Muhandislik geologik tadqiqotlar

Grunt suvlari sathi
. Respublikamiz xalq xo’jaligida yer osti suvlarining 
ahamiyati katta. Hozirda, bu suvlar aholi yashaydigan joylarda ichimlik suvi 
sifatida, sanoat korxonalarida texnikaviy suv sifatida, sug’oriladigan yerlarda 
sug’orish, yaylovlarda chorva mollarini sug’orish uchun, shuningdek shifobaxsh 
suv 
sifatida 
xalq 
xo’jaligining 
boshqa 
tarmoqlarida 
keng 
ko’lamda 

---

131 
15.6 –
rasm
. 
Gidroizogips xaritasi: 
1- gorizontal chizig’i; 2 -gidroizogips 
chizig’i; 3 – yer osti suvlari
bosimiinng yo’nalishi.
 
foydalanilmoqda. Respublikamizning cho’l zonasida ular asosiy suv manbai bo’lib 
hisoblanadi.
 
Mamlakatimizda yer osti suvlari ko’p bo’lib, ichimlik suvi uchun 
kovlangan 3000dan ortiq burg’i quduqlari ishlatilmoqda. Gidrogeologik qidiruv 
ishlari 
natijasida 
burg’i 
quduq
qaziladigan joylarning va qaziladigan 
burg’ quduqlarining loyihasi tuziladi. 
Quduqlar 
qazilgach, 
maxsus 
asbob yordamida grunt suvining yotish 
chuqurligi aniqlanadi (15.4 va 15.5 - 
rasmlar). Xaritaga qurilish rayonidagi 
suvli 
hamma 
burg’ 
quduqlari
tushiriladi. 
Bu 
ma’lumotlarga 
asoslanib, 
gidroizogips 
va 
grunt 
suvlarining tarqalish chuqurligi 
xaritalari 
tuziladi. 
Quduqlardagi 
suvlarning sathini, absolyut bir xil 
balandligini birlashtirgan chiziq – 
gidroizogips chiziqlari
deb ataladi. 
Gidroizogips chiziqlari orasi 0,5...1 m qilib olinadi. Gidroizogips chiziqlari 
yig’indisi gidroizogips xaritasini hosil qiladi (15.6-rasm). Grunt suvlarining oqimi 
gidroizogips chizig’iga har doim perpendikulyar bo’ladi, chunki grunt suvlari 
yuqori absolyut belgidan pastki absolyut belgiga qarab harakatlanadi. Muhandislik 
- geologik masala-larni yechishda gidroizogips xaritasi asosiy hujjat bo’lib xizmat 
qiladi. Gidroizogips xaritasidan grunt suvlar oqimini istalgan joydagi yo’nalishini 
gidroizogips chizig’iga perpen-dikulyar o’tkazib aniqlash mumkin: xarita 
masshtabi bo’yicha bir gidroizogips baland-ligidan, ikkinchi gidroizogips 
balandligini ayirib, ular orasidagi masofaga bo’lsak, yer osti suvi oqimining
qalinligini aniqlash mumkin. 

---

132 
Yer yuzasining balandligidan, gidroizogips chizigi sathini ayirsak yer osti 
suvining yotish chuqurligini aniqlaymiz. Grunt suvlari o’ziga xos bo’lgan rejimda 
o’zgarib turadi. Vaqt davomida grunt suvlarining sathi, sarfi, kimyoviy tarkibi, 
harorati va boshqa xossalarining o’zgarib turishi bunga misoldir. Yuqoridagi 
o’zgarishlar yil, mavsum, oy va hatto bir kunda ham ro’y berishi mumkin 
O’zgarishlarni katta farq kilishligi, grunt suvlarining yer yuzasiga yaqinligiga, 
ta’minlanish va sarf bo’lish sohasining uzoq, yaqinligiga ham bog’liqdir. Grunt 
suvlarining ayniqsa harorati va sathi o’zgarishga ko’proq moyil bo’ladi. Uning 
sathlarida farqlar ba’zi hollarda bir necha metrlarga yetadi. Grunt suvlarining 
rejimiga juda ko’p omillar: yotish sharoiti, ta’minlanishi, suv almashishi ta’sir
etadi. Ulardan eng asosiylari suv to’planadigan muhit, iqlim, rel’yef va 
insonlarning faoliyatlaridir. 
Grunt suvlarining rejimini bilish katta amaliy ahmiyatga egadir. Buning 
uchun maxsus rejim o’rganuvchi stantsiyalar tuzilib, ular yer osti suvlari 
rejimining qonuniyatlarini, ularni keltirib chiqaruvchi omillarini va sun’iy 
aralashish yo’li bilan, rejimidagi o’zgarishlarni oldindan aytib berish masalalarini
o’rganadi.