Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti tarix o’qitish metodikasi ta’lim yo’nalishi
Yüklə 426,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
10
yanada libеrallashtirish, ularning mustaqilligi va erkinligini amalda ta'minlashdan iborat. Xalqimiz ommaviy axborot vositalarida mamlakatimiz va xorijda sodir bo’layotgan voqеalarning haqqoniy jarayonlarini ko’rish va eshitishni istaydi. Shu boisdan
ham kеyingi yillarda ommaviy axborot vositalarini yanada dеmokratlashtirish va libеrallashtirish, olib borilayotgan ijtimoiy-siyosiy va sotsial- iqtisodiy islohotlarning ochiqligi va oshkoraligini ta'minlashda ularning faolligini oshirish, mеdia makonga ilg’or axborot – kommunikatsiya tеxnologiyalarni bеvosita joriy etishga qaratilgan qariyb 10 ta qonun hujjati qabul qilindi. Prеzidеnt ma'ruzasida kеltirilganidеk, 2008 yilning iyul oyida O’zbеkiston Rеspublikasi Oliy Majlisi har ikki palatasi kеngashlarining «Nodavlat notijorat tashkilotlarini, fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo’llab-quvvatlashni kuchaytirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi qo’shma qarori qabul qilindi. 1
hujjat nodavlat notijorat tashkilotlarining, fuqarolik jamiyati institutlarining mustaqil rivojlanishini bosqichma-bosqich ta'minlash, mamlakatimizni dеmokratik yangilash jarayonida ularning roli va ahamiyatini kuchaytirish yo’lida yana bir muhim qadam bo’ldi. Ushbu qo’shma qarorga ko’ra nodavlat notijorat tashkilotlar va fuqarolik jamiyatining boshqa
institutlari faoliyatini moliyalashtirishni shakllantirishning mustaqil, dеmokratik printsiplariga asoslangan tizimi yaratildi. Dunyo ommaviy axborot vositalari tipologiyasiga ko’ra, ularning 5 ta asosiy turini ajratib
ko’rsatish mumkin
1 O’zbekiston Prezidenti Islom Karimovning O’zbekiston Respublirasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 2010 yil 27 yanvarda bo’lib o’tgan qo’shma majlisidagi “Mamlakatimizni modernizasiya qilish va fuqarolik jamiyati barho etish ustivor vazifamizdir” nomli ma’ruzani o’rganish bo’yicha uslubiy qo’llanma. 46- bet. 11
Оммавий ахборот воситалари турлари
Интернет сайтлари Ахборот
агентликлари Телевидение Радио Матбуот (газета, журналлар ва бошқа нашрлар) Оммавий ахборот воситаларининг сайловларни ёритиш жараёнидаги фаолияти йўналишлари Жамоатчилик назорати Тарғибот йўналиши
Ташвиқот Ахборот тарқатиш Маънавий-маърифий йўналиш Таҳлил ва талқин 12
Prеzidеntimiz Islom Karimovning 2009 yilda chop etilgan «Eng asosiy mеzon – hayot haqiqatini aks ettirish» risolasida ham bugungi kunda zamon o’zgarishlari bilan ma'naviy hayotimizda har tomonlama o’tkir va dolzarb ahamiyat kasb etayotgan ommaviy axborot vositalar orqali parlamеnt tomonidan qabul qilinayotgan qonunlarning mohiyati, sabab va oqibatlarini anglab еtish, ayni vaqtda bu borada mavjud tashqaridan kirib kеlayotgan xavf-xatarlarning oldini olish bo’yicha davrning o’zi kun tartibiga kеskin qilib qo’yayotgan yangi vazifalar haqida atroflicha tasavvurga ega bo’lishi mumkin. 1
Shu boisdan ham Prеzidеntimiz ta'kidlab o’tganidеk, ommaviy axborot vositalarining iqtisodiy erkinligini, bugungi kunda davlat tеlеvidеniеsi nеgizida jamoatchilik tеlеvidеniеsi kanalini bosqichma-bosqich shakllantirish masalasi muhim ahamiyatga ega. Ommaviy axborot vositalari mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy – iqtisodiy siyosatni, yangilanish va o’zgarishlar jarayonini har tomonlama chuqur, ta'sirchan usullar orqali yoritib borishi zarur.
1 O’zbekiston Prezidenti Islom Karimovning O’zbekiston Respublirasi oily Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 2010 yil 27 yanvarda bo’lib o’tgan qo’shma majlisidagi “Mamlakatimizni modernizasiya qilish va fuqarolik jamiyati barho etish ustivor vazifamizdir” nomli ma’ruzani o’rganish bo’yicha uslubiy qo’llanma. 47- bet. Ўзбекистонда фуқаролик жамияти институтлари таркиби
Оммавий ахборот воситалари ва ҳ.к.
Ўзбекистон «Камолот» Ёшлар ижтимоий ҳаракати Маҳаллалар Хотин-қизлар ташкилотлари Сиёсий партиялар Жамоат бирлашмалари ва ҳ.к.
13
Dunyo ommaviy axborot vositalari rivoji haqida so`z yuritganda, avvalo, ommaviy axborot vositasi deganda nima tushunilishini bilmoq kerak. Ommaviy axborot vositasi – sodir bo`layotgan voqea-hodisalar haqidagi barcha ma`lumotlarni to`plab, qayta ishlovchi va ularni yangilik-axborot sifatida ommaga etkazib turuvchi muassasadir. Buni ba`zan ommaviy axborot kommunikaciyalari ham deb ataydilar. Ta`kidlash joizki, bugungi kunda o`zida matbuot, radio va televidenie xususiyatlari hamda imkoniyatlarini mujassamlashtirgan, axborot etkazib berish darajasi bo`yicha tezkorlikda va ko`lamdorlikda mukammal bo`lgan Internet ayniqsa shiddat bilan hayotimizga kirib bormoqda. Oxirgi ma`lumotlarga qaraganda Xitoyda Internetdan foydalanuvchilar soni 350 milliondan oshgan va ushbu mamlakat dunyoda ikkinchi o`rinda bormoqda. Bu borada peshqadam – AQShda Internetdan foydalanuvchilar soni 235 million kishidir. Keyingi ikki yilda har biriga minglab komp`yuterlar ulangan Internet serverlari soni dunyo bo`yicha 300 mingga etdi. O`zbekiston Respublikasi hududidan ro`yxatga olingan saytlar esa 150 mingdan ortdi. Shu bilan birga, O`zbekiston milliy qonunchiligida Internet ommaviy axborot vositasi turi sifatida alohida tilga olinmaganligini ham eslatish o`rinlidir. “Ommaviy axborot vositalari to`g’risida”gi qonunning 1-moddasida qayd etilganidek, “Gazetalar, jurnallar, axborotnomalar, byulletenlar, axborot agentliklari, televidenie (kabelli, efir-kabelli televidenie) va radioeshittirishlar, hujjatli kino, elektron axborot tizimi, shuningdek, doimiy nomga ega bo`lgan, davlat tasarrufidagi, mustaqil va boshqa ommaviy davriy nashrlar ommaviy axborot vositalaridir”. 1
Hozirgi yurtimizdagi ommaviy axborot vositalarini davlat va nodavlat, shuningdek mahalliy ommaviy axborot vositalari sifatida farqlash mumkin.
1 Qarang: To`rtinchi hokimiyat: O`zbekiston Respublikasining qonunlari, qarorlari va boshqa hujjatlari to`plami, - T.: “Mehnat”, 2003. 14
Davlat ommaviy axborot vositalari - davlat tomonidan ta`sis etilgan yoki muayyan davlat ulushi va davlat byudjetidan ajratiladigan mablag’lar hisobidan faoliyat ko`rsatayotgan ommaviy axborot vositalaridir. Mahalliy ommaviy axborot vositalari-mahalliy hokimiyat vakillik organlari tomonidan ta`sis etilgan yoki ularning ulushi bo`lgan va mahalliy byudjetdan ajratiladigan mablag’lar hisobidan faoliyat ko`rsatayotgan ommaviy axborot vositalari, demokdir. Nodavlat ommaviy axborot vositalari sirasiga esa nodavlat tashkilotlar, jamoat birlashmalari, xususiy shaxslar tomonidan ta`sis etilgan va ularning mablag’lari hisobidan faoliyat ko`rsatayotgan ommaviy axborot vositalari kiradi. O`zbekistonda davlat tomonidan barcha mulk shakllarining teng huquqliligi va huquqiy jihatdan bab-baravar muhofaza etilishi kafolatlangan mavjud sharoitda ommaviy axborot vositalarini muassisga mansubligi, mulk shakli nuqtai nazaridan ham bir necha turga ajratsa bo`ladi: 1. Muassisi davlat tashkilot(lar)i bo`lgan ommaviy axborot vositalari -(“Xalq so`zi”, “Narodnoe slovo”, “Pravda Vostoka” gazetalari va boshqalar); 2. Muassisi tijorat tashkilot(lar)i bo`lgan ommaviy axborot vositalari (“EKO” gazetasi va boshqalar); 3. Muassisi nodavlat notijorat tashkilot(lar) bo`lgan ommaviy axborot vositalari (“Mahalla”, “Hurriyat” gazetalari, “Ijtimoiy fikr”. “Inson huquqlari” jurnali va boshqalar); 4. Muassisi siyosiy partiyalar va harakatlar bo`lgan ommaviy axborot vositalari (“O`zbekiston ovozi”, “Golos Uzbekistana”, “Fidokor”, “Adolat”, “Milliy tiklanish”, “XXI asr” gazetalari, “Muloqot” jurnali, “Birlik” gazetasi kabilar); 5. Muassisi ommaviy axborot vositalari bo`lgan ommaviy axborot vositalari (“Mohiyat”, “Darakchi” gazetalari va boshqalar); 6. Muassisi jismoniy shaxs(lar) bo`lgan ommaviy axborot vositalari (“Novosti Uzbekistana” gazetasi);
15
7. Muassisi mintaqaviy va xalqaro nodavlat tashkilot(lar) bo`lgan ommaviy axborot vositalari (“Markaziy Osiyo madaniyati” gazetasi); 8. Muassisi turli – yuridik shaxs(lar) va jismoniy shaxs(lar)dan iborat bo`lgan ommaviy axborot vositalari (“Turkiston-press” nodavlat axborot agentligi-yopiq akciyadorlik jamiyati); kabilardir. Mustaqillik yillarida yurtimizda ommaviy axborot vositalari soni misli ko`rilmagan darajada oshdi. 1991 yilda O`zbekistonda 351 ta ommaviy axborot vositasi faoliyat yuritgan bo`lsa, hozirgi vaqtda ularning soni 823 tadan oshib ketdi. Jumladn, gazetalar 389 tadan 800 taga, jurnallar 60 tadan 185 taga etdi. 1991 yilda faqat bitta teleradiokompaniya tashkil etilgan bo`lsa, hozir mamlakatimizda 70 dan ziyod teleradio studiya faoliyat yuritmoqda. Ularning aksariyati nodavlat va xususiy, reklama yo`nalishida faoliyat yuritmoqda. Bundan tashqari, so`nggi yillarda O`zbekistonda bir qancha nashriyot va matbuot uylari ham tashkil etildi. Ko`plab chet el teleradio kanallari ko`rsatuv va eshittirishlarini O`zbekiston miqyosida uzatmoqda. Qator axborot agentliklari, internet tarmoqlari faoliyati mamlakatimiz aholisi uchun axborot manbai sifatida katta ahamiyat kasb etmoqda. O`zbekiston OAVning faoliyatiga nazar tashlaydigan bo`lsak, 1991 yildan e`tiboran bu borada ham sezilarli o`zgarishlar yuz berdi. Avvalo, aksariyat nashrlarning o`zini o`zi moliyaviy jihatdan ta`minlashga o`tayotganini ta`kidlash lozim.
Hozirgi vaqtda respublikamizda 153 gazeta va jurnal bir necha tillarda nashr qilinadi; ular orasida ikki, uch va hatto to`rt tilda chop etilayotgan nashrlar ham bor. 2004 yil 1 iyungacha bo`lgan rasmiy ma`lumotga ko`ra, ro`yxatdan o`tgan va qayta ro`yxatga olingan ommaviy axborot vositalari soni 964 tani tashkil etgan, ularning 612 tasi gazeta, 165 tasi jurnal va byulleten, yurtimizda 4 ta informacion agentlik, 70 ta teleradio studiya, 29 ta kabel televideniesi va 102 ta elektron informacion vosita faoliyat yuritmoqda. Shunday qilib, 386 ta gazeta, 104 ta jurnal – mahalliy hokimiyat organlari, vazirliklar, turli muassasalarga tegishli.
16
Shuningdek, 145 ta gazeta va 37 ta jurnal jamoat tashkilotlari, 17 ta tijorat nashri, 11 ta gazeta va 2 ta jurnal xususiy shaxslar ta`sis etgan nashrlar sifatida chop qilinmoqda. Bundan tashqari, 38 ta nashr reklama, 15 tasi adabiy-badiiy soha, 15 tasi sport sohasi faoliyat yuritmoqda. Matbuotning yangi tipologiyasi shakllanishi asosan ikki omiga: o`quvchi- mushtariylar talab-ehtiyoji va ta`sischilarning shart-sharoitlariga bog’liq. O`zbekistonda matbuot organini ta`sis etuvchi muassasalarga Oliy Majlis (Parlament); O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, vazirliklar, qo`mitalar, hokimliklar, siyosiy partiya, xalq harakatlari, kasaba uyushmalari, ijodiy uyushmalar, ilmiy va o`quv muassasalari, tijorat tuzilmalari, turli jamg’armalar, reklama agentliklari, ijtimoiy, diniy, ekologik tashkilotlar kiradi. 1
axborot vositalari demokratik davlatning zarur konstituciyaviy instituti ekani bilan bog’liq yaqqol haqiqat mujassamdir. Istiqlolning ilk yillarida eskicha fikr yuritish ta`siri oqibatida ommaviy axborot vositalarini haqiqiy “to`rtinchi hokimiyat”ga aylantirish jarayoni bir qadar murakkab kechgani sir emas. Keng ko`lamli o`zgarishlar, mamlakat siyosiy, iqtisodiy hayotini demokratlashtirish sur`atlari qarshisida ommaviy axborot vositalari ishi talabga javob bermayotgani va shu bois ular faoliyatini tubdan isloh qilish zarurligi borgan sari ayon bo`la boshladi. Shunday sharoitda jamiyat hayotida ommaviy axborot vositalarining rolini faollashtirish borasida Prezident I.A.Karimov tomonidan istiqbolli yo`nalish aniq va puxta ishlab chiqildi. 1 Mazkur dasturilamal yo`l-yo`riqlar ommaviy axborot vositalarini rivojlantirishning buguni va istiqbolini belgilab berdi. Bugun yurtimizning yaqin o`tmishda tamomila yagona mafkura quroliga aylantirilgan, o`z milliy zaminidan uzilgan, birlamchi manbalardan xolis va tezkor axborot to`plab tarqatish imkoniyatlari butunlay cheklab qo`yilgan matbuot, radio va televidenie, boshqa axborot vositalarining jamiyat hayoti va faoliyatidagi,
1 O`zbekiston jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizaciya va isloh qilish yo`ladi. T.: “Akademiya”, 2005, 240-242-betlar. 1 Karimov I.A. O`zbekiston XXI asr bo`sag’asi: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T.6. – T.: “O`zbekiston”, 1998, 153-155-betlar. 17
demokratik taraqqiyot yo`lidagi ahamiyatini jiddiy oshirishga xizmat qiladigan tadrijiy islohotlarni joriy etishga kirishilganligi yaqqol sezilmoqda. Istiqlol, yillari mobaynida bu borada bir necha yo`nalishda chuqur o`zgarishlar amalga oshirilayotganini kuzatish mumkin. Yüklə 426,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|