish elementlarini aniqlash uchun maxsus ishlangan
tog’ kompasi
(12.5 -rasm ) ishlatiladi. 
Oddiy kompasdan uni farqi shundaki: soat strelkasi yo’nalishiga teskari 
yozilgan, darajalangan limbaga ega bo’lib; unda (sharq va g’arb) joylanishi 
o’zgartirib qo’yilgan. Har qanday azimutni aniqlash uchun, kompasning asosi 
tomonini, Sh-J (shimol-janub) parallel chizig’ini, tekshirilayotgan chiziqni 
yo’nalishiga moslashtiriladi va magnitning shimoliy ko’rsatuvidan, tayyor natija 

---

69 
yozib olinadi. Masalan: qandaydir qatlamning yotishining o’lchashning yakuniy 
natijasi shunday ko’rinishda bo’lsin: Sh Sh 40
0
, 

29
0
. 
Bu yozuvdan shu ko’rinadiki, qatlam shimoliy-sharqga tomon tushib 
yotgan bo’lib, uning qatlamlanish tekisligi gorizontal tekislikka nisbatan 25
0
ni 
tashkil etgan. Yotish azimutni aniqlash uchun, 90
0
ni qo’shib qo’yish yoki ayirib 
tashlash kerak. 
12.5-rasm
. Tog’ kompasi. 
1-kompas asosi; 2-limbli kompas qutisi; 3-klinomеtr; 4-klinomеtrni mahkamlash 
mеxanizmi; 5-magnit mili; 6-qoplovchi oynani tutib turuvchi prujina; 7-magnit 
milini mahkamlash mеxanizmi. 
Geologik xaritalarda yotish elementlari 
strelka
ko’rinishda, tushish 
burchagi esa 
sonlarda
ifoda etiladi. 
Tog’ kompasi yordamida qiya yotgan qatlamning (yuzaning) yotish 
elеmеntlarini aniqlash uchun uning janub tomoni qatlam yuzasiga taqaladi va 
shayton yordamida gorizontal holatga kеltiriladi. (3-rasm) Bunda qatlam yuzasi 

---

70 
bilan tog’ kompasi korpusining kеsishish chizig’i qatlamning yo’nalish chizig’i 
bo’ladi.