Neriman Qurban indd


XXXI FƏSİL “XANIM QURBAN SƏİD”  Muhamməd Əsəd bəy



Yüklə 2,37 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə26/175
tarix02.01.2022
ölçüsü2,37 Mb.
#2192
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   175
Quberniyasının Fövqəladə Komissiyası elan edir. Gəncə Quberniya-

sının  Fövqəladə  Komissiyası  aşağıda  adı  çəkilən  ailələri  girov 

saхlayır:  Qacarlar,  Kazımbəyovlar,  Şıхlinskilər,  Хanхoyskilər 

ailəsini  və  Gəncədə  iki  yüzə  yaхın  görkəmli  burjuaziya  sinfindən 

olan şəхsləri. Əgər bunlardan kimsə üsyan qaldırmaqda, ya da sui-

qəsddə yaхalanarsa, həmin şəхs dərhal sorğu-sualsız güllələnəcəkdir”. 

30 iyun nömrəsində oxuduqlarısa beynində ildırım kimi çax-

dı: “Gəncə. İyunun 28-də Tiflisdən gələn yoldaşlar хəbər verirlər ki, 

Azərbaycan  əksinqilabçılarının  hamısı  Tiflisin  küçələrində 

veyllənirlər. Hazırda Rəfiyevlər ailəsinin hamısı, general Cavad bəy 

Şıхlinski, Teymurbəy Novruzov və bütün Şamхor bəyləri də orada-

dırlar. Nəsib bəy Yusifbəyov Konstantinopola gedib. Tiflisdə belə bir 

şayiə də gəzir ki, Gəncə üsyanındakı uğursuz təşkilatçılığına görə 

Хan Хoyski müsavatçılar tərəfindən qətlə yetirilib…”



122

 “Bolşeviklərlə daşnaklar əlbir işləyirlər, – Papiros yandır-

dı, içəridəki bürküdən darıxmış kimi açıq pəncərənin qabağı-

na getdi. – Çətin olacaq, çox çətin olacaq...”

 “Qətlləri müsavatçıların üstünə atmaq başqa niyyətlərdən 

xəbər verir... – Cahangir bəy daha da ruhdan düşmüşdü. – 

Neyləyəcəyik?”

“Bilmirəm, – papirosun tüstüsünü əlilə bayıra qova-qova 

çiyinlərini  çəkdi.  –  Daha  səhih  xəbərlər  alanacan  gözləyə-

cəyik...”

Bir neçə gündən sonra Cahangir bəy üç əməkdaşı da götü-

rüb Batuma yollandı – Tiflisə gedib bu çətin günlərdə ailəsinin 

yanında  olmaq  istəyirdi;  əməkdaşlarısa  qınamaq  olmazdı, 

orda külfət qoyub gəlmişdilər. Mirzə Qədirin ailəsi ötən ildən 

Tiflisdəydi,  ona  görə,  bir  o  qədər  narahat  deyildi.  Zeynal 

bəysə onun kimi hələ subaylığın daşını atmamışdı, külfət sa-

rıdan bircə anası vardı, onu da dayısının himayəsində qoy-

muşdu.

 Qamət Əfəndi hələ də sədaqətini göstərir, şikayətlənmədən 



öhdəsinə  düşən  işləri  görürdü.  Zeynal  bəylə  Mirzə  Qədir 

səfarətxananın  bir  otağına  köçmüşdülər,  daha  kirayə  haqqı 

verməyə  pulları  yox  idi.  Səfarət  binasının  da,  mənzilin  də 

kirayə haqları üst-üstə yığılırdı. Axır vaxtlar Yusif Vəzir də 

işin  çoxluğunu  bəhanə  eləyib  səfarətxanada  gecələyirdi  ki, 

Xeyriyyə xanımın yanında xəcalət çəkməsin. Üstəlik, yemək 

xərcini get-gedə azaldır, bir qarnı ac, bir qarnı tox keçinməyə 

məcbur olurdular.

 ...Belə bir vaxtda əvvəlcə Nağı bəy Şeyxzamanlının, son-

rasa Xəlil bəyin yaralı halda Məşədi Əliylə İstanbula gəlməsi 

gəncəli  qaçqınların  həyəcanına  səbəb  oldu.  Avqustun 

əvvəlləriydi,  səfarətin  üçnəfərlik  heyəti  yersiz-yurdsuz,  ac-

yalavac qaçqınların dərdinə çarə eləmək üçün artıq gecələr 

belə  yatmırdılar.  Mirzə  Qədirin  təmkini,  Zeynal  bəyin 

dəyanəti olmasaydı, Yusif Vəzirin əsəbləri dözməz, bəlkə də 

yenə  yorğan-döşəyə  düşərdi.  Bəzən  taqəti  tükənir,  artıq 




123

rəsmi  tərəfi  qalmayan  vəzifəsini  buraxıb  uzaqlara  getmək 

barədə düşünürdü. Amma səfarətə pənah gətirən adamların 

əlacsız  halını  görəndə  ürəyindən  qara  qanlar  axır,  tab 

gətirməli olurdu.

Qaçqınlar  deyirdilər,  Xəlil  bəy  sağalıb,  Bəyoğluda 

dəbdəbəli mənzil kirayələyib, həmin mənzili bahalı mebellə 

döşətdirib, bal-yağ içində yaşayır; deyirdilər, Məşədi Əlinin 

vəziyyəti də pis deyil, təzədən ticarətə başlayıb, çox keçməz, 

var-dövləti başından aşar; deyirdilər, guya, bütün bunları İs-

tanbulda “millət naminə” yığılan pulun hesabına eləyirlər. 

Deyilənlərin  nə  dərəcədə  doğru  olduğunu  bilmirdi, 

qaçqınların əksəriyyətinin ac-yalavac yaşadığı bir vaxtda ya-

yılan bu cür söz-söhbətsə gec-tez ağır fəsadlar törədəcəkdi. 

Yusif Vəzir başlarına gələn fəlakətin günahkarlarını axtaran 

binəsib adamların qəzəbi qarşısında durmaq iqtidarında de-

yildi.  Bəziləri  deyirdilər,  öz  imzalarıyla  hökuməti  şuralara 

verəndən sonra gəncəliləri üsyana təhrik eləməyə hacət yox 

idi, onların bu xətası minlərlə adamın qətlinə, yurd-yuvasın-

dan didərgin düşməsinə səbəb oldu.

Nağı  bəy  görünməsə  də,  Xəlil  bəy  dirçələndən  sonra 

səfarətə ayaq açmışdı, tez-tez gəlib qaçqınlara kömək, müha-

cirətdəkilərə  yardım  barədə  danışırdı,  təcavüzün  qarşısının 

alınacağını,  hökumətin  öz  fəaliyyətini  hələlik  mühacirətdə 

davam etdirəcəyini, Məhəmməd Əmin bəylə əlaqə yaratma-

ğa çalışdığını söyləyirdi. Belə məqamlarda Yusif Vəzir susur, 

özünü təmkinli göstərməyə çalışırdı. Şura hökumətini qəbul 

elədiyinə görə yox, sakit ömür sürüb yazı-pozusuyla məşğul 

olmaq naminə sabah Bakıya qayıtmağa hazır idi, amma bilir-

di  ki,  onu  vaxtilə  bölşeviklər  barədə  dediyi  sözlərə,  Milli 

Hökumətə elədiyi xidmətə görə sorğu-sualsız güllələyərlər.

  Amma  gəncəlilərin  çəkdikləri  əzablardan  yaranmış  kin 

özünü  çox  gözlətmədi.  Sentyabr  günlərinin  birində  Xəlil 

bəyin səfarətxanada olduğundan xəbər tutub basqına gəldilər. 

Yusif Vəzir Xəlil bəy, Zeynal bəy və Mirzə Qədirlə birgə otur-



124

duğu otaqdan Qamət Əfəndinin onlara necə dil tökdüyünü, 

ac-yalavac adamların təhdid dolu qışqırtılarını eşidirdi.

“Xəlil  bəy  səfarətxanada  gizlənməsin,  çıxıb  bizə  cavab 

versin,  görək  niyə  camaatı  qan  içində  qoyub  Tiflisə  qaçdı? 

Hökuməti verəndən sonra günahsız camaatı niyə rus süngü-

sünün qabağına itələdilər? İndi özləri niyə yenə bəy kimi ya-

şayırlar, günahsız adamlarsa yeməyə bir tikə çörək tapmır-

lar?”

 Xəlil bəyin rəngi ağarmışdı, bığı dartılır, əlləri titrəyirdi.



 “Gürcülər kömək eləməyə söz vermişdilər, – özünə bəraət 

qazandıran  sayaq  dilləndi,  elə  bil,  bayırdakılara  eşitdirmək 

istəyirdi.  –  Amma...  özləri  təhdid  altındaydılar,  kömək 

göndərə bilmədilər...”

 “Deyək ki, belədi, – Yusif Vəzir soyuq nəzərlərini ona dik-

di. – İndi İstanbuldasınız, sabiq hökumət üzvü kimi, bir çox 

dairələrlə  əlaqəniz  var,  bu  binəsiblərə  kömək  eləyə  bilməz-

sinizmi, Xəlil bəy?”

 “Mən... Mən çalışaram, – Xəlil bəy, elə bil, imdad diləyirdi. 

– Siz onlara deyin ki...”

 “Mən onlara heç nə deyə bilmərəm, – Yusif Vəzir qətiyyətlə 

dilləndi.  –  Üç  aydı,  qarınlarını  quru  sözlə  doldururam. Ev-

eşiyini itirmiş adamlara nə lazım olduğunu siz məndən yaxşı 

bilirsiniz”.

 Xəlil bəyin narahatlıq dolu nəzərləri Zeynal bəyə çevrildi. 

Zeynal bəy dönüb Yusif Vəzirin üzünə baxdı, laqeyd ifadədən 

bir şey anlamasa da bayırdakı “qiyamçıları” sakitləşdirməyi 

lazım bilib qapıya doğru getdi.

 “Mühacirət hökuməti...” – Xəlil bəy nəyisə izah eləmək 

istədi.


 “Hökuməti ölkədə qoruyub saxlamaq lazım idi! – Yusif 

Vəzirin səsi sərt çıxdı. – Məhəmmədhəsənə hökumət qurma-

ğı tapşıranda bunun sonunun nəylə qurtaracağını fikirləşmək 

lazım idi!”

  Səsində  qəzəbdən  çox  ağrı  vardı.  Amma  fikirləşdiyini 

dediyinə görə özündə rahatlıq duydu. “Məni hər zaman çətin 




125


Yüklə 2,37 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   175




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin