Namangan muhandislik pedagogika instituti ijtimoiy fanlar kafedrasi sosiologiya

 
 
3-MAVZU JAMIYAT YAXLIT TIZIM SIFATIDA. 
REJA: 
1.  Jamiyat va ijtimoiy tizim tushunchalari.  
2.  Jamiyat to‘g‘risidagi qarashlar xilma-xilligi. 
3.  Hozirgi kun jamiyatining ko‘rinishlari va turlari. 
 

---

 
 
68 
Jamiyat  –  kishilar  hayotiy  faoliyatining  tarixiy  rivojlanish  shakli  bo‘lib,  o‘z 
tuzilishi jihatidan murakkab tizimni tashkil qiladi. Jamiyatni sotsial tizimning muayyan 
konkret  shakli  sifatida,  uning  funksional  va  rivojlanish  qonuniyatini,  har  bir 
bo‘lakchalarning  o‘ziga  xos  tomonlarini,  o‘zaro  munosabatlarini  ilmiy  jihatdan 
o‘rganib, to‘g‘ri boshqarish muhim ahamiyatga ega.Chunki, o‘z vaqtida keyingi oqibati 
o‘ylanmagan,  oldindan  sotsiologik  asosda  tahlil  qilinmagan  va  oldi  olinmagan 
nuqsonlar jamiyat taraqqiyotida salbiy asoratlar qoldiradi. 
Ijtimoiy tizim – o‘zaro bog‘langan individlar, ijtimoiy guruhlar va institutlarni o‘z 
ichiga  oluvchi,  murakkab  tashkil  bo‘lgan  va  tartiblangan  ijtimoiy  yaxlitlik.  Ijtimoiy 
tizim  –  murakkab  ichki  tuzilishga  ega  bo‘lib,  tartibli,  bir  butun,  o‘ziga  xos  ijtimoiy 
aloqadorlik  va  turli  ijtimoiy  munosabatlar  birligini  tashkil  qiladi.  Har  qanday  ijtimoiy 
tizim  tarkibiy  tizimlar,  masalan,  iqtisodiy,  siyosiy,  xuquqiy,  ma‘naviy,  ijtimoiy 
turmush,  fan  va  shu  kabi  sohalardan  to  alohida  olingan  insongacha  bo‘lgan  ijtimoiy 
tizimlar shular jumlasidandir. 
Jamiyat  insonlar  o‘rtasida  sotsial  aloqalar,o‘zaro  ta‘sir  va  munosabat  tashkil 
etishning  universal  usulidir.  Ushbu  munosabatlar?  o‘zaro  aloqalar  «ehtiyojlar», 
»motivlar», «qadriyatlar» asosida shakllanadi. 
M.Veber  fikricha,  jamiyat  –  sotsial,  ya‘ni  boshqa  insonlarga  yo‘naltirilgan 
harakatlar  mahsuli  bo‘lgan  insonlar  munosabatidir.  T.Parsons  fikricha  esa,  jamiyat 
qadriyatlar va me‘yorlar orqali tuziladigan munosabatlar tizimi. K.Marks fikricha esa, 
jamiyat  –  insonlarning  birgalikdagi  faoliyati  jarayonida paydo bo‘luvchi  munosabatlar 
majmuasidir.  Ingliz  olimi  G.Spenser  jamiyatni  tirik  biologik  organizmga  analogiya 
qiladi. 
Jamiyatlar siyosiy jihatdan avtoritar,totalitar va demokratik turlarga bo‘linadi. 
1.  Totalitar  jamiyat  (lot.  umumiy,  butun,  jamiki)  –  avtoritar  shakllaridan  biri. 
Jamiyat hayotining barcha sohalari ustidan yalpi nazorat o‘rnatiladi.